ΚΟΧΥΛΙΑ
“ἀπό τό μέρος τοῦ ἄντρου τοῦ κογκυλοστρώτου καί νυμφοστολίστου…”
Γράφει η Titania Matina
Δεν είναι ο Παπαδιαμάντης στις μεγάλες μου εμμονές κι ούτε ιδιαίτερα με συγκινούν οι νυμφοστόλιστοι λυρισμοί των συνθέτων. Όποτε όμως διαβάζω για το σπήλαιο το κογχυλόστρωτο, που λίγο προηγούμενα, στο Όνειρο στο Κύμα, έχει αποτυπωθεί με ακρίβεια ως “στρωμένο μέ ἄσπρα κρυσταλλοειδῆ κοχύλια καί λαμπρά ποικιλόχρωμα χαλίκια”, το μάτι μου σκαλώνει μ’ ευχαρίστηση. Όπως πάντα σκοντάφτει πάνω σ’ ένα κοχύλι ανάμεσα στα βότσαλα, κάθε φορά που περπατάω στο γιαλό. Και είναι τότε που αναλογίζομαι τη ζωγραφική αισθαντικότητα της περιγραφής. Κοντολογίς, είναι σε τέτοιες περιπτώσεις που οι συνειρμοί πηγαινοέρχονται ανεξέλεγκτα σε κύκλωμα σκέψης.
Μια αναπαράσταση που τους τροφοδοτεί είναι των Μινωικών Ρυθμών: ατέλειωτες σειρές από θαλάσσιες σπείρες, κοχύλια και ναυτίλους που απλώνονται ζωγραφικά, για να παλινδρομήσουνε όμως και να οριοθετηθούν στην επιφάνεια αγγείων κλειστού σχήματος. Ακριβώς όπως μπορείς να δεις την κίνηση σ’ έναν μικροσκοπικό λευκό νασσάριο. Πάνω του απλώνονται οι κυματισμοί της θάλασσας και πάλι συγκρατούνται. Δώσανε στο κοχύλι όνομα απ’ το λατινικό nassa, το καλαθάκι του ψαρέματος που στενεύει προς τον λαιμό. Αν ήτανε στο χέρι μου να το ονομάσω, θα διάλεγα ίσως κάτι απ’ τη Φαιστό.
Διαπνέει η Κρήτη την αναπαράσταση. Λες κι είναι τρίτωνας που τον φυσούσαν στα ιερά της. Στη θάλασσα που αγαπάω, μού λέγανε για τις γητειές που παίρνουν την κατήφεια απ’ το κακό το μάτι, την στροβιλίζουν στο γιαλό, για να την παγιδεύσουνε στις ελικώσεις κουργιαλών. Σε σπίτια φίλων, θαύμαζα εκείνους τους πραγματικά μεγάλους του Λιβυκού. Μου ήταν όμως αρκετό να βρίσκω μινιατούρες. Μικρούλια βούκινα που χάριζε παλιά η αγαπημένη παραλία. Και ψυχανεμιζόμουνα κάτι απ’ τον ήχο του μεγάλου τρίτωνα όταν πάλευα να κλείσω τους αέρηδες σ’ ένα άδειο πλαστικό μπουκάλι από νερό. Ήτανε τότε που η παραλία έδινε επίσης μάτια της θάλασσας, ιππόκαμπους κι άπειρες αχιβάδες. Τότε, που μπορούσες ν’ απολαύσεις μοναξιά στο παραλιάκι πίσω απ’ τον μεγάλο βώλακα. Τις αχιβάδες τις κρατάω ακόμα, αλλά δεν βρίσκω πια. Τώρα, η παραλία μού δίνει φεγγαρόπετρες. Κι εγώ τις ψάχνω ώρες ατέλειωτες κάτω απ’ τον ανελέητο ήλιο. Είναι ό,τι απομένει απ’ το δικό μου όνειρο στο κύμα. Για κάποιο λόγο απροσδιόριστο, εδώ και πραγματικά πολλά χρόνια, το λέω όνειρο από αρχαία δάπεδα στο παρά πέντε της πολυχρωμίας.
Το μαθηματικό σχήμα της αναπαράστασης απλώνεται επ’ άπειρον στα τέλεια σκαριφήματα Fibonacci που στην ακολουθία τους πάντα συναντούν χρυσές τομές. Κι έτσι, το αποτύπωμα της σπείρας που την είπανε χρυσή προσφέρει το μοντέλο της αρμονικής ανάπτυξης στη φύση. Η θάλασσα το δίνει σε σεντέφι. Για παράδειγμα, στο Haliotis, το αυτάκι της Αφροδίτης. Δεν ξέρω αν είχε ο Botticelli υπόψιν του τη μαθηματική σειρά των πραγμάτων όταν ζωγράφιζε την Αναδυομένη του πάνω σε μια αχιβάδα. Σίγουρα το μοντέλο του το πήρε από την Αφροδίτη του Απελλή του 4ου π.Χ. αιώνα. Εκείνος αποτύπωνε την Φρύνη που συνήθιζε να λύνει τα μαλλιά της και να λούεται γυμνή στα κύματα της Ποσειδωνίας. Και λένε ότι ο Απελλής ζωγράφιζε με χρώματα που τα αναμίγνυε με ελεφαντόδοντο ή μάργαρο της θάλασσας, για να κερδίζει χάρη κι απαλότητα στους τόνους τους. Μια ιδέα για το χαμένο εκείνο έργο παίρνουμε από τοιχογραφία της Πομπηίας του 1ου αιώνα μ.Χ. Σε συγχρονία με το πρωτότυπο, την προσφέρει ένα μικροσκοπικό πήλινο ειδώλιο απ’ τον Κορινθιακό που ήτανε κάποτε χρωματισμένο και σήμερα μπορούμε να το θαυμάσουμε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Νοιώθω ότι το ειδώλιο φέρει όλους τους φλοίσβους της ιστορίας της μοντελοποίησης. Σε τελική ανάλυση, ένα όνειρο στο κύμα…
