«Κάνει την ανάγκη φιλότιμο.»

Γράφει ο Δημήτρης Τζήκας

Η Άννα Κομνηνή γράφει: «Την ανάγκη φιλοτιμίαν εποιήσατο.». Ο Νικήτας Χωνιάτης μάλλον παραφράζει και σημειώνει: «Την ανάγκη μετατιθείς προς το εύχαριν και μειλίχιον.», ενώ σ’ έναν παρισινό κώδικα του 14ου αιώνα διαβάζουμε: «Προς τους ποιούντας την ανάγκη φιλοτιμία.» Ο Πολίτης καταγράφει και τη φράση «Εξ ανάγκης χάρις» με την εξής ερμηνεία: «…ελέγετο επί του υπομένοντος μετά καρτερίας ατύχημα αναπόδραστον ή επί του επιδεικνύοντος προθυμίαν προς εκτέλεσιν έργου δυσαρέστου μεν αυτώ αλλά αναποφεύκτου.» Παρόμοια φράση βρίσκεται και στον Όμηρο· στην Ιλιάδα (Δ44) ο Δίας απαντάει στην Ήρα: «Κι εγώ σου κάνω τώρα θέλοντας τη χάρη, μ᾿ άθελα μου᾿ / τι απ᾿ όσα κάτω απ᾿ τον αστρόφωτο τον ουρανό βρίσκονται / κι απ᾿ όσα ο γήλιος βλέπει βγαίνοντας θνητών ανθρώπων κάστρα, / άλλο Κανένα δεν αγάπησα σαν τ᾿ άγιο ετούτο κάστρο…» Το ομηρικό «ἑκὼν ἀέκοντί γε θυμῷ» μπορούμε να το αποδώσουμε και ως «θέλοντας και μη θέλοντας»· ταυτόσημη σχεδόν είναι και η αρχαία φράση «Διομήδειος ἀνάγκη»· σήμερα λέμε «Εκόντες άκοντες» θα συμφωνήσουν, που σημαίνει «θέλουν, δε θέλουν» θα συμφωνήσουν.

Στον Ηρόδοτο και τον Πλάτωνα βρίσκουμε τη φράση «ἑκὼν εἶναι ή ἑκών»= «όσο εξαρτάται από τη δική μου θέληση.» Ο Πολίτης αναφέρει και τις ιταλικές «Πρέπει να κάνεις την ανάγκη φιλοτιμία.», «Ευτυχισμένος εκείνος ο άνθρωπος που την ανάγκη κάνει φιλοτιμία.», και τη σουηδική «Από την ανάγκη γίνεται φιλοτιμία.» Η ανάγκη γίνεται φιλότιμο ή γενναιοδωρία και σ’ έναν παλιό λαϊκό μύθο: Ένας καβαλάρης, κρατώντας στα χέρια του έναν λαγό, ρωτούσε για την τιμή του· ο κυνηγός, που είχε πιάσει το λαγό, κατάλαβε ότι ο καβαλάρης ταυτόχρονα σπιρούνιζε το άλογό του και σε λίγο θα απομακρυνόταν, μαζί με το εκλεκτό θήραμα· τότε, αφού δεν μπορούσε να τον φτάσει πεζός, ο κυνηγός του φώναξε: «μην τρέχεις, ήθελα να σου τον κάνω δώρο!»

Οι πληροφορίες είναι από εδώ: Ν.Γ. Πολίτου. Μελέται επί του βίου και της γλώσσης του ελληνικού λαού. Εν Αθήναις. Τύποις Π.Δ. Σακελλαρίου. 1900. σελ. 190,191. & & LIDDELL & SCOTT. Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας. (Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος 2007). Η μετάφραση των ομηρικών στίχων είναι των Καζαντζάκη – Κακριδή.

Το κείμενο γράφτηκε για την ομάδα του facebook Παροιμίες & γνωμικά.

Περισσότερες παροιμίες και παροιμιώδεις φράσεις μπορείτε να βρείτε στο αρχείο μας ΕΔΩ.