Οι ελπίδες στην πολιτιστική αναγέννηση

Του Γιάννη Κύρκου Αικατερινάρη

Μόλις μπήκε ο Ιούνιος του 2022 κι άρχισε το καλοκαίρι, έφτασαν οι πρώτες ειδήσεις που προμήνυαν καλύτερες μέρες. Η μείωση των κρουσμάτων και κυρίως του αριθμού των θυμάτων από την πανδημία του κορονοϊού, έδειχναν ότι η εφιαλτική για τη χώρα περίοδος απομακρύνθηκε, προς το παρόν τουλάχιστον.

Τις ίδιες μέρες παρακολουθήσαμε στις Σέρρες, όπου μας κάλεσαν παλιοί μας φίλοι, ενδιαφέρουσες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Οι συντελεστές τους, άξιοι και δοκιμασμένοι για τη προσφορά τους στον τομέα αυτό, αλλά και γενικότερα στα κοινωνικά δρώμενα της περιοχής, παρείχαν κατά κάποιο τρόπο εγγύηση της ποιότητάς τους. Παράλληλα ο πιστοποιημένος στην πράξη εθελοντισμός τους λειτουργούσε ως κίνητρο για την προσέλκυση και συμμετοχή των νεότερων στα πολιτισμικά δρώμενα.

Σ’ αυτή την εκδοχή, πιστεύω, ότι θα μπορούσε να αποδώσει κανείς το ενδιαφέρον των νέων για τις Τέχνες και τον Πολιτισμό και να το εκλάβει ως ένα μήνυμα αισιοδοξίας. Εκεί αναμφίβολα οφείλονταν και η εθελοντική συμμετοχή τους στο στήσιμο της μόνιμης έκθεσης στις Σέρρες των 184 έργων του Κωνσταντίνου Ξενάκη (1931-2020), του διεθνώς γνωστού εικαστικού και αρχιτέκτονα. Η αγάπη προς τον τόπο τους ήταν αυτή που τους οδήγησε να συμβάλλουν με προσωπική εργασία στην εφαρμογή της μουσειολογικής μελέτης που εκπόνησε η ομότιμη καθηγήτρια Ματούλα Σκαλτσά. Συντονιστής της όλης προσπάθειας, αλλά και διαμεσολαβητής της δωρεάς στο Δημοτικό μουσείο Σύγχρονης Τέχνης – πινακοθήκη «Κωνσταντίνος Ξενάκης» των Σερρών …171 έργων του, ήταν ο ομότιμος καθηγητής της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ Αριστοτέλης Νανιόπουλος. Ο ίδιος, πρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου «Σερραίων Πολιτεία», διέθεσε και άλλα δεκατρία έργα από την συλλογή του.

Υποστηρικτικά λειτούργησε και η Εταιρεία Μελέτης και Έρευνας της Ιστορίας των Σερρών («Ε.Μ.Ε.Ι.Σ.»), της οποίας πρόεδρος είναι ο συνάδελφός μου Δημήτριος Δημούδης, αντιπρόεδρος ο καθηγητής Βασίλειος Γιαννογλούδης και γραμματέας η νομικός Ελισάβετ Μωυσιάδου. Τους ευχαριστώ για την δωρεά («τιμής ένεκεν») των τεσσάρων πολύτιμων τόμων «Σερραϊκά Σύμμεικτα» των ετών 2010, 2013, 2016 και 2018, που έκδωσε η Εταιρεία. Εδώ θα πρέπει να επισημάνω ότι μέλη της είναι οι περισσότεροι από τους εθελοντές που προανέφερα, αλλά και πολλοί απ’ όσους κάνουν τις ξεναγήσεις σε μαθητές και φιλότεχνους επισκέπτες  του μουσείου. Αξίζει ακόμη να επισημάνω ότι η «Ε.Μ.Ε.Ι.Σ.» απέκτησε προσφάτως έδρα σε νεοκλασικό κτίριο της πόλης, ύστερα από δωρεά της Σερραίας Νότα-Παπαβασιλείου.

Αλλά τα ενδιαφέροντα των νέων στις Σέρρες δεν αναδεικνύονται μόνο από την εθελοντική συμμετοχή τους στα κοινά, από την συγγραφή σημαντικών βιβλίων, όπως του Θανάση Μπαντέ -…Πολυγυρινού εκ πατρός- για τον Αριστοτέλη, αλλά ακόμη και από τον γενικότερο προβληματισμό τους. Μου έκαναν εντύπωση, επί του προκειμένου, οι απόψεις και τα ερωτήματα που έθεσε ο Αλέξανδρος Μυρωνίδης – νεαρός συνάδελφος και γιος του φίλου Γιώργου, τοπογράφου- μετά το πέρας της προχθεσινής εκδήλωσης-παρουσίασης του λευκώματος του Βασίλη Γ. Καφτατζή, με τίτλο «Σέρρες 1863-1913». Την παρακολουθήσαμε στη αίθουσα «Γ. Καφτατζής» της δημόσιας βιβλιοθήκης και εκτός από την οικογένεια Μυρωνίδη, ήμασταν μαζί και με τους Νίκο Μπονόβα, αναπληρωτή προϊστάμενο στα Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών και Γιάννη Τσαρούχα, προϊστάμενο των ΓΑΚ (Γενικών Αρχείων του Κράτους). Οι δυο τελευταίοι εξακολουθούν να προσφέρουν αξιέπαινες υπηρεσίες σ’ αυτούς τους καθοριστικούς για την «ταυτότητα της πόλης και της περιοχής» της τομείς.

