9 Απριλίου 2019 at 19:47

Μια καθημερινή μέρα στην αρχαία αυτοκρατορική Ρώμη

από

Μια καθημερινή μέρα στην αρχαία αυτοκρατορική Ρώμη 

Γράφει ο Χρήστος Μπαρμπαγιαννίδης 

Ο σημερινός ευρωπαϊκός πολιτισμός είναι το αποτέλεσμα μιας μείξης των πολιτισμών της Ελλάδος, της Καρχηδόνας, της Μέσης Ανατολής και φυσικά της Ρώμης. Και αν οι Έλληνες έδωσαν τις επιστήμες και τη φιλοσοφία, η Ανατολή τον μυστικισμό και τις θρησκείες, η Ρώμη έφτιαξε τους δρόμους όπου αυτοί οι πολιτισμοί διαδόθηκαν σε κάθε γωνιά της Ευρώπης, έδωσε έναν κώδικα νόμων μια τάξη και πειθαρχία και φυσικά μια παγκόσμια γλώσσα και σε αυτά έγκειται ο ιστορικός της ρόλος. Όσο συναρπαστική και αν είναι η ιστορία των Σκιπιώνων, του Καίσαρα, του Αυγούστου και του Αδριανού, τόσο ενδιαφέρον υπάρχει και στη καθημερινή ζωή των απλών Ρωμαίων και μπορούμε να δούμε πως μετουσιώθηκε η παγκοσμιότητα της Ρώμης στην ιδιωτική ζωή των πολιτών της. Από τον θάνατο του πρώτου αυτοκράτορα Οκταβιανού Αύγουστου το 14 μ.Χ. ως και τον θάνατο του Αδριανού του 138 μ.Χ. μπορούμε με βεβαιότητα να δηλώσουμε ότι η υπερδύναμη Ρώμη έχει φτάσει στο ύψιστο σημείο ακμής και θα προσπαθήσουμε να αποτυπώσουμε τη ζωή του μέσου πολίτη και κατοίκου της “Αιώνιας” πόλης.

Στην αρχαία Ρώμη οι δούλοι αποτελούσαν τη βάση της κοινωνικής ιεραρχίας. Στην εικόνα απεικονίζεται μια σκηνή από ένα σκλαβοπάζαρο, όπως τη φαντάστηκε ο Gustave Clarence Rodolphe Boulanger (1824-1888)
Στην αρχαία Ρώμη οι δούλοι αποτελούσαν τη βάση της κοινωνικής ιεραρχίας. Στην εικόνα απεικονίζεται μια σκηνή από ένα σκλαβοπάζαρο, όπως τη φαντάστηκε ο Gustave Clarence Rodolphe Boulanger (1824-1888)

          Η Ρώμη την εποχή που εξετάζουμε είχε ένα με ενάμιση εκατομμύριο κατοίκους και ήταν η μεγαλύτερη πόλη του κόσμου. Ο πληθυσμός αυτός ήταν χωρισμένος στις συνηθισμένες τάξεις και κατηγορίες και η αριστοκρατία ήταν ακόμα πολυπληθής. Ωστόσο, οι χρονικογράφοι της εποχής, εκτός από το όνομα της οικογένειας των Κορνηλίων, δεν αναφέρουν κανένα από τα άλλα μεγάλα ονόματα που είχαν αφήσει εποχή: τους Φαβίους, τους Αιμιλίους, τους Βαλερίους κτλ. Αποδεκατισμένες από τους πολέμους, από τους πολιτικούς διωγμούς και από τις πρακτικές αντισύλληψης, οι περίφημες αυτές οικογένειες είχαν σβήσει κι αντικατασταθεί με άλλες, που είχαν λιγότερους προγόνους, περισσότερα χρήματα και προέρχονταν από τη βιομηχανική και εμπορική τάξη της επαρχίας.

