Oμαδοσυνεργατική διδασκαλία: «Φατσούλες – καρδούλες»

Γράφει ο Νίκος Αστέριος

Φιλόλογος, 8^ο Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης

[email protected]

Περίληψη

Η συμμετοχή των μαθητών στο μάθημα και η συνεργασία μεταξύ τους αποτελεί επιβεβλημένη ανάγκη στη σύγχρονη τάξη. Η τεχνική «φατσούλες-καρδούλες» στοχεύει  στην ομαδική συμμετοχή των μαθητών με ταυτόχρονη κοινωνικοποίησή τους και αποβολή τους άγχους τους. Η παιγνιώδης αυτή τεχνική γίνεται αρεστή στους μαθητές καθώς τα συγκεκριμένα εικονίδια τους είναι γνώριμα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (facebook, instagram). Σε τακτά χρονικά διαστήματα γίνεται αλλαγή του συμμαθητή με τον οποίο καλούνται να συνεργαστούν έχοντας τη δυνατότητα άλλες φορές να διδάξουν και άλλες να διδαχθούν. Καθοδηγούμενοι από τον εκπαιδευτικό με διάφορες εργασίες-ασκήσεις, διαλέγονται μεταξύ τους αλλά και με την υπόλοιπη τάξη. Έτσι επιτυγχάνονται ψυχοπαιδαγωγικοί στόχοι όπως: μαθαίνω ν’ ακούω, να διαλέγομαι, αποβάλλω το άγχος μου, συμμετέχω, σέβομαι την αντίθετη άποψη, ανακαλύπτω τη γνώση, κοινωνικοποιούμαι. Στην παρούσα εργασία γίνεται παρουσίαση της συγκεκριμένης μεθόδου στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας της Γ΄ Γυμνασίου και συγκεκριμένα στην 3^η ενότητα: Είμαστε όλοι ίδιοι. Είμαστε όλοι διαφορετικοί.

Λέξεις-Κλειδιά: ομαδοσυνεργατική μέθοδος, κοινωνικοποίηση, συνεργασία, ευθύς και πλάγιος λόγος, φατσούλες-καρδούλες.

Εισαγωγή

Kατά τον 20^ο αιώνα δύο παιδαγωγικά κινήματα εμφανίστηκαν με πρώτο το κίνημα της κριτικής σκέψης (teaching critical thinking movement) και δεύτερο το κίνημα της Ομαδοσυνεργατικής Διδασκαλίας (cooperative learning). Μέχρι τότε επικρατούσε η δασκαλοκεντρική διδασκαλία, η οποία έδινε ατομοκεντρικό χαρακτήρα στην εκπαίδευση. Σήμερα λίγοι εκπαιδευτικοί, και μάλιστα οι νεώτεροι κατά κόρον, επιλέγουν νέες μεθόδους στις οποίες ουσιαστικό ρόλο έχει η ομάδα με τον εκπαιδευτικό ως βοηθό. Κυριότερος σκοπός της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας είναι η προώθηση της μάθησης του καθενός μαθητή – συνεργαζόμενου καθώς και η συνολική εκμάθηση από όλα τα μέλη της ομάδας – μάθησης (Ματσαγγούρας, 2000 σελ 15-16). Η σχολική τάξη λειτουργεί ως μια ξεχωριστή οντότητα που δημιουργεί σταθερές θέσεις και σχέσεις ισορροπίας, λύνει τις όποιες ενστάσεις αλλά και προσδιορίζει το άτομο (Κογκούλης, 2004 σελ. 142).