Την προαναφερόμενη εκδήλωση οργάνωσε ο «Σύλλογο Φίλων Δημόσιας Βιβλιοθήκης Σερρών» και συμμετείχαν ως παρουσιαστές, εκτός από τον ίδιο συγγραφέα, οι σχετικοί με το αντικείμενο της έρευνας Ιωάννης Ν. Γρηγοριάδης, επίκουρος καθηγητής της Πολιτικής Επιστήμης στο πανεπιστήμιο του Μπίλκεντ της Τουρκίας, Άρης Παπατζήκας, εκπαιδευτικός και συλλέκτης φωτογραφιών της Β. Ελλάδας και Βασίλης Βαφειάδης, εικαστικός. Ο τελευταίος ήταν αυτός που μας ξενάγησε την επόμενη μέρα και στην Έκθεση του «Μουσείου Ξενάκη». Επισημαίνω τις εξαιρετικές και εύστοχες παρατηρήσεις του για την ζωή και την αισθητική αντίληψη του δημιουργού!

Πέρα όμως από την παρακολούθηση αυτών των εκδηλώσεων και την λήψη των σχετικών φωτογραφιών -κατόπιν αδείας- θεώρησα υποχρέωσή μου να επισκεφτώ και ορισμένα μνημεία της πόλης, καθώς στην πόλη ερχόμουν συχνά, πριν αρκετές δεκαετίες, όταν προσπαθούσαμε μέσω του ΤΕΕ και των αρχιτεκτονικών συλλόγων, να «στηρίξουμε» τον θεσμό των ΕΠΑΕ (Αρχιτεκτονικών Επιτροπών), έχοντας ως στόχο τη διάσωση και προστασία των μνημείων – τοπόσημων της πόλης. Αλλοίμονο η απογοήτευση κάθε φορά που ερχόμασταν περίσσευε, καθώς διαπιστώναμε κι άλλες καταστροφές…

Πέρασαν ωστόσο πολλά χρόνια πολιτισμικής «ανομβρίας» και να τώρα με την προσπάθεια φωτισμένων ανθρώπων η πόλη των Σερρών προσπαθεί να ξαναβρεί τον βηματισμό της και τις αξίες της ιστορικής διαδρομής της. Στην επίσκεψή μας αυτή μας προκάλεσαν θετική έκπληξη, όχι μόνο το αυξημένο πράσινό της -και κυρίως τα πολλά λουλούδια της-, αλλά και οι πεζοδρομήσεις της και ιδιαίτερα εκείνες που σχετίζονται με τη διαχείριση κάποιου μνημείου, ενός ακόμη δηλαδή συμβόλου της πόλης.

Ένα τέτοιο νεότερο μνημείο είναι για τις Σέρρες το Διοικητήριο, του οποίου την μελέτη εκπόνησε στα τέλη του προπερασμένου αιώνα (1896) ο σπουδαίος συμπατριώτης μου, ο Χαλκιδικιώτης αρχιτέκτων Ξενοφών Παιονίδης. Ώρα πολλή στεκόμουν μπροστά στο κτίριο. Φωτογράφιζα μαζί του τόσο τον θαυμάσιο πεζόδρομο, επί του οποίου βρίσκεται η κεντρική του είσοδος, όσο και την ίδια την ζωή, που κυλούσε πάνω σ’ αυτόν «εν ηρεμία και γαλήνη», έστω κι αν σήμερα ζούμε μέσα σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες. Τί σημασία έχει, αναρωτιόμουν, το ποια μπορεί να είναι η κομματική προέλευση μιας οποιασδήποτε δημοτικής αρχής. Εκείνο που ενδιαφέρει και μετράει εν προκειμένω, ως δυσεύρετο ζητούμενο, είναι η ποιότητα της ζωής των δημοτών και η δυνατότητα να υπερηφανεύεται κανείς στους φίλους-επισκέπτες της πόλης του, για τα συγκριτικά πλεονεκτήματά της!

Έντρομος από την άλλη μεριά και με μελαγχολία αναλογιζόμουν την αντίστοιχη διαχείριση ενός άλλου έργου του ίδιου αρχιτέκτονα -ίσως και πιο σημαντικού-, που κατασκευάστηκε ως σχολείο, το 1906, στην πατρίδα μου τον Πολύγυρο. Πρόκειται για το σημερινό δημαρχείο, έμπροσθεν της κυρίας εισόδου του οποίου διέρχεται η οδός Πολυτεχνείου, ο αποκαλούμενος και …«πεζόδρομος», που μόνο μια τέτοια χρήση δεν δικαιολογεί! Πολλοί από τους κατοίκους, και ιδιαίτερα ορισμένοι επιτελείς του Δήμου, τον θεωρούν ως «ιδιωτικό» χώρο στάθμευσης, ενώ υπάρχουν οι επιγραφές «απαγορεύεται η διέλευση των αυτοκινήτων»… Και η Τροχαία τί κάνει θα αναρωτηθεί κάποιος; Ε αυτή γράφει ενδεχομένως κανένα «ξέμπαρκο» στο πουθενά και …όλα καλά!