          «Σήμερα στην καλή κοινωνία», έγραφε ο Γιουβενάλης, «η καλύτερη λύση είναι μια στείρα γυναίκα. Όλοι θα σου φέρονται καλά ελπίζοντας στην κληρονομιά. Ενώ, αν η γυναίκα σου κάνει παιδί, ποιος σου λέει πως δεν θα είναι νεγράκι;» Εντάξει, ο Γιουβενάλης ήταν σίγουρα λίγο υπερβολικός, αλλά η εικόνα που μας δίνει είναι αυθεντική. Ο γάμος, που τη στωική εποχή ήταν ένα μυστήριο και τη χριστιανική εποχή θα ξαναγινόταν, είχε καταντήσει εφήμερη περιπέτεια. Το μεγάλωμα των παιδιών, που κάποτε το θεωρούσαν καθήκον προς το κράτος και τους θεούς, που υπόσχονταν αιώνια ζωή μόνο σε όσους αφήσουν απογόνους για να φροντίζουν τον τάφο τους, τώρα εθεωρείτο μια ενόχληση, μια κούραση προς αποφυγήν. Η παιδοκτονία δεν επιτρεπόταν πια, αλλά η έκτρωση ήταν μια συνηθισμένη πρακτική, κι αν δεν πετύχαινε, καταφεύγανε στην εγκατάλειψη του νεογέννητου στα πόδια μιας colonna lattaria, που ονομαζόταν έτσι γιατί από κει τα αναλάμβανε η συντεχνία των τροφών που πλήρωνε το κράτος για να θηλάζουν τα έκθετα.

          Με την επίδραση αυτών των ηθών, η ίδια η βιολογική και φυλετική δομή της Ρώμης είχε αλλάξει. Ποιος πολίτης δεν είχε στις φλέβες του μερικές σταγόνες ξένου αίματος; Οι ελληνικές, συριακές, ισραηλίτικες μειονότητες, προστιθέμενες αποτελούσαν την πλειοψηφία. Οι Εβραίοι ήταν ήδη τόσο δυνατοί, κυρίως λόγω της συνοχής τους, που από την εποχή του Καίσαρα αποτελούσαν μια από τις αιχμές του καθεστώτος. Ανάμεσά τους λίγοι ήταν οι πλούσιοι. Αλλά στο σύνολο αποτελούσαν μια πειθαρχημένη, εργατική, ηθική κοινότητα. Ενώ δε μπορούσε κανείς να πει το ίδιο για τους Αιγύπτιους, Σύριους και άλλους ανατολίτες, που ήταν μεγάλοι δάσκαλοι της κερδοσκοπίας.

Πορτραίτο του Paquius Proculus και τη συζύγου του από την πόλη της Πομπηίας. Museo Archeologico Nazionale (Νάπολη), περ. 20-30 μ.Χ.
Πορτραίτο του Paquius Proculus και τη συζύγου του από την πόλη της Πομπηίας. Museo Archeologico Nazionale (Νάπολη), περ. 20-30 μ.Χ.

