Η «Εθνική Εταιρεία» στην Μακεδονία
Γράφει ο Κότσης Παναγιώτης
Α. Εισαγωγή:
Κατά την διάρκεια της τελευταίας κυβέρνησης του Χαρίλαου Τρικούπη, τα οικονομικά προβλήματα ήταν πολλά και δυσεπίλυτα. Παρά τις προσπάθειες των υπουργών του τρικουπικού κόμματος για αντιμετώπιση της δύσκολης αυτής κατάστασης, το κράτος κήρυξε -δια στόματος του ιδίου του Τρικούπη- πτώχευση (1893). Το αποτέλεσμα ήταν η κορύφωση της πάνδημης δυσφορίας και αγανάκτησης, η οποία «συνοδεύτηκε» από μία αποστροφή προς τα κόμματα συλλήβδην.
Β. Η «Εθνική Εταιρεία». Δράση στην Μακεδονία:
Μετά την κήρυξη πτώχευσης, οι αξιωματικοί φοβούνταν ότι η οικονομική δυσπραγία θα είχε ως αποτέλεσμα την αναποτελεσματικότητα του στρατού. Μέσα σε αυτό το κλίμα αβεβαιότητας, ιδρύθηκε, τον Μάιο του 1894, η «Εθνική Εταιρεία», μία συνωμοτική οργάνωση, από ομάδα νεαρών, εθνικιστών αξιωματικών[1]. Αν και ιδρύθηκε ως οργάνωση στρατιωτικού χαρακτήρα, πολύ σύντομα ενέταξε στους «κόλπους» της ένα πλήθος από ανώτερους δημοσίους υπαλλήλους, πολιτευτές όλων των «χώρων», αλλά και απλούς πολίτες.
Οι επικεφαλής της «Εταιρείας» προβληματίζονταν ιδιαίτερα για την κατάσταση στη Μακεδονία, διότι οι Βούλγαροι ασκούσαν τρομοκρατία με ένοπλα σώματα, με στόχο να κυριαρχήσουν, κατά το εγγύς μέλλον, στην περιοχή.[2] Η σκέψη της «Εταιρείας» ήταν ότι η κατάσταση αυτή έπρεπε να επιλυθεί διά των όπλων. Οι συνθήκες για την ρήξη με το καταπιεστικό καθεστώς και απελευθέρωση της Βορείου Ελλάδος ήταν επί θύραις και, παράλληλα, αρκετά ευνοϊκές, διότι συγκεντρώθηκαν μεγάλα χρηματικά ποσά και, οι περισσότεροι αξιωματικοί ήταν Μακεδόνες πρόσφυγες, πολλοί εκ των οποίων είχαν διακριθεί, πολεμώντας στις εξεγέρσεις του 1878.[3]
Συνεπώς, το καλοκαίρι του 1896, σώματα ελληνικού στρατού εισχωρούν στο έδαφος της Μακεδονίας, υπό την ηγεσία εμπειροπόλεμων «καπετάνιων». Το γνωστότερο σώμα ήταν αυτό του Αθανασίου Μπρούφα, ενός οπλαρχηγού από την περιοχή του Βοΐου. Ο Μπρούφας και οι άνδρες του αποβιβάστηκαν στις αρχές του Ιουλίου στο Ελευθεροχώρι της Πιερίας. Μετά από σκληρές συγκρούσεις με τουρκικά στρατιωτικά τμήματα, κινήθηκαν προς το Μορίχοβο. Όμως, μετά από πολύωρες μάχες, το σώμα του Μπρούφα ηττήθηκε και, ο ίδιος έπεσε στην μάχη. Επιπλέον, ας σημειωθεί ότι κανένα άλλο σώμα της «Εταιρείας» δεν κατάφερε να «επιβιώσει» για μεγάλο χρονικό διάστημα, σημειώνοντας κάποια επιτυχία εις βάρος των Τούρκων ή των Βουλγάρων. Παρά τις αποτυχίες, όμως, διάφορα σώματα, υπό την αρχηγία ντόπιων οπλαρχηγών, κατάφεραν να εισδύσουν σε περιοχές της Δυτικής και Κεντρικής Μακεδονίας, αναλαμβάνοντας έναν «αρματολικό» ρόλο. Αποβλέποντας στην κινητοποίηση και παροχή ουσιαστικής βοήθειας από τους ντόπιους κατοίκους, εξέδωσαν προκήρυξη στην περιοχή της λίμνης Μεγάλη Πρέσπα, στην οποία διακήρυτταν την ελληνικότητα της Μακεδονίας, αλλά και την σπουδαιότητα του αγώνα τους (Αύγουστος 1896).