Η ασυδοσία περισσεύει σε πολλά επίπεδα… Ακόμη και ο υδραυλικός-κατασκευαστής δεν είχε όπως φαίνεται κανένα δισταγμό, ούτε φανταζόταν ποτέ ότι θα μπορούσε να δεχτεί έστω και μια στοιχειώδη παρατήρηση από ένα υπεύθυνο, …όταν έσπαγε το μαρμάρινο οριζόντιο διάζωμα, για παράδειγμα, ή όταν τρυπούσε οπουδήποτε  για να περάσει ένα σωλήνα κλιματιστικού…

Πέρα όμως από τον σχολιασμό του τρόπου διαχείρισης του ιστορικού κτιρίου του σημερινού Δημαρχείου Πολυγύρου, θα πρέπει να δοθούν υπεύθυνες εξηγήσεις από τους αρμόδιους και για το τί συμβαίνει με την δωρεά της οικίας του μεγάλου ζωγράφου Γιώργου Παραλή και των όσων συμπεριλαμβάνονται στη διαθήκη του (χρήσεις, πινακοθήκη κ.λπ.). Από το άνοιγμά της στα τέλη του 1975 και μετά, αρχίσαμε με τον αείμνηστο γιό του και φίλο μου Νίκο, επίσης σπουδαίου ζωγράφου, ένα αγώνα -στην κυριολεξία- προκειμένου το κτίσμα να χαρακτηρισθεί “διατηρητέο”. Υποβάλαμε σχέδια αποτύπωσης και λοιπά νομιμοποιητικά στοιχεία, ώστε να μπορέσει στη συνέχεια η 4η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων να προχωρήσει στη σχετική εισήγηση.

Τα χρόνια ωστόσο περνούσαν και ύστερα από …δεκαετίες το έργο εντάχθηκε σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα και ολοκληρώθηκε. Έκτοτε υπήρξε το απόλυτο τίποτα! Το κτίριο αχρησιμοποίητο σήμερα …καταρρέει… Αν ωστόσο κάτι πήγε στραβά (κακοτεχνίες, παραλείψεις, πλημμελής επίβλεψη ή οτιδήποτε άλλο) θα πρέπει να δοθούν οι σχετικές εξηγήσεις. Ξοδεύτηκαν χρόνος και χρήματα και κανένας δεν βρίσκεται να δώσει επαρκείς αναφορές για το τι ακριβώς συμβαίνει! Να πληροφορήσει για την κατάληξη των κατά καιρούς αναγγελθεισών δωρεών πινάκων – ή άλλων έργων – διαφόρων ζωγράφων, που ήταν από νωρίτερα στην ιδιοκτησία του Δήμου. Ας σημειωθεί ότι έργα αυτών των ζωγράφων (κυρίως Χαλκιδικιωτών) κοσμούν σήμερα την Εθνική πινακοθήκη, αλλά και άλλες διαφόρων πόλεων!

Κι εδώ θα πρέπει να επισημάνω ότι για τις παραλείψεις του οποιονδήποτε ελέγχου δεν είναι αμέτοχες ούτε οι κατά καιρούς αντιπολιτεύσεις, ούτε κατ’ ακολουθία ο υπό του Δήμου -αν δεν κάνω λάθος- πολιτιστικός Οργανισμός “Ο Αριστοτέλης”… (σημ. Αχ καημένε μου Αριστοτέλη …τι τραβάς κι εσύ… Μόνο στους πανηγυρικούς λόγους τους σε «τιμούν» και με …ταμπέλες φορέων…)

Αλλά και οι δημότες από την μεριά τους θα πρέπει να ζητήσουν κάποτε εξηγήσεις. Κι εδώ δεν δικαιολογείται κανείς να μην κάνει το αυτονόητο καθήκον του, φορώντας τον οποιονδήποτε κομματικό μανδύα! Πάνω απ’ όλα προέχει η αγάπη για τον γενέθλιο τόπο και το πως θα συμβάλλει ο καθένας στη δημιουργία ενός καλύτερου μέλλοντος….

Αν κάποιοι ωστόσο διαφωνούν επί των επισημάνσεων που έκανα, ας δουν κάτω από ποιο πρίσμα κινήθηκε ο οικείος Δήμος των Σερρών στο ζήτημα της ίδρυσης της αντίστοιχης δημοτικής πινακοθήκης (ενταγμένης στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα INTERREG ΙΙ Programme). Οι συγκρίσεις και μόνο θα τους προκαλέσουν κατάθλιψη… Κι αν εξακολουθήσουν να αντιλαμβάνονται διαφορετικά τα πράγματα, ας επιχειρηματολογήσουν επί των απόψεών τους και ο κάθε δημότης ας σταθμίσει τη δική του στάση!