          Η Ρωμαία μαμά που αποφάσιζε να φέρει στον κόσμο ένα παιδί, αν δεν ήταν εντελώς φτωχή, το ξεφορτωνόταν αμέσως δίνοντάς το σε μια τροφό για να το θηλάσει, ύστερα σε μια ελληνίδα δασκάλα και τέλος σε έναν παιδαγωγό, συνήθως Έλληνα και αυτόν, για τη μόρφωσή του. Διαφορετικά το έστελνε σε κάποιο από τα σχολεία, που τώρα πια υπήρχαν παντού, αλλά ήταν ιδιωτικά, μικτά, και διευθύνονταν από μαγίστρους. Οι μαθητές φοιτούσαν στις βασικές τάξεις μέχρι τα δώδεκα ή δεκατρία τους. Μετά χωρίζονταν τα αγόρια από τα κορίτσια. Οι γυναίκες συμπλήρωναν τη μόρφωσή τους σε ειδικά κολέγια όπου κυρίως διδάσκονταν μουσική και χορό. Τα αγόρια συνέχιζαν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όπου διδάσκονταν από γραμματικούς, που καθώς ήταν στην πλειοψηφία τους Έλληνες, επιμένανε στη γλώσσα, στη λογοτεχνία και στην ελληνική φιλοσοφία, που κατέληξαν να πνίξουν τον ρωμαϊκό πολιτισμό. Το πανεπιστήμιο ήταν μια σειρά από μαθήματα ρητορικής, που δεν είχαν τίποτα το οργανικό. Δεν υπήρχαν εξετάσεις, δεν υπήρχε πτυχίο, δεν υπήρχε διδακτορικό. Υπήρχαν μόνο διαλέξεις που τις ακολουθούσαν συζητήσεις. Όλα ήταν ιδιωτικά και οι τιμές ήταν αλμυρότατες. Ο Πετρώνιος παραπονιόταν πως εκεί διδάσκονταν μόνο αφηρημένες θεωρίες που δεν είχαν καμιά πρακτική χρησιμότητα. Αλλά καλλιεργούσαν το τυπικό ρωμαϊκό γούστο για την αντιφατικότητα, τη λεπτομέρεια και τη στρεψοδικία!

          Οι πιο ευκατάστατες οικογένειες στέλνανε τα παιδιά τους να τελειοποιήσουν τις σπουδές τους στο εξωτερικό: στην Αθήνα για τη φιλοσοφία, στην Αλεξάνδρεια για την ιατρική, στη Ρόδο για τη ρητορική. Και ξόδευαν πολλά χρήματα για να τα συντηρούν εκεί, τόσο που ο οικονόμος αυτοκράτορας Βεσπασιανός, για να εμποδίσει αυτή την οικονομική αιμορραγία, προτίμησε να στρατολογήσει τους πιο διάσημους ειδικούς απ’ αυτές τις πόλεις και να τους μεταφέρει στη Ρώμη, σε κρατικά σχολεία, όπου τους πλήρωνε με ακριβότατους μισθούς.

          Η ηθική αυτών των παιδιών δεν ήταν ποτέ σπουδαία ούτε καν τη στωική εποχή. Από δεκάξι ετών, ήταν φυσικό να συχνάζουν στα «λουπανάρια» και κανείς δεν ενδιαφερόταν αν είχαν σχέσεις με γυναίκες ή άνδρες. Τότε όλα γίνονταν με χονδροειδή τρόπο, οι οίκοι ανοχής ήταν χυδαίοι και η εποχή της έκλυσης τελείωνε με την κλήση στον στρατό και μετά με γάμο που εγκαινίαζε την εποχή της αυστηρότητας. Τώρα όμως οι νέοι μπορούσαν να εξαιρούνται από τη στρατιωτική θητεία, οι οίκοι ανοχής είχαν γίνει πολυτελείας, οι πόρνες αισθάνονταν την ανάγκη να ψυχαγωγούν τους πελάτες όχι μόνο με τις χάρες τους, αλλά και με τη συζήτηση, τον χορό, το τραγούδι κι έτσι οι πελάτες τους εξακολουθούσαν να συχνάζουν και μετά τον γάμο.

οιχογραφία από τη Βίλλα των Μυστηρίων. Από τα αρχαιολογικά ευρήματα της Πομπηίας, 80 μ.Χ.
οιχογραφία από τη Βίλλα των Μυστηρίων. Από τα αρχαιολογικά ευρήματα της Πομπηίας, 80 μ.Χ.

          Οι Ρωμαίοι ήταν πιο αυστηροί με τα κορίτσια, όσο καιρό ήταν κορίτσια. Αλλά φρόντιζαν να τις παντρεύουν πριν περάσουν τα είκοσι, γιατί αν τα περνούσαν, τις θεωρούσαν γεροντοκόρες και γιατί με τον γάμο αποκτούσαν σχεδόν τις ίδιες ελευθερίες με τους άνδρες, ή σχεδόν τις ίδιες. Ο Σενέκας θεωρούσε τυχερό τον σύζυγο που η γυναίκα του εύρισκε αρκετούς μόνο δυο εραστές! Κι ένα επιτύμβιο λέει το εξής: «Έμεινε πιστός στην ίδια γυναίκα για σαράντα ένα χρόνια». Ο Γιουβενάλης, ο Μαρτιάλης, ο Στάτιος μας μιλάνε για γυναίκες της αστικής τάξης που αγωνίζονται στο τσίρκο, για άλλες που γυρνάνε στους δρόμους της Ρώμης, οδηγώντας τα αμαξάκια τους, που σταματάνε και στήνουνε κουβέντα κάτω από τις στοές και «προσφέρουν στον διαβάτη», λέει ο Οβίδιος, «το απολαυστικό θέαμα των γυμνών τους ώμων».

          Οι “διανοούμενες” ανθίζανε. Η Θεοφίλη, η φίλη του Μαρτιάλη, ξεχώριζε για τις γνώσεις της πάνω στη στωική φιλοσοφία, η Σουλπικία έγραφε στίχους ερωτικούς. Και υπήρχαν και γυναικείες οργανώσεις που οργάνωναν διαλέξεις πάνω στα καθήκοντα της γυναίκας προς την κοινωνία, όπως συμβαίνει σε όλες τις κοινωνίες στις οποίες τα καθήκοντα δεν έχουν καμιά σημασία!

          Όλοι πάχαιναν! Η αγαλματοποιία αυτής της εποχής, αν συγκριθεί με την αντίστοιχη της στωικής Ρώμης, που έφτιαχνε σώματα λεπτά και γωνιώδη, μας δείχνει έναν πληθυσμό μαλθακό και στρογγυλεμένο από την αργία και τις διαιτολογικές καταχρήσεις. Το γένι είχε εξαφανιστεί, το πρώτο ξύρισμα είχε γίνει μια γιορτή με την οποία ξεκινά η ζωή ενός άνδρα. Τα μαλλιά οι περισσότεροι εξακολουθούσαν να τα κόβουν πολύ κοντά, αλλά υπήρχαν και οι κομψοί που τα άφηναν να μακραίνουν και μετά να τα πλέκουν σε κοτσίδες. Ο πορφυρός μανδύας είχε γίνει αποκλειστικό μονοπώλιο των αυτοκρατόρων. Όλοι οι άλλοι φορούσαν άσπρο χιτώνα και σανδάλια δερμάτινα, με το λουρί περασμένο ανάμεσα στα δάχτυλα.

          Αντίθετα, η γυναικεία μόδα ήταν πολύπλοκη. Οι κυρίες που σέβονταν τον εαυτό τους δε χρειάζονταν λιγότερο από τρεις ώρες και μισή ντουζίνα σκλάβες κάθε πρωί για να ετοιμαστούν. Ένα σημαντικό μέρος της λογοτεχνίας είναι αφιερωμένο στην περιγραφή αυτής της τέχνης και οι αίθουσες του λουτρού είναι γεμάτες από ξυριστικές μηχανές, ψαλίδες, βούρτσες, βουρτσάκια, κρέμες, πούδρες, καλλυντικά, λάδια και σαπούνια. Η Ποππαία είχε ανακαλύψει μια νυχτερινή μάσκα γάλακτος για να φρεσκάρει το δέρμα του προσώπου της, η οποία έγινε πολύ δημοφιλής. Το μπάνιο σε γάλα ήταν συνηθισμένο και οι πλούσιες κυρίες ταξίδευαν με κοπάδια αγελάδες για να έχουν πάντα φρέσκο γάλα στη διάθεσή τους. Ειδικοί δίνανε συμβουλές για δίαιτες, γυμναστική, ηλιόλουτρα, μασάζ εναντίον της κυτταρίτιδας. Οι κομμωτές έκαναν περιουσία όταν ανακάλυπταν κάποια πρωτότυπη κόμμωση: μαλλιά μαζεμένα πίσω ή δεμένα στον αυχένα ή συγκρατημένα από μια ταινία ή φιλέ.

Θεατρικές μάσκες, μια για τραγωδία και μια για κωμωδία. Ρωμαϊκό ψηφιδωτό, από τα Λουτρά του Δέκιου στον Αβεντίνο Λόφο, 2ος αιώνας μ.Χ.
Θεατρικές μάσκες, μια για τραγωδία και μια για κωμωδία. Ρωμαϊκό ψηφιδωτό, από τα Λουτρά του Δέκιου στον Αβεντίνο Λόφο, 2ος αιώνας μ.Χ.

          Τα ασπρόρουχα ήταν από μετάξι ή λινό. Και άρχιζε να κάνει την εμφάνισή του το σουτιέν. Κάλτσες δεν υπήρχαν, αλλά τα παπούτσια ήταν πολύπλοκα, από δέρμα μαλακό και ελαφρύ, με τακούνι ψηλό για να καλύπτουν το πρόβλημα των ρωμαίων κυριών: τα κοντά πόδια!

          Τον χειμώνα χρησιμοποιούσαν τις γούνες, που ήταν δώρο των συζύγων ή των εραστών που είχαν υπηρετήσει στις βόρειες επαρχίες, όπως η Γαλατία και η Γερμανία. Και σε όλες τις εποχές χρησιμοποιούσαν πολλά κοσμήματα που ήταν το μεγάλο πάθος αυτών των κυριών. Η Λόλλια Παολίνα κυκλοφορούσε με σαράντα χιλιάδες σεστέρτιους κρεμασμένους πάνω της με τη μορφή πολύτιμων λίθων, των οποίων ο Πλίνιος ανεβάζει τα είδη σε εκατό. Ένας συγκλητικός προγράφτηκε από τον Βεσπασιανό γιατί φορούσε στο δάχτυλό του ένα δαχτυλίδι με μια πέτρα αμύθητης αξίας. Ο αυστηρός Τιβέριος δοκίμασε να βάλει φρένο σ’ αυτήν την επίδειξη, αλλά χρειάστηκε να παραιτηθεί: το να κλείσει τις βιομηχανίες πολυτελών προϊόντων, σήμαινε κίνδυνο οικονομικής κρίσης για τη Ρώμη.

          Η επίπλωση του σπιτιού ήταν σε ανάλογο τόνο με όλη αυτή την επίδειξη. Ένα μέγαρο άξιο του ονόματός του έπρεπε να έχει κήπο, μαρμάρινη στοά, όχι λιγότερο από σαράντα δωμάτια, ανάμεσα στα οποία και κάποια σαλόνια με κολόνες από όνυχα ή αλάβαστρο, τοίχους διακοσμημένους με ακριβές πέτρες, τραπέζια από κέδρο πάνω σε πόδια από όνυχα, βαριά ανατολίτικα μεταξωτά, κορινθιακά βάζα και μερικές εκατοντάδες υπηρέτες: δυο πίσω από την καρέκλα κάθε προσκεκλημένου για να τον σερβίρουν στη διάρκεια του γεύματος, δυο για να του βγάζουν συγχρόνως τα παπούτσια όταν ξάπλωνε κτλ.

          Ο αριστοκράτης Ρωμαίος αυτής της εποχής ξυπνούσε το πρωί κατά τις επτά και το πρώτο πράμα που έκανε ήταν να δέχεται τους πελάτες του για μια – δυο ώρες, προσφέροντας το μάγουλό του στο φιλί του καθένα τους. Ύστερα έπαιρνε το πρωινό του που ήταν πολύ απλό. Και τελικά δεχόταν τις επισκέψεις των φίλων του και τις ανταπέδιδε. Αυτή ήταν η πιο αυστηρά τηρούμενη υποχρέωση της κοινωνικής ζωής στη Ρώμη. Το να αρνηθείς να παρασταθείς σε έναν φίλο όταν έφτιαχνε τη διαθήκη του, ή να συμμετάσχεις στους γάμους του γιου του ή στην ανάγνωση των ποιημάτων του, όλα αυτά ήταν προσβλητικά και μείωναν το κοινωνικό κύρος. Μόνο όταν αυτά τελείωναν, μπορούσε κανείς να σκεφτεί τα προσωπικά του ζητήματα.

Καλλιτεχνική (όχι απαραίτητα ιστορική) αναπαράσταση των μονομαχιών στην Αρχαία Ρώμη. Έργο του Ζαν Λεόν Ζερόμ, (1872)
Καλλιτεχνική (όχι απαραίτητα ιστορική) αναπαράσταση των μονομαχιών στην Αρχαία Ρώμη. Έργο του Ζαν Λεόν Ζερόμ, (1872)

          Αυτοί οι κανόνες εφαρμόζονταν και για τους ανθρώπους της μεσαίας αστικής τάξης. Αυτοί δουλεύανε μέχρι το μεσημέρι, έτρωγαν κάτι στα πρόχειρα, όπως οι σημερινοί Αμερικάνοι και γύριζαν στη δουλειά τους. Αλλά όλοι, νωρίτερα ή αργότερα, καταλήγανε στα δημόσια λουτρά για να πάρουν το μπάνιο τους. Κανένας λαός δεν υπήρξε ποτέ τόσο καθαρός, όσο ο ρωμαϊκός! Κάθε μέγαρο είχε τη δική του ιδιωτική πισίνα. Αλλά υπήρχαν πάνω από χίλιες δημόσιες που ήταν στη διάθεση του κοινού, με δυνατότητα να εξυπηρετούν χίλιους πελάτες τη φορά. Τα λουτρά ήταν ανοιχτά από το πρωί μέχρι τη μία το μεσημέρι για τις γυναίκες και απ’ τις δύο μέχρι τη δύση του ηλίου για τους άνδρες, μέχρι την εποχή που έγιναν μικτά. Γδυνόντουσαν σε αποδυτήρια και πήγαιναν στο γυμναστήριο για να εξασκηθούν σε διάφορα αγωνίσματα. Ύστερα πήγαιναν στην αίθουσα του μασάζ. Και στο τέλος άρχιζε το πραγματικό μπάνιο που ακολουθούσε αυστηρούς κανόνες. Πρώτα έμπαιναν στο tepidarium δηλαδή σε αέρα χλιαρό, ύστερα στο calidarium σε αέρα θερμό κι ύστερα στο laconicum που ήταν καυτός ατμός, όπου και γινόταν χρήση ενός καινούργιου προϊόντος που μόλις είχε εισαχθεί από τη Γαλατία, του σαπουνιού. Και τέλος, για να τονώσουν την κυκλοφορία του αίματος, έπεφταν να κολυμπήσουν στο παγωμένο νερό της πισίνας.

          Μετά από όλα αυτά, σκουπίζονταν, αλείφονταν με λάδι, ντύνονταν και περνούσαν στην αίθουσα των παιχνιδιών για μια παρτίδα σκάκι ή χαρτιά ή στην αίθουσα των συζητήσεων για να σχολιάσουν με τους φίλους τους ή στο εστιατόριο για ένα καλό δείπνο, που ακόμα και όταν δεν ήταν σπουδαίο, το αποτελούσαν τουλάχιστον έξι πιάτα, απ’ τα οποία τα δυο με χοιρινό κρέας. Έτρωγαν ξαπλωμένοι πάνω στα ανάκλιντρα, στηριγμένοι στο αριστερό τους χέρι που ακουμπούσε στο μαξιλάρι και υποβάσταζε το κεφάλι, και με το δεξί ελεύθερο να παίρνει το φαγητό από το τραπέζι. Η κουζίνα ήταν βαριά, με πολλές σάλτσες και ζωικά λίπη. Αλλά οι Ρωμαίοι είχαν γερό στομάχι και το δείχνανε στις περιπτώσεις γενναίων κρασοκατανύξεων που πολύ συχνά συνέβαιναν.

