Κάθε εποχή, κάθε πολιτισμός και κάθε κοινωνία πασχίζει να προλάβει παρόμοιους κινδύνους με τον λυσιτελή διακανονισμό ή την κατάλληλη καθοδήγηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς· ωστόσο τούτος ο διακανονισμός και τούτη η καθοδήγηση ευοδώνονται απόλυτα μονάχα πάνω στο ιδεατό επίπεδο των διακηρυγμένων άρχων ή της ιδεώδους συλλογικής αυτοσυνειδησίας.

Όπως οι κατώτεροι ζωικοί οργανισμοί, έτσι και οι σημερινοί Έλληνες αντιδρούν με έντονες αντανακλαστικές κινήσεις μονάχα σ’ ό,τι τους ερεθίζει άμεσα και ειδικά· οι δηλώσεις κάποιου «φιλέλληνα» στη Χαβάη ή κάποιου «μισέλληνα» στη Γροιλανδία (κι ας μη μιλήσουμε καθόλου για τα όσα παρεμφερή μαθαίνει κανείς από τις Βρυξέλλες ή την Ουάσιγκτον) ευφραίνουν ή εξάπτουν, αναλόγως, τα πνεύματα πολύ περισσότερο απ’ ό,τι τα απασχολούν τα ουσιώδη, αν και συχνά αφανή, μεγέθη της πολιτικής και της οικονομίας.

Η κοινωνία διδάσκει το χωρισμό σε φίλους και εχθρούς την ίδια στιγμή και με τον ίδιο τρόπο που μαθαίνει κάποιον να ξεχωρίζει το καλό από το κακό (πράγμα άλλωστε απαραίτητο για την επιβίωση της). Τα δύο αυτά αντιθετικά ζεύγη συναρτώνται ευθέως (ο «κακός» είναι ο εχθρός), αλλά και εμμέσως: μαθαίνοντας να ταυτίζει κανείς κακό και εχθρικό, μαθαίνοντας να εκλογικεύει την έχθρα του και να βαφτίζει το εχθρικό «κακό».

Ο οικουμενισμός, ο σχετικισμός και η ανοχή συναποτελούν ένα πλέγμα ιδεών, το οποίο έχει τόσο φιλοσοφικές και επιστημολογικές όσο και πολιτικές επόψεις, ενώ στο σύνολο του, και μέσα στις συνθήκες της σύγχρονης δυτικής μαζικής δημοκρατίας, βρίσκεται υπό την καθοριστική επήρεια ιδεολογικών προτιμήσεων και αντιπαραθέσεων. Το ιστορικά καινούργιο και πολιτικά ενδιαφέρον στοιχείο προκύπτει εδώ από τη θετική ή αρνητική σύνδεση τού αιτήματος της ανοχής με οικουμενιστικές ή σχετικιστικές θέσεις.

Ο Κονδύλης αναζήτησε την αλήθεια μιας θεώρησης της απόφασης στον εσωτερικό, ανθρωπολογικό μηχανισμό που την καθιστά sine qua non στοιχείο της κοινωνικο-ιστορικής πράξης και όχι στο περιεχόμενο των ποικιλώνυμων ηθικοκανονιστικών αξιώσεων ισχύος.

Η αποδοχή ενός Διαφωτισμού με κύριο γνώρισμα τη διάνοια συνεπάγεται ότι αντινοησιαρχικά ρεύματα όπως η φιλοσοφία του αισθήματος δεν επιτρέπεται να συγκαταλέγονται στον Διαφωτισμό με την αυστηρή έννοια του όρου· και το εξαγόμενο πάλι συμπέρασμα από την αποδοχή μιας θεμελιώδους αντίφασης μεταξύ της αξίωσης του αυτόνομου Λόγου και της εμμονής στην αισθητή εμπειρία είναι ότι για την υπέρβαση της απαιτείται μια φιλοσοφική σύνθεση, όπως εκείνη που επιχειρήθηκε από τον Kant.

Αν οι Ηνωμένες Πολιτείες, ιδίως μετά το 1945, κατέκλυσαν την υδρό­γειο με τη μαζική τους κουλτούρα ο λόγος δεν ήταν μόνο η παγκόσμια πολιτικοστρατιωτική τους παρουσία, αλλά και η υφή της κουλτούρας αυ­τής: παρ’ όλη της την πολυμορφία, στην ουσία της αποτελεί ένα μείγμα από αμέριμνο τεχνικισμό και από κιτς αξιοποιήσιμο για κάθε είδους καταναλωτικούς σκοπούς, χωρίς ό­λα αυτά να σκιάζονται από τη βεβα­ρημένη συνείδηση της προδοσίας σε σεβάσμιες παραδόσεις.

Η τουρκική πλευρά γνωρίζει εξίσου καλά όσο και κάθε άλλος τη βασική αρχή της στρατηγικής: πρωταρχικός σκοπός του πολέμου δεν είναι η κατάληψη εδαφών αλλά η συντριβή των εχθρικών ενόπλων δυνάμεων· αν αυτή συντελεσθεί, τότε καταλαμβάνεις με την ησυχία σου όσα εδάφη θέλεις.

Ο αστικός φιλελευθερισμός περιορίζεται λοιπόν να θέσει τον Θεό, όπως και τον μονάρχη, σε τιμητική αποστρατεία. Οι συστηματικοί θεοκτόνοι προέρχονται όχι από τις τάξεις του, παρά από τις τάξεις του επαναστατικού σοσιαλιστικού κινήματος, το οποίο, κοντά στα άλλα, ολοκληρώνει με τρόπο προγραμματικό την εξέγερση εναντίον της παλιάς μεταφυσικής.

Σύμφωνα με τον μύθο, ο οποίος τροφοδοτεί τους πανηγυρικούς λόγους των Ευρωπαίων πολιτικών, οι λαοί της ευρωπαϊκής ηπείρου, διδαγμένοι από πικρές εμπειρίες, μπήκαν επιτέλους στον δρόμο της λογικής και ενσάρκωσαν σε οικονομικούς και πολιτικούς θεσμούς τη βούλησή τους για ειρηνική συμβίωση.