24 Οκτωβρίου 2014 at 20:59

Γάιος Καλιγούλας: το αυτοκρατορικό τέρας

Bust of Caligula at the Ny Carlsberg Glyptotek museum in Copenhagen

Γάιος Καλιγούλας: το αυτοκρατορικό τέρας

Γράφει ο Χρήστος Μπαρμπαγιαννίδης

Στο άκουσμα του ονόματος του Καλιγούλα, γεννώνται στον καθένα μας ένας σωρός συνειρμοί, προκαλώντας, πέρα από αποστροφή και αηδία, ίσως λύπηση, ίσως θυμηδία, ίσως όμως και μια ελαφρότητα που προσεγγίζει τα όρια του χιουμοριστικού. Το βέβαιο, όμως, είναι πως τα αθώα θύματά του δεν θα έβρισκαν καθόλου διασκεδαστική την δράση του.

Ο Καλιγούλας ήταν ο τρίτος στη σειρά αυτοκράτορας της Ρώμης, μετά τον Οκταβιανό Αύγουστο (29π.Χ. – 14μ.Χ.), που έδωσε το όνομα Αύγουστος, όπως και ο Καίσαρ, στον αυτοκρατορικό τίτλο, και μετά τον Τιβέριο (14μ.Χ – 37μ.Χ). Ενώ λοιπόν ο πρώτος αυτοκράτορας ήταν ένας ευφυής, οργανωτικός και λαμπρός ηγέτης, ο δεύτερος είχε βελτιώσει τα οικονομικά και την διοίκηση του κράτους, ο Καλιγούλας φάνηκε πως ήταν ένα κακόγουστο αστείο της παγκόσμιας ιστορίας. Γιατί; Για τους λόγους που θα δούμε αμέσως παρακάτω.

Γεννήθηκε στα τέλη Αυγούστου του 12μ.Χ στο Άντιο της Ιταλίας και καταγόταν από την οίκο των Ιουλίων και των Κλαυδίων. Το πλήρες όνομά του ήταν Γάιος Ιούλιος Καίσαρας Γερμανικός ή πιο απλά Καλιγούλας, διότι όταν συνόδευε τον στρατηγό πατέρα του Γερμανικό στις επιχειρήσεις στην Γερμανία, φορούσε τις μικρές στρατιωτικές μπότες, τις caligae. Δηλαδή, με μια πρόχειρη μετάφραση, το όνομά του σημαίνει «αρβυλάκιας»! Ο πατέρας του Γερμανικός ήταν ένας λαμπρός στρατιωτικός και μια από τις αγαπημένες μορφές τις Ρώμης. Γι’ αυτό τον λόγο και ο αυτοκράτορας Τιβέριος, που τον είχε ανιψιό και δεν είχε παιδιά, τον υιοθέτησε ως γιο του. Όταν ο Γερμανικός πέθανε στην Αντιόχεια το 19, η μητέρα του Καλιγούλα, Αγριππίνα η Πρεσβύτερη, επέστρεψε στη Ρώμη με τα έξι παιδιά της, όπου ενεπλάκη σε μια αυξανόμενα δριμύτερη διαμάχη με τον Τιβέριο. Κάποια στιγμή, επειδή το όνομά της είχε ακουστεί για μια συνωμοσία εναντίον του αυτοκράτορα, αυτοκτόνησε.

Ο Τιβέριος είχε διατηρήσει την ειρήνη, είχε βελτιώσει την διοίκηση και είχε ενισχύσει τα οικονομικά του κράτους και η αυτοκρατορία έμοιαζε άθικτη, αν και η πόλη της Ρώμης «σάπιζε» όλο και περισσότερο. Για να μπει φρένο σε αυτή την αποσύνθεση, χρειαζόταν το σιδερένιο φρένο ενός αναμορφωτή. Πίστεψε πως το βρήκε στο πρόσωπο του Καλιγούλα, του δεύτερου γιου της Αγριππίνας και του Γερμανικού. Και πριν προλάβετε να γελάσετε, η εκλογή φάνηκε σωστή: διότι μέχρι τότε ο Καλιγούλας ήταν γνωστός στη Ρώμη ως ευσυνείδητος άνθρωπος και γενναίος στρατιώτης και το κυριότερο, ήταν καλά στα μυαλά του! Έτσι λοιπόν, ορίστηκε διάδοχος του αυτοκρατορικού θρόνου.

he German/Austrian release began on 27 April 1980 through Tobis Filmkunst GmBH (Gesellschaft mit beschränkter Haftung = Limited-Liability Company = LLC). There is still no mention of Felix Cinematografica Srl, even though Franco Rossellini brokered this deal. He could never be bothered about details, and just assumed that everybody would behave honorably and that everything would be all right. Wrong.

Το 37 μ.Χ. ο Τιβέριος καθώς πήγαινε από το νησί Κάπρι, που του άρεσε να κατοικεί, στην Καμπανία, αρρώστησε, ίσως από κάποια καρδιακή προσβολή. Οι αυλικοί του, μόλις τον είδαν να συνέρχεται, τον έπνιξαν με ένα μαξιλάρι. Να ήταν δουλειά του Καλιγούλα; Καθόλου απίθανο! Πάντως, ευθύς αμέσως αναγορεύτηκε ως νέος αυτοκράτορας και από τα πρώτα μέτρα που πήρε ήταν να δειχτεί γενναιόδωρος στους φτωχούς και να ξαναδώσει στη συνέλευση τα δικαιώματά της. Ο λαός της Ρώμης τον λάτρεψε! Όμως, έπειτα από πολύ μικρό χρονικό διάστημα υπήρξε μια μεταμόρφωση, που δεν εξηγείται παρά μόνο με την υπόθεση πως κάποια αρρώστια του σάλεψε το λογικό! Τυπική περίπτωση σχιζοφρένειας ή σύγχυση της προσωπικότητάς του;

Από αυτό το σημείο, ξεκινά η απίστευτη ιστορία του και που όσα πληροφορηθείτε είναι εντελώς πραγματικά! Στην αρχή, ξεκίνησε να έχει νυχτερινές κρίσεις πανικού, ειδικά όταν είχε καταιγίδα, και να τριγυρνάει στο παλάτι ζητώντας βοήθεια. Ήταν ψηλός και αθλητικός και περνούσε πολλές ώρες στον καθρέφτη κάνοντας μορφασμούς, που ταιριάζανε θαυμάσια με τα εξογκωμένα μάτια του και τη φαλάκρα που είχε στο κέντρο του κεφαλιού του.

Έπειτα, ένιωσε ερωτευμένος με τον αιγυπτιακό πολιτισμό και θέλησε να εισαγάγει τα έθιμά του στη Ρώμη. Αξίωσε από τους συγκλητικούς να του φιλάνε τα πόδια και να μονομαχούν στο τσίρκο με τους μονομάχους μέχρι θανάτου! Στη συνέχεια, επέβαλε να εκλέξουν ύπατο το άλογό του, τον Ινκιτάτο, για τον οποίο και έχτισε μαρμάρινο στάβλο και παχνί από ελεφαντόδοντο. Και αφού μιμούνταν τα αιγυπτιακά πρότυπα, είχε ερωμένες τις αδελφές του. Μια απ’ αυτές, τη Δρουσίλλα, την παντρεύτηκε, ορίζοντάς την διάδοχό του, αλλά μετά την βαρέθηκε και την έδιωξε και παντρεύτηκε την Ορεστίλλα, αφού την απήγαγε την ημέρα που εκείνη θα παντρευόταν τον Γάιο Πιζόνη. Αφού έπειτα παντρεύτηκε μια Πωλίνα, κατέληξε στην τέταρτη σύζυγό του, την Κεσονία, που ήταν έγκυος όταν τη γνώρισε και μάλλον άσχημη. Και όμως της έμεινε πιστός, κανείς δεν ξέρει για ποιο λόγο!

Μια μέρα ξύπνησε και ένιωσε αλλεργία για τους φαλακρούς. Έτσι, μάζεψε όσους υπήρχαν τριγύρω του και τους έδωσε τροφή στα θηρία του τσίρκου! Κατόπιν, τα έβαλε με τους φιλοσόφους και γενικά με τους ποιητές, τους συγγραφείς και όλους τους μορφωμένους και τους καταδίκασε σε θάνατο και σε εξορία! Τη γλύτωσαν μόνο ο θείος του Κλαύδιος, που τον θεωρούσαν ηλίθιο(ο επόμενος αυτοκράτορας που δεν αποδείχτηκε καθόλου ηλίθιος) και ο Σενέκας που προφασίστηκε τον βαριά άρρωστο και έτσι δεν είχε γούστο να τον θανατώσει! Στη Ρώμη επικρατούσε πανικός, καθώς κανείς δεν ήξερε τι άλλο θα ερχόταν στο σαλεμένο του μυαλό.

Μη ξέροντας, λοιπόν, τι άλλο να κάνει και ποιον να καταδιώξει ο παρανοϊκός αυτοκράτορας, υποχρέωσε σε αυτοκτονία την γιαγιά του Αντωνία, γιατί κοιτάζοντάς την ανακάλυψε πως είχε ένα πολύ ωραίο κεφάλι που ωστόσο στεκόταν άσχημα στους ώμους του. Εκεί πάνω σε όλο αυτό το ντελίριο, τα έβαλε και με τον Δία, καθώς τον αποκαλούσε σφετεριστή που είχε αρπάξει τη θέση του βασιλιά των θεών. Έτσι, έβαλε να κόψουν το κεφάλι του από όλα τα αγάλματά του για να το αντικαταστήσουν με το δικό του!

Οι συγγραφείς, Δίων ο Κάσσιος και Σουετώνιος, δημοκρατικών πεποιθήσεων και με μίσος για την μοναρχία, στις περιγραφές τους για τον Καλιγούλα, ίσως υπερβάλουν. Ωστόσο, με σιγουριά μπορούμε να πούμε πως ήταν τελείως μα τελείως τρελός! Πάντως στις σπάνιες στιγμές διαύγειας που είχε, ήταν συμπαθητικός, πρόσχαρος και πνευματώδης, είχε εύκολο τον σαρκασμό και έτοιμη την απάντηση. Όταν ένας τσαγκάρης τον αποκάλεσε κατάμουτρα «καμποτίνο», απάντησε: «Αλήθεια λες, αλλά νομίζεις πως οι υπήκοοί μου αξίζουν περισσότερο από μένα;» Πράγματι, αν άξιζαν κάτι παραπάνω, θα είχαν βρει τρόπο να τον ξεφορτωθούν, αντί να τον χειροκροτούν και να του φιλάνε τα πόδια για τέσσερα ολόκληρα χρόνια.

Χρειάστηκε η αποφασιστικότητα του αρχηγού της πραιτοριανής φρουράς, του Κάσσιου Χηρέα, για να γλυτώσει η Ρώμη απ’ αυτή την μάστιγα. Ένα βράδυ ο Καλιγούλας διασκέδαζε λέγοντάς τους, αντί για διαταγές, χοντρές βρισιές. Ο Κάσσιος ήταν εκδικητικός και έτσι ένα από τα επόμενα βράδια, που τον συνόδευε σ’ ένα διάδρομο του θεάτρου, τον μαχαίρωσε. Όταν μαθεύτηκε το γεγονός, η Ρώμη δεν το πίστευε. Όλοι νόμιζαν πως θα ήταν άλλη μια φάρσα του Καλιγούλα, που θα ήθελε να δει ποιος θα χαιρόταν με τον θάνατό του για να τον τιμωρήσει στη συνέχεια. Για να δείξουν σε όλους πως ήταν αλήθεια, οι πραιτοριανοί αποκεφάλισαν και τη σύζυγό του Κεσονία, και συνέτριψαν στον τοίχο το κεφάλι της μικρής κόρης τους. Ήταν μια κατάληξη ταιριαστή στα πρόσωπα και στο σκοτεινό κλίμα του τρόμου και της σκληρότητας μέσα στο οποίο είχαν ζήσει.

Έτσι, τον Ιανουάριο του 41μ.Χ., μόλις στα είκοσι εννέα του χρόνια, ο Καλιγούλας εκτελέστηκε και η Ρώμη μπόρεσε να ανασάνει. Ήταν από τα παράδοξα της ιστορίας, μια μακάβρια φάρσα, ένας τέτοιος άνθρωπος να κυβερνήσει τη μεγαλύτερη δύναμη του τότε κόσμου. Μελετώντας την δράση του, μια ανατριχίλα μας αγκαλιάζει ακόμα και σήμερα, έπειτα από δυο χιλιάδες χρόνια. Δεν τολμούμε να αναλογιστούμε τον απόλυτο τρόμο που ένιωσαν οι πολίτες της Ρώμης εκείνη τη μαύρη τετραετία.

Ενδεικτική βιβλιογραφία