«Οι καλοί θεσμοί που δεν έχουνε στήριγμα στρατιωτικό ξεφτίζουνε το ίδιο μ’ ένα περήφανο, βασιλικό αρχοντικό, καταστόλιστο με πετράδια και χρυσάφι, που όμως είναι ξέσκεπο και δεν έχει τίποτα να το φυλάξει απ’ τη βροχή.»

Όπως οι άνθρωποι στους γαληνεμένους καιρούς λαβαίνουν τα μέτρα τους και φτιάχνουν προχώματα και φράγματα για τα άγρια ποτάμια, ώστε όταν φουσκώσουν να μη σταθεί τόσο ξέφρενη και Βλαβερή η ορμή τους, έτσι πρέπει να κάνουν και με την τύχη.

Οι απόψεις αυτές του Μακιαβέλλι —παρμένες ξεκρέμαστα και χωρίς να συνδυάζονται με τα’ άλλα του έργα ή και με τη βαθύτερη πρόθεση του «Ηγεμόνα», μια πρόθεση που αποκαλύπτεται στο τελευταίο κεφάλαιο του έργου— έδωσαν αφορμή στη γένεση της έννοιας του «μακιαβελλισμού», μιας έννοιας που δυσφημεί τον Μακιαβέλλι.

Ο Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα (21 Σεπτεμβρίου 1452 – 23 Μαΐου 1498) ήταν πολιτικός και θρησκευτικός ηγέτης της Φλωρεντίας. Ήταν Δομινικανός μοναχός και ασκούσε τεράστια τεράστια επιρροή στα πλήθη της Φλωρεντίας. Υπήρξε ηγέτης της πόλης από το 1494 μέχρι την εκτέλεσή του το 1498. Όσο κράτησε η ηγεσία του, κήρυσσε την εγκράτεια και ήταν πολέμιος της αγάπης των Φλωρεντινών για τις τέχνες. Ήταν εναντίον της διαφθοράς και του Πάπα Αλέξανδρου ΣΤ΄. Πρωτοστάτησε στο κάψιμο βιβλίων.

Όσο για τις θρησκείες τώρα, απ’ το παράδειγμα της δικής μας βλέπουμε πως η ανανέωση είναι απαραίτητη, γιατί η δική μας θρησκεία θάχε για τα καλά αφανιστεί, αν δεν την είχε ξαναφέρει στις αρχές της ο Άγιος Φραγκίσκος και ο Άγιος Δομίνικος.

Το πρώτο εξάμηνο του 1508, ο Μακιαβέλι, ως μέλος διπλωματικής αποστολής, επισκέφτηκε βιαστικά ένα μέρος της Νότιας Γερμανίας· μέσω της Γενεύης και τη Κωνσταντίας διέσχισε την Ελβετία , πέρασε μόνο από το Τυρόλο κι έφτασε μέχρι το Ίνσμπουργκ· δεν είδε δηλαδή καθόλου τις πλούσιες γερμανικές πόλης της Χανσεατικής Ένωσης. Ωστόσο, έχοντας προφανώς κι άλλη πληροφόρηση εκτός από την προσωπική παρατήρηση, οι επισημάνσεις του για τα βασικά χαρακτηριστικά της γερμανικής αυτοκρατορίας είναι σωστές.

«Όσο για τον Έρωτά σου, σου θυμίζω πως απ’ τον έρωτα ξεσκίζονται όσοι πάνε να του ψαλιδίσουν τις φτερούγες ή να τον δέσουν όταν τους πέφτει στην αγκαλιά. Σε εκείνους, όντας παιδί και άστατος, βγάνει τα μάτια, τα συκώτια και την καρδιά. Μα όσοι, κάνουν μαζί του χαρές, και τον χαϊδεύουν, όταν τους έρχεται, τον αφήνουν να φύγει, όταν τους φεύγει, και τον καλοδέχονται όταν ξαναγυρίζει, αυτοί πάντα έχουν τιμές και καλοπιάσματα από δαύτον και θριαμβεύουνε κάτω απ’ τις προσταγές του. Για τούτο, καλέ μου σύντεκνε, μη δοκιμάσεις να βάλεις σε τάξη κάποιον που πετάει, ούτε και να ψαλιδίσεις κάποιον που για καθένα φτερό ξεπετάει χίλια· και τότε θα ευτυχείς.»

Λέω λοιπόν πως ο λαός, όταν έρχεται να διαλέξει, ακολουθεί ότι λέει για κάποιον η δημόσια διάδοση ή φήμη, αν δεν τον ξέρει αλλιώς από γνωστές πράξεις του· ή πάλι, ακολουθεί τις γνώμες και τις εικασίες που ΄χει υφασμένες για τον ίδιο.»

«Άλλη μια φορά θα το πω ότι δίχως δύναμη οι πολιτείες δεν κρατιούνται ορθές, παρά φτάνουνε στο χαμό τους· και ο χαμός τους είναι ή η ερήμωση ή η δουλεία. Εσείς εφέτος βρεθήκατε κοντά και στο ένα και στο άλλο και πάλι στα ίδια θα γυρίσετε, αν δεν αλλάξετε μυαλά. Εγώ σας το φωνάζω αυτό και στερνά να μην πείτε «Δε μου το ‘χανε πει»

Ο μεγάλος πολίτης της Φλωρεντίας το είχε πει σωστά: «…όχι το χρυσάφι, καθώς βροντοφωνάζει η γνώμη του κόσμου, μα οι καλοί στρατιώτες είναι το νεύρο του πολέμου […] …αν ο θησαυρός έφτανε για να νικήσεις, ο Δαρείος θα είχε νικήσει τον Αλέξανδρο κι οι Έλληνες θα ‘χανε νικήσει τους Ρωμαίους.»