Η παιδαγωγική επιστήμη συνεχώς εξελίσσεται διαβαίνοντας δύσβατα μονοπάτια προς την επινόηση νέων μεθόδων διδασκαλίας. Το σύγχρονο ελληνικό σχολείο χρησιμοποιεί στην πλειονότητά του τη δασκαλοκεντρική μέθοδο, την από καθ’ έδρας, δηλαδή, διδασκαλία ιδίως σε μαθήματα με υπερβολική ύλη. Είναι σύνηθες στους εκπαιδευτικούς κατά την προσπάθειά τους να διεξέλθουν ταχύτατα την ύλη, να αποφεύγουν διδακτικές μεθόδους, οι οποίες είναι ικανές να εντυπωσιάζουν το μαθητή και να τον κάνουν ενεργό. Έτσι ιδίως στο Λύκειο ως πρωτεύον τίθεται η γνώση στην και όχι η απόκτηση δεξιοτήτων. Παρόλο που τα εγχειρίδια του εκπαιδευτικού μας συστήματος περιέχουν και ασκήσεις καλλιέργειας δεξιοτήτων και κριτικής ικανότητας, είναι αδύνατο να εφαρμοστούν λόγω της πίεσης του χρόνου σε αντιστοιχία με την  ύλη. Σημαντικότατος παράγοντας σ’ αυτήν την κατάσταση υπολογίζεται επίσης και η ανύπαρκτη επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και έτσι η αποστασιοποίησή τους είναι καταφανής. Όποιες προσπάθειες γίνανε, αφορούν μόνο στην ευχέρεια και θέληση των εκπαιδευτικών, γι’ αυτό και υστερούν σε νέες μεθόδους και τεχνικές διδασκαλίας. Κατά συνέπεια όσο ο εκπαιδευτικός έχει άγνοια μεθόδων και τεχνικών τόσο ενισχύεται η από καθ’ έδρας διδασκαλία, η οποία επιστημονικά έχει χρεοκοπήσει. Ιδιαίτερα στη σύγχρονη κοινωνία απαιτείται η συνεργασία για την επίτευξη στόχων, γι’ αυτό και επιβάλλεται η εξάσκηση των μαθητών σε πολλές και διαφορετικές τεχνικές.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως το facebook, το instagram και άλλα παρόμοια, κάνουν χρήση διαφόρων εικονιδίων για την επιβράβευση (μου αρέσει) ή την έκφραση αγανάκτησης (έλεος) και κάποια απ’ αυτά τα εικονίδια είναι οι φατσούλες και καρδούλες. Οι μαθητές γνωρίζουν αυτά τα εικονίδια, γιατί στην εποχή μας είναι σχεδόν όλοι δικτυωμένοι με τέτοια μέσα και έτσι γίνονται περισσότερα αποδεκτά στην αισθητική τους. Τις συγκεκριμένες φατσούλες – καρδούλες αφού τις αρίθμησα τις χρησιμοποίησα για τη δημιουργία ομάδων στην τάξη.

Περιγραφή και εφαρμογή τεχνικής με τις «φατσούλες-καρδούλες»

Περιγραφή

Είναι πολύ σημαντική η συνεργασία μεταξύ δύο τουλάχιστον συμμαθητών κάτι το οποίο πετυχαίνεται με την τεχνική «φατσούλες-καρδούλες». Μέσα από ένα σακουλάκι όπου περιέχονται οι «φατσούλες – καρδούλες», επιλέγεται από τους μαθητές ένα εικονίδιο, το οποίο έχει ζωγραφισμένη μία φατσούλα ή μία καρδούλα με έναν αριθμό (Εικόνα 1). Ανάλογα με τους μαθητές της τάξης οι μισοί μετατρέπονται σε φατσούλες και οι άλλοι μισοί σε καρδούλες. Έτσι η «φατσούλα 5», γίνεται ζευγάρι με την «καρδούλα 5», η «φατσούλα 6» με την «καρδούλα 6» μέχρι να σχηματιστούν όλα τα ζευγάρια. Έπειτα καλούνται να καθίσουν ο ένας δίπλα στον άλλον, ασχέτως απ’ το αν δεν ήταν έτσι τοποθετημένοι.

Κατόπιν δίνονται και στις δύο ομάδες τα φύλλα εργασίας, διαφορετικό για κάθε ομάδα και ξεκινά η εκπαιδευτική διαδικασία. Αμέσως μετά ορίζεται από τον εκπαιδευτικό ο κατάλληλος χρόνος, για να απαντηθούν οι ασκήσεις και εφόσον παρέλθει ο χρόνος μια η «φατσούλα» και μια η «καρδούλα» αποκαλύπτουν μεταξύ τους τις απαντήσεις. Στο διάστημα αυτό κάθε μαθητής ακούει πρώτα την απάντηση και τη σημειώνει στο τετράδιο του, χωρίς να διακόπτει τον άλλον, ώστε να απαντήσει και ο ίδιος, όταν έρθει η σειρά του. Ο εκπαιδευτικός ζητάει από κάποια «φατσούλα» να πει τι άκουσε από την «καρδούλα», ώστε να το ακούσει και η υπόλοιπη τάξη και να τεθεί σε διόρθωση, σύγκριση ή κρίση από τους μαθητές που έχουν την ίδια ερώτηση και το αντίστροφο. Πάντα τίθενται και κοινές ερωτήσεις κρίσεως είτε για εργασία στο σπίτι είτε άμεσα.

Αρχικά, δηλαδή, θα συνεργαστούν πρώτα οι δυο τους, έπειτα με τις υπόλοιπες αντίστοιχες φατσούλες ή καρδούλες και στο τέλος με όλο το τμήμα σε ερωτήσεις κρίσεως. Ο εκπαιδευτικός καλείται να παρακολουθεί διακριτικά τα ζευγάρια, για να λύνει ενδεχόμενες απορίες ή να τις ακούει, ώστε να τις μεταφέρει στην τάξη προς απάντηση και λύση. Πολλές φορές θα κληθεί να βοηθήσει, να συμβουλέψει, να δώσει λύσεις αφού πρώτα δοθεί στο σύνολο της τάξης. Σε τακτά χρονικά διαστήματα γίνεται αλλαγή των μαθητών μεταξύ τους με την ίδια τεχνική.

Στη συγκεκριμένη διδακτική ενότητα καλούνται να δημιουργήσουν μόνοι τους έναν πίνακα με δύο στήλες. Στη μια θα είναι ο ευθύς λόγος και στην άλλη ο πλάγιος λόγος. Ανάλογα με τις ερωτήσεις των φύλλων εργασίας θα δημιουργήσουν και τους αντίστοιχους κανόνες, αφού εντοπίσουν τις κύριες και δευτερεύουσες προτάσεις, τους συνδέσμους των δευτερευουσών προτάσεων και τις αλλαγές που διέπουν τον ευθύ και πλάγιο λόγο. Για παράδειγμα η κύρια πρόταση κρίσεως μετατρέπεται στον πλάγιο λόγο σε δευτερεύουσα ειδική ή κύρια πρόταση επιθυμίας σε δευτερεύουσα βουλητική.

Εφαρμογή στον ευθύ και πλάγιο λόγο

Δίνονται τα φύλλα εργασίας στις «φατσούλες» και ζητείται:

1. Να πεις μια πρόταση κρίσεως στην καρδούλα (που να έχει σχέση με το ρατσισμό) και να τη γράψεις στο τετράδιό σου. Π.χ. Δύσκολα περνάνε οι μετανάστες Βρείτε μαζί, -βλέποντας αυτά που γράφετε στο τετράδιό σας-, τις αλλαγές που γίνονται στους χρόνους των ρημάτων, στις εγκλίσεις, στα πρόσωπα, στις αντωνυμίες, στο είδος των προτάσεων, στους συνδέσμους κι όπου αλλού παρατηρήσετε κάποια αλλαγή. Κατόπιν φτιάξτε μαζί πίνακα με δυο στήλες. Στην πρώτη στήλη γράψτε Ευθύς λόγος και στη δεύτερη Πλάγιος λόγος. Γράψτε στην πρώτη στήλη τη δική σου πρόταση και στη δεύτερη ό,τι έγραψε η καρδούλα στο τετράδιό της. Σημειώστε μαζί ό,τι αλλαγές παρατηρείτε.
2. Γράψε στο τετράδιό σου ό,τι επιθυμεί η καρδούλα χρησιμοποιώντας ρήματα όπως: Ο Νίκος επιθυμεί, θέλει ,……………………………….. Πρέπει να είναι οπωσδήποτε δυο προτάσεις. Βρείτε μαζί τις αλλαγές όπως και προηγουμένως. Κατόπιν συμπληρώστε μαζί στον πίνακα όπου Ευθύς λόγος αυτά που έγραψε η καρδούλα και όπου Πλάγιος λόγος αυτά που έγραψες εσύ.
3. Να κάνεις μια ερώτηση στην καρδούλα μόνο με μια πρόταση (που να έχει σχέση με το ρατσισμό). Π.χ. Γιατί κάθονται όλη μέρα στα φανάρια; Βρείτε μαζί τις αλλαγές όπως και προηγουμένως. Κατόπιν συμπληρώστε μαζί στον πίνακα όπου Ευθύς λόγος αυτά που έγραψες εσύ και όπου Πλάγιος λόγος αυτά που έγραψε η καρδούλα.
4. Γράψε στο τετράδιό σου ό,τι σου είπε η καρδούλα χρησιμοποιώντας προτάσεις όπως: Ο Νίκος μου είπε, ζήτησε …. Βρείτε μαζί τις αλλαγές όπως και προηγουμένως. Κατόπιν συμπληρώστε μαζί στον πίνακα όπου Ευθύς λόγος αυτά που έγραψε η φατσούλα και όπου Πλάγιος λόγος αυτά που έγραψες εσύ.
5. Σε συνεργασία μεταξύ σας διαβάστε τις 4 πρώτες ερωτήσεις του κειμένου 7 της σελ.54 και προσπαθήστε να μεταφέρετε το περιεχόμενο των ερωτήσεων σε κάποιον που το αγνοεί, χρησιμοποιώντας πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις. Μπορείτε να αρχίσετε έτσι: «Οι μαθητές ρώτησαν αν…»
6. Να βρείτε στο σπίτι σας πού υπάρχει πλάγιος λόγος στο κείμενο 6 της σελ.53 (κοινή με τις «καρδούλες»).

Δίνονται τα φύλλα εργασίας στις «καρδούλες» και ζητείται:

1. Γράψε στο τετράδιό σου ό,τι σου είπε η φατσούλα χρησιμοποιώντας ρήματα όπως: Μου είπε, ανέφερε, εξήγησε, ενημέρωσε… Πρέπει να είναι οπωσδήποτε δυο προτάσεις. Βρείτε μαζί, -βλέποντας αυτά που γράφετε στο τετράδιό σας-, τις αλλαγές που γίνονται στους χρόνους των ρημάτων, στις εγκλίσεις, στα πρόσωπα, στις αντωνυμίες, στο είδος των προτάσεων, στους συνδέσμους κι όπου αλλού παρατηρήσετε κάποια αλλαγή.

Κατόπιν φτιάξτε μαζί πίνακα με δυο στήλες. Στην πρώτη στήλη γράψτε Ευθύς λόγος και στη δεύτερη Πλάγιος λόγος. Γράψτε στην πρώτη στήλη τη δική σου πρόταση και στη δεύτερη ό,τι έγραψε η καρδούλα στο τετράδιό της. Σημειώστε, επίσης ό,τι αλλαγές παρατηρείτε.

2. Πες με μια πρόταση μια επιθυμία σου στη φατσούλα (που να έχει σχέση με το ρατσισμό). Π.χ. Μπες στη θέση του πρόσφυγα. Βρείτε μαζί τις αλλαγές όπως και προηγουμένως. Κατόπιν συμπληρώστε μαζί στον πίνακα όπου Ευθύς λόγος αυτά που έγραψες εσύ και όπου Πλάγιος λόγος αυτά που έγραψε η φατσούλα.
3. Γράψε στο τετράδιό σου τι σε ρώτησε η φατσούλα χρησιμοποιώντας ρήματα όπως: Ο Νίκος με ρώτησε… Πρέπει να είναι οπωσδήποτε δυο προτάσεις. Βρείτε μαζί τις αλλαγές όπως και προηγουμένως. Κατόπιν συμπληρώστε μαζί στον πίνακα όπου Ευθύς λόγος αυτά που έγραψε η φατσούλα και όπου Πλάγιος λόγος αυτά που έγραψες εσύ.
4. Πες μια κύρια πρόταση που να συνοδεύεται από δευτερεύουσα στη φατσούλα (που να έχει σχέση με το ρατσισμό). Π.χ. Αν οι γυναίκες είναι έγκυοι, δύσκολα βρίσκουν δουλειά. Βρείτε μαζί τις αλλαγές όπως και προηγουμένως. Κατόπιν συμπληρώστε μαζί στον πίνακα όπου Ευθύς λόγος αυτά που έγραψες εσύ και όπου Πλάγιος λόγος αυτά που έγραψε η φατσούλα.
5. Σε συνεργασία μεταξύ σας διαβάστε τις 4 πρώτες ερωτήσεις του κειμένου 7 της σελ.54 και προσπαθήστε να μεταφέρετε το περιεχόμενο των ερωτήσεων σε κάποιον που το αγνοεί, χρησιμοποιώντας πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις. Μπορείτε να αρχίσετε έτσι: «Οι μαθητές ρώτησαν αν…»
6. Να βρείτε στο σπίτι σας πού υπάρχει πλάγιος λόγος στο κείμενο 6 της σελ.53 (κοινή με τις «φατσούλες»).

Αποτελέσματα ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Δίνεται η ευκαιρία στους μαθητές να εντοπίζουν το κείμενο, την εικόνα, το διάγραμμα που ζητείται. Μαθαίνουν να ακούνε και κατόπιν να απαντάνε κάτι που λείπει στην ελληνική κοινωνία. Έτσι, διαλέγονται και λύνουν τις απορίες μεταξύ τους αποβάλλοντας το άγχος συμμετοχής τους. Ενώ συμμετέχουν δύνανται να μην αναδεικνύονται, όταν το επιθυμούν. Είναι πολύ συχνό το φαινόμενο στην ελληνική τάξη να συμμετέχουν πολύ λίγοι μαθητές και αυτό έχει αντίκτυπο και στην κοινωνία. Οι μαθητές ενθαρρύνονται να συνεργάζονται έστω και με τον διπλανό τους αλλά και με πολύ περισσότερους. Μαθαίνουν να σέβονται την αντίθετη άποψη και να οδηγούνται σε συμπεράσματα. Μ’ αυτόν τον τρόπο ανακαλύπτουν μόνοι τους τη γνώση εξασκώντας την κρίση τους.

Η ομαδοσυνεργατική μέθοδος βοηθά σύμφωνα με τα όσα αναφέρονται στην ανάπτυξη ψυχικών δυνάμεων, δεξιοτήτων και ανάλογων στάσεων, που θα βοηθήσουν στην ομαλότερη ένταξη του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο και θα ελαχιστοποιήσουν τα προβλήματα του κοινωνικού συνόλου (Ματσαγγούρας, Η. 2000 σελ.24).  Εκτός αυτού ο καλύτερος του ζευγαριού σε γνώση «διδάσκει» κατά κάποιον τρόπο τον πιο αδύναμο, αλλά και ο πιο αδύναμος σε γνώση «διδάσκει» κοινωνικότητα. Δίνεται η δυνατότητα και σε μαθητές που αποφεύγουν να συμμετέχουν λόγω περιορισμένου χρόνου ή σε μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες να συμμετέχουν. Η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία επικρίνεται ως μια μέθοδος όπου χάνεται η ατομικότητα του παιδιού και ένα μέρος της προσωπικής του ταυτότητας για χάρη της συνολικής και ομαδικής εικόνας (Αναγνωστοπούλου, 2001 σελ.21-22)

Συμπεράσματα

Τα αναλυτικά προγράμματα αναφέρουν την ανάγκη απόκτησης κριτικής σκέψης και αυτό επιτυγχάνεται περισσότερο με τη συνεργασία των μαθητών μεταξύ τους. Προς αυτήν την κατεύθυνση οδηγούν και οι ομαδοσυνεργατικές μέθοδοι διδασκαλίας. Οι μαθητές συνειδητοποιούν ότι υπάρχει συλλογική ευθύνη και αλληλεξάρτηση καθώς το ατομικό έργο ταυτίζεται και συμπορεύεται με το συλλογικό ομαδικό συμφέρον (Αναγνωστοπούλου, 2001, σελ. 9). Η ομαδοσυνεργατική δεν καταργεί τον ανταγωνισμό ούτε και τον υποβαθμίζει αλλά δίνει έμφαση στην ομάδα αντί για μεμονωμένα άτομα. Η λειτουργία μιας κοινωνίας εξαρτάται από την ατομική δραστηριότητα αλλά πολύ σημαντικό ρόλο έχει και η ανάπτυξη κοινωνικών και γνωστικών δεξιοτήτων συνεργασίας των μελών της (Ματσαγγούρας, 2000 σελ.  24) Ο σκοπός των ομάδων είναι η εργασιακή – συνεργατική μάθηση για την επίτευξη των σκοπών της σχολικής μάθησης και δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μια ομάδα απλά θεάτρου, παιχνιδιού ή ψυχαγωγίας, οι οποίες σαφώς έχουν και εξυπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς στην σχολική μονάδα (Δερβίσης, 1998, σελ.66).

Με τον σχηματισμό των ομάδων, οι σχετικές έρευνες τα τελευταία πενήντα χρόνια έχουν δείξει ότι τα καλύτερα αποτελέσματα επιτυγχάνονται με τις μεταβλητές ομάδες (δηλαδή αυτές των οποίων η σύνθεση δε μένει συνέχεια σταθερή), είτε αυτές είναι ομοιογενείς είτε όχι (Κανάκης, 1987). Η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία επικρίνεται ως μια μέθοδος όπου χάνεται η ατομικότητα του παιδιού και ένα μέρος της προσωπικής του ταυτότητας για χάρη της συνολικής και ομαδικής εικόνας (Αναγνωστοπούλου, 2001 σελ.21-22). Απαιτείται από τους εκπαιδευτικούς αλλά και από τους μαθητές βαθμιαία εξάσκηση, ώστε να γίνει κτήμα τους η μέθοδος. Δύναται να αναβαθμιστεί το εκπαιδευτικό επίπεδο της χώρας μας με τη χρήση πολλών και διαφόρων μεθόδων και τεχνικών διδασκαλίας. Χρήζει, βέβαια, περαιτέρω έρευνας η στάση των εκπαιδευτικών, των μαθητών και των γονέων απέναντι στη συγκεκριμένη μέθοδο. Γι’ αυτό θεωρείται πρέπον η καθιέρωσή της τουλάχιστο στα πειραματικά σχολεία και σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, ώστε να γίνει γνωστή στους εκπαιδευτικούς.

Αναφορές

Αναγνωστοπούλου, Μ., (2001). Η ομαδική διδασκαλία στην εκπαίδευση: Μια θεωρητική και εμπειρική προσέγγιση. Θεσσαλονίκη: Αδελφοί Κυριακίδη.

Δερβίσης, Σ., (1998). Οι μαθητές μιας τάξης ως κοινωνική ομάδα και η ομαδοκεντρική διδασκαλία. Αθήνα:! Εκδόσεις Gutenberg.

Κανάκης, Ι. (1987). Η οργάνωση της διδασκαλίας-μάθησης με ομάδες εργασίας (Θεωρητική θεμελίωση και πρακτική εφαρμογή). Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρης.

Κογκούλης, Ι., (2004). Η σχολική τάξη ως κοινωνική ομάδα και η ομαδοσυνεργατική Διδασκαλία και Μάθηση. Θεσσαλονίκη: Αδελφοί Κυριακίδη.

Ματσαγγούρας, Η., (2000). Ομαδοσυνεργατική Διδασκαλία και Μάθηση: Για το καθημερινό μάθημα, το ολοήμερο σχολείο και τα Περιβαλλοντικά, τα Πολιτιστικά και τα Ευρωπαϊκής Συνεργασίας Προγράμματα. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρης.

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο ηλεκτρονικό περιοδικό i-teacher, τεύχος 17^ο, Ιούνιος 2019, σελίδες 203-209 με θέμα «Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία».