Δημήτριος ο Πολιορκητής (Ι) 

Δείτε ακόμη: Δημήτριος ο Πολιορκητής (I), Δημήτριος ο Πολιορκητής (II)

Γράφει ο Χρήστος Μπαρμπαγιαννίδης 

Πάντα με συνάρπαζαν οι έντονες προσωπικότητες. Ίσως γιατί είχαν αυτή την απύθμενη δίψα για επιτυχία, ίσως γιατί ζούσαν στα όρια.  Από την άλλη, αυτές οι προσωπικότητες, γεμάτες πάθη, μας δίδαξαν τι συμβαίνει ενώ είσαι ευφυής να είσαι ταυτόχρονα και έρμαιο των ακόρεστων φιλοδοξιών και της ματαιοδοξίας σου.  Μια λοιπόν τέτοια προσωπικότητα ήταν και ο Δημήτριος ο Πολιορκητής.  Σαρωτικός όταν πραγματοποιούσε επιθέσεις και εξαιρετικά ικανός στην κατασκευή πολιορκητικών μηχανών, ο Δημήτριος έμεινε στην ιστορία για τις εντυπωσιακού μεγέθους και φιλοδοξίας εκστρατείες που διεξήγαγε, για την σκανδαλώδη προσωπική του ζωή και για τη μοναδική του ικανότητα να αναγεννιέται από τις στάχτες του, γυρίζοντας την τύχη του σε κάθε καταστροφή που του επεφύλαξε ποτέ η Μοίρα, με εξαίρεση φυσικά την τελευταία.

          Ο Δημήτριος Α΄ ο Πολιορκητής (337 – 283π.Χ.) γεννήθηκε στην Μακεδονία, μάλλον στην Πέλλα, και ήταν ένας από τους Διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, κεντρικό πρόσωπο κατά τους αιματηρούς πολέμους που ξέσπασαν γύρω από την επικράτηση στα εδάφη της ανατολικής Μεσογείου και της νοτιοδυτικής Ευρώπης μετά το θάνατο του Μακεδόνα στρατηλάτη.  Ήταν γιος του αξιωματικού του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Αντιγόνου Α’ του Μονόφθαλμου και της (πολύ μικρότερής του) Στρατονίκης, κόρης του επιφανούς Μακεδόνα Κoρράγου.  Ο νεότερος αδελφός του, Φίλιππος, γεννήθηκε στις Κελαινές, πρωτεύουσα της Μείζονος Φρυγίας, καθώς η Στρατονίκη ακολούθησε το σύζυγό της κατά τη μικρασιατική του εκστρατεία.  Ο μεν Δημήτριος έλκει το όνομά του από τον αδερφό του πατέρα του, ενώ ο Φίλιππος από τον παππού τους και πατέρα του Αντίγονου.

          Το ιστορικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο έδρασε, είναι ένα από τα πιο πολύπλοκα και δυσνόητα που διαμορφώθηκαν ποτέ για έναν μελετητή και ιδιαίτερα για έναν απλό αναγνώστη της περιόδου αυτής.  Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι στρατηγοί του προσπάθησαν ο καθένας από την πλευρά του να οικειοποιηθούν τις κατακτήσεις του.  Οι συμμαχίες τους, οι έριδες, οι ανταρσίες, οι προδοσίες και οι δολοφονίες εναλλάσσονταν με δαιμονιώδεις ρυθμούς, όπου είναι εξαιρετικά δυσχερής η παρακολούθησή τους.  Αυτό που είναι ξεκάθαρο, είναι η υπέρμετρη φιλοδοξία όλων και η δίψα για την εξουσία.

          Ο Δημήτριος ήταν μόλις ενός έτους, όταν ο Μέγας Αλέξανδρος κάθισε στον θρόνο και δεκατεσσάρων, όταν πέθανε.  Αυτονόητο λοιπόν ότι δεν είχε πάρει μέρος στις εκστρατείες του ούτε υπηρέτησε κάτω από τις διαταγές του, όπως ο πατέρας του.  Την πρώτη αναφορά στο όνομά του την βρίσκουμε, όταν το 322π.Χ. ο Αντίγονος δεν υπάκουσε στις διαταγές του βασιλιά Φιλίππου Γ΄ Αρριδαίου, ετεροθαλούς αδελφού του Μεγάλου Αλεξάνδρου και διανοητικά καθυστερημένου, που είχε αναγορευτεί αυτοκράτορας από τα μακεδονικά στρατεύματα στη Βαβυλώνα, να δικαστεί με την κατηγορία της προδοσίας ενώπιον του κοινού των Μακεδόνων και με τον γιο του Δημήτριο διέφυγαν με αθηναϊκά καράβια.

Φυσικά ο ανήμπορος Φίλιππος Γ΄ ήταν μια μαριονέτα που κινούσε ο διορισμένος επιμελητής της επικράτειας Περδίκκας, ο πιο ισχυρός υποψήφιος για να διαδεχτεί τον Αλέξανδρο, αλλά δολοφονήθηκε από τους άντρες του.  Το κοινό των Μακεδόνων, πιστό στο βασιλικό οίκο, είχε αποφασίσει εκτός τον Φίλιππο Αρριδαίο να αναγορεύσει βασιλιά και το παιδί που κυοφορούσε η εφτά μηνών έγκυος Ρωξάνη, μια από τις συζύγους του Αλεξάνδρου, αν ήταν αγόρι.  Όταν γεννήθηκε το αγόρι, έλαβε από τον στρατό το όνομα Αλέξανδρος Δ΄.  Για να ξεκαθαρίσουμε τα πράγματα, όλοι οι υποψήφιοι διάδοχοι στρατηγοί, προσπάθησαν να διοριστούν επιμελητές ή επίτροποι των δυο αδυνάμων βασιλέων για να δώσουν μια επίφαση νομιμότητας στην δράση τους, με κύριο σκοπό να τους έχουν στο χέρι και αν μπορούν να τους εξολοθρεύσουν, όπως και τελικά έγινε!

Το 321 π.Χ ο Αντίπατρος, ο μόνος από τους μεγάλους στρατηγούς που δεν είχε εκστρατεύσει με τον Αλέξανδρο στην Ασία, αλλά είχε μείνει πίσω να διοικεί την Μακεδονία και τα ελληνικά κράτη, ως επίτροπος πλέον των δυο ανήμπορων βασιλιάδων, κανόνισε το γάμο της κόρης του Φίλας με τον γιο του Αντιγόνου, που είχε διοριστεί στρατηγός της Ασίας, Δημήτριο.

Το 315π.Χ. ξεκίνησε ο νέος εμφύλιος του Αντιγόνου εναντίον των άλλων σατραπών.  Ο Δημήτριος ξεκίνησε καταστροφικά το 312 π.Χ μη δίνοντας σημασία σε συμβουλές των γηραιότερων αξιωματικών και έτσι έχασε από τον Πτολεμαίο την Φοινίκη, με μια συντριπτική ήττα στην Γάζα, λόγω της απειρίας του.  Με την τακτική των επιδρομών και της λεηλασίας έστρεψε εναντίον του τους λαούς των Ανατολικών σατραπειών.  Αυτή η αντιστροφή ανάγκασε τον Αντίγονο να συνάψει ειρήνη το 311π.Χ. η οποία έμεινε μόνο στα χαρτιά.  Έτσι αναγνωρίστηκαν τα τέσσερα βασίλεια των Επιγόνων ως «κυρίαρχα κράτη».

Τον Μάιο του 307 π.Χ. ο Δημήτριος απέπλευσε από την Έφεσο με 5000 τάλαντα και 250 πολεμικά πλοία και με μια τολμηρή πρωτοβουλία, έπλευσε στον Πειραιά και ανήγγειλε πως η μέρα ανεξαρτησίας για την Αθήνα είχε φτάσει.  Να αναφέρουμε ότι ο Αντίπατρος, πριν πεθάνει, είχε υποτάξει τα περισσότερα ελληνικά κράτη και πλέον ο γιος του, ο Κάσσανδρος, επίτροπος των βασιλέων και ουσιαστικά κυβερνήτης της Μακεδονίας και της Ελλάδος, διατηρούσε μακεδονικές φρουρές στις περισσότερες πόλεις.  Ο Δημήτριος έγινε δεκτός με επευφημίες, η Μουνιχία (το λιμάνι του Πειραιά) κατελήφθη και οι οχυρώσεις καταστράφηκαν