Πρακτικές συμβουλές για το ύφος και την τέχνη του λόγου
Ο Θεολόγος Βοσταντζόγλου γεννήθηκε στην Αμάσεια του Πόντου το 1895 και πέθανε στην Αθήνα το 1984. Ασχολήθηκε με τη σύνταξη λεξικογραφικών έργων, έχοντας πρότυπο τον «Θησαυρό των αγγλικών λέξεων και φράσεων» του Ρότζετ (1949). Κυριότερο έργο του ήταν το «Αντιλεξικόν ή Ονομαστικόν της νεοελληνικής γλώσσης» (1945, β” έκδ. 1962), μια απόπειρα καταγραφής του λεκτικού πλούτου της νεοελληνικής γλώσσας (καθαρεύουσας και δημοτικής), με βάση τη νοηματική διάταξη της κάθε λέξης. Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης έγραψε για το «Αντιλεξικό» «Είναι ένα πολύτιμο βοήθημα, συνταγμένο με υπομονή, αυτοθυσία και αγάπη», ο Οκτάβιος Μερλιέ το χαρακτήρισε ως «κτήμα εσαεί», ο Κ. Θ. Δημαράς ως «σπουδαίο εγχείρημα, που πρώτη φορά γίνεται στην Ελλάδα», ενώ ο Ε. Π. Παπανούτσος έγραψε «Εθαύμασα την τάξη, την υπομονή και το μόχθο που χρειάσθηκε για να βγει πέρα αυτός ο άθλος.»
Συνέταξε ακόμη το «Αναλυτικόν Ορθογραφικόν λεξικόν της Νεοελληνικής Γλώσσης (Καθαρευούσης και Δημοτικής)» (1967) και το «Εικονόγραπτον Ονομαστικόν της Νεοελληνικής Γλώσσης» (1975). Το επόμενο απόσπασμα είναι από τα Προλεγόμενα της δεύτερης έκδοσης του «Αντιλεξικού» (Αθήνα, 1962). Όπως γράφει ο ίδιος «τα προλεγόμενα αυτά είχαν γραφεί αρχικά στην καθαρεύουσα, σε γλώσσα μάλιστα αρκετά περιποιημένη. Αργότερα για να ‘μαστε πιο κοντά στον αναγνώστη και συνεπέστεροι προς τα κηρύγματα μας, σκεφθήκαμε να τα μεταγράψαμε στην κοινή ομιλούμενη. Είχαμε φυσικά ενδοιασμούς δικαιολογημένους από την απειρία μας στη χρήση της δημοτικής, αλλά τελικά η αλλαγή έγινε. Κι έγινε με τη σκέψη ότι ο κόσμος δεν θα κρίνει αυστηρά έναν άνθρωπο που επροτίμησε να μείνει ζωντανός, έστω και με ελαττώματα, παρά άψογος αλλά νεκρός.»
[Πρακτικές συμβουλές για το ύφος και την τέχνη του λόγου.]
«[…] Και τώρα ας προσθέσωμε λίγες γραμμές για την τέχνη του λόγου και για το ύφος, κι ας δώσωμε μερικές πρακτικές συμβουλές στον αρχάριο. Οι συμβουλές αυτές κατά πάσαν πιθανότητα θα φανούν, όπως όλες οι συμβoυλές, τετριμμένες κι ανιαρές, άλλα παρ’ όλα αυτά θα τις ριψοκινδυνεύσωμε.
Και πρώτα πρώτα, η γλώσσα που χρησιμοποιούμε για να επικοινωνούμε με τους άλλους πρέπει να είναι απλή, φυσική κι ανεπιτήδευτη. Μόνον η ειλικρίνεια πείθει τον ακροατή ή τον αναγνώστη· ποτέ η επιτήδευση. Λέγοντας ειλικρίνεια εννοούμε ειλικρίνεια και προς τους άλλους και προς τον εαυτό μας. Το δεύτερο αυτό είναι κάποτε δυσκολότερο από το πρώτο. Και με την ειλικρίνεια προς τους άλλους δεν εννοούμε να λέμε κάθε τι που πιστεύομε, άλλα απλώς να πιστεύωμε κάθε τι που λέμε. Στο θέμα αυτό ένοχοι παραβάσεως είναι συνήθως οι νέοι. Αυτοί όταν γράφουν πρέπει να προσπαθήσουν να απαλλαγούν από την τάση προς το στόμφο και την προσποίηση και να προσέχουν ιδιαίτερα την αρχή, που είναι και το δυσκολότερο σημείο του λόγου.
Ο Τσέχωφ, όταν οι μαθητές του του έδειχναν τις λογοτεχνικές τους προσπάθειες τους παρώτρυνε πάντοτε να σχίσουν την πρώτη σελίδα και να την ξαναγράψουν. Εκεί, τους βεβαίωνε, λέμε τις μεγαλύτερες ψευτιές.
Δεύτερον, ο λόγος πρέπει να είναι πάντοτε σύντομος και σαφής. Μόνον έτσι θα μας παρακολουθήσει ο άλλος πρόθυμα και με καλή διάθεση. Η συντομία όμως και η σαφήνεια απαιτούν πολύ περισσότερον κόπο και χρόνο από τη χαώδη απεραντολογία. Και τον κόπο αυτό είναι δίκαιο να τον υποστεί μόνον εκείνος που μιλά ή που γράφει, και όχι ο ακροατής ή ο αναγνώστης. Θα μπορούσε μάλιστα να χαρακτηρίσει κανείς ως έλλειψιν αβρότητας το να υποβάλλωμεν συστηματικά τους άλλους στον κόπο της αποκρυπτογραφήσεως χρησμών. Ανεξάρτητα απ’ αυτό θα ήταν ίσως και προς το συμφέρον μας τα λεγόμενα μας να είναι τόσον απλά και ευκολονόητα όσο το επιτρέπει φυσικά το θέμα μας, ώστε ο άλλος να μην έχει ανάγκη να επιστρατεύσει τη θέληση του για να μας καταλαβαίνει, αλλά να μας καταλαβαίνει θέλει δε θέλει.
Τρίτον, η γλώσσα και το ύφος πρέπει να ταιριάζουν στις περιστάσεις, όπως περίπου γίνεται και με τα ρούχα που φοράμε. Όπως δεν πάμε σε δεξίωση με τα καθημερινά μας, και όπως δεν κάνουμε κηπουρική με φράκο ή σμόκιν, έτσι πρέπει να χρησιμοποιούμε και την κατάλληλη γλώσσα κατά τις περιστάσεις και την τάξη των ατόμων στα όποια αποτεινόμαστε. Κάποτε σοβαρή και συγκρατημένη, άλλοτε εγκάρδια και διαχυτική και ούτω καθεξής.
Τέλος η γλώσσα, και προπαντός η γλώσσα του γραπτού λόγου, πρέπει να είναι μελετημένη, στρωτή και εύρυθμη, χωρίς κακοφωνίες ή χασμωδίες. Ας μη λησμονούμε ότι οι άνθρωποι δεν διαβάζουν μόνον με τα μάτια, αλλά και με τ’ αφτιά τους.
Όσον άφορα το λογοτεχνικό ύφος, δεν έχομε να πούμε πολλά, γιατί είναι κάτι που δε διδάσκεται, αλλά μαθαίνεται με την πείρα. Το ύφος είναι αυτή η ίδια η προσωπικότητα μας. Ο Buffon πριν από πολλά χρόνια είπε το γνωστό: «Le style est l’ homine meme». Με συνειδητή προσπάθεια δεν μπορεί κανείς ν’ απόκτηση καλό ύφος και να γίνει στυλίστας. Το καλύτερο που έχουν να κάμουν οι νέοι επί του προκειμένου είναι να μη κάμουν τίποτε. Αφού μελετήσουν καλά ό,τι αξιόλογο έχουν να πουν, να το διατυπώσουν με αβίαστη φυσικότητα και ειλικρίνεια και το ύφος, ας είναι βέβαιοι, θα έρθει μόνο του, αν είναι να ‘ρθει.
Δ.Τ.
Οι πληροφορίες είναι από εδώ: https://www.protoporia.gr/suggrafeas-bostantzogloy-8eologos-934626