Μολονότι οι στόχοι της «Εταιρείας» δεν είχαν επιτευχθεί- ούτε στο ελάχιστο,- οι προσπάθειές τους συνεχίστηκαν και κατά την επόμενη χρονιά. Πιο αναλυτικά, στις 27 Μαρτίου 1897, ένα εκστρατευτικό σώμα 2000 ανδρών, υπό την ηγεσία των Α. Μυλωνά και Σ. Καψαλόπουλου, περνά τα ελληνοτουρκικά σύνορα, εισβάλλοντας στην νοτιοδυτική Μακεδονία. Όμως, η συγκέντρωση μεγάλων τμημάτων οθωμανικών σωμάτων, οδήγησε σε μία ακόμη αποτυχία. Όπως ήταν φυσικό, διαλύθηκε το μεγαλύτερο σώμα για την Μακεδονία, το οποίο είχε συγκροτηθεί ως τότε. Την ίδια περίοδο, ένα σώμα 400 περίπου ανδρών αποβιβάστηκε στην περιοχή της Καβάλας, με σκοπό την ανατίναξη της σιδηροδρομικής γραμμής στην περιοχή. Όμως, και αυτό το σώμα δεν κατάφερε να «επιβιώσει».
Όπως είναι ευρέως γνωστό, ο ατυχής ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897 προκλήθηκε από Κρητική επανάσταση, αν και οι συνέπειες θα ήταν ολέθριες και για την Μακεδονία. Κάνοντας την γενική αποτίμηση των εγχειρημάτων, εύκολα διαπιστώνουμε πως οι παταγώδεις αποτυχίες των στρατιωτικών σωμάτων στην Μακεδονία οφείλονται στην έλλειψη προετοιμασίας εντός της μακεδονικής ενδοχώρας, αλλά και στην πλήρη ασάφεια ως προς τους σκοπούς του συγκεκριμένου αγώνα.
Βιβλιογραφία:
Βακαλόπουλου, Κ. (2003) «Ιστορία της μείζονος Μακεδονίας», εκδ. Σταμούλης, Θεσσαλονίκη.
Βλάχος, Ν. (1935) «Το Μακεδονικόν ως φάσις του Ανατολικού ζητήματος», Αθήνα.
Δερτιλής, Γ. (2005) «Ιστορία του ελληνικού κράτους: 1830- 1920», εκδ. Εστία, Αθήνα.
Εγκυκλοπαίδεια «Νέα Δομή», Αθήνα.
Ζεύγος, Γ. (1945) «Νεοελληνική Ιστορία», Αθήνα.
«Μακεδονία: 4000 χρόνια ιστορίας και πολιτισμού» (συλλογικό), εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα.
Το έμβλημα της «Εθνικής Εταιρείας»
[1] ) Σημ: Μεταξύ των μελών ήταν ο Κ. Φωτιάδης και ο γνωστός μακεδονομάχος Π. Μελάς
[2] ) Σημ: Ας σημειωθεί ότι, την εποχή εκείνη, οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες θεωρούσαν την Μακεδονία ως βουλγαρική επαρχία.
[3] ) Βλ και Βακαλόπουλου, Κ. (2003) «Ιστορία της Μείζονος Μακεδονίας»