          Τα συμπόσια άρχιζαν στις τέσσερις το απόγευμα και κρατούσαν αργά τη νύχτα, αν όχι μέχρι την επόμενη. Τα τραπέζια ήταν στολισμένα με λουλούδια και ο αέρας αρωματισμένος. Οι υπηρέτες με ακριβές στολές, έπρεπε να είναι τουλάχιστον δυο για κάθε προσκεκλημένο. Δεν προσφέρονταν παρά μόνο σπάνια ποτά κι εδέσματα. «Τα ψάρια πρέπει να στοιχίζουν περισσότερα απ’ τον ψαρά», έλεγε ο Γιουβενάλης. Ο κόκκινος αστακός πληρωνόταν αμύθητα ποσά και ο Βέδιος Πολλιόνης ήταν ο πρώτος που επιχείρησε να φτιάξει εκτροφείο. Και ο Απίκιος απέκτησε κοινωνική θέση ανακαλύπτοντας ένα καινούργιο πιάτο: το φουά γκρα, που το έφτιαχνε παχαίνοντας της χήνες με σύκα. Αυτός ο Απίκιος ήταν ένας παράξενος άνθρωπος: έφαγε σε γεύματα μια τεράστια περιουσία, κι όταν την είδε να μειώνεται σε μια δεκάδα εκατομμυρίων (ένα υπέρογκο ποσό) αυτοκτόνησε, γιατί δεν άντεχε τη φτώχεια!

          Σε μερικές περιπτώσεις το συμπόσιο μεταβαλλόταν σε όργιο, ο αμφιτρύωνας πρόσφερε στους φιλοξενούμενους πολύτιμα αντικείμενα, και οι δούλοι περνούσαν μπροστά απ’ τα τραπέζια μοιράζοντας εμετικά που θα επέτρεπαν στους συνδαιτυμόνες να ξαναρχίσουν το φαγητό! Το ρέψιμο δεν ήταν μόνο επιτρεπτό, αλλά αποτελούσε σημάδι εκτίμησης της αφθονίας των φαγητών.

          Κάπως έτσι περνούσαν την ημέρα τους οι μεσαίες και ανώτερες τάξεις, εν αντιθέσει με τις χαμηλότερες που είχαν τέτοιες ευκαιρίες συνήθως κατά τη διάρκεια τον εορτών, που δεν ήταν και λίγες. Νομοτελειακά λοιπόν, όταν ένας λαός φτάσει στο σημείο να γίνει μαλθακός και φιλήδονος, εκπίπτει κλείνοντας τον κύκλο της ακμής του και της προσφοράς τους. Και η Ρώμη αφού ολοκλήρωσε τον ιστορικό της ρόλο, απομακρύνθηκε από το προσκήνιο διατηρώντας ωστόσο τον τίτλο της «Αιώνιας Πόλης».

 

Ενδεικτική βιβλιογραφία  και πηγές

  • Intro Montanelli, Ιστορία των Ρωμαίων, Εκδ. Θεμέλιο
  • Δίων Κάσσιος, Ρωμαϊκή Ιστορία, Εκδ. Παπαδήμα
  • Σουητώνιος, Περί του Βίου των Καισάρων, Εκδ. Πρωτοπορία
  • Christofer Mackay, Αρχαία Ρώμη, Εκδ. Παπαδήμα
  • Pierre Grimal, Ο έρωτας στην αρχαία Ρώμη, Εκδ. Παπαδήμα
  • https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%B1_%CE%A1%CF%8E%CE%BC%CE%B7
(Εμφανιστηκε 1,733 φορές, 1 εμφανίσεις σήμερα)

Δείτε ακόμη:

Κάντε ένα σχόλιο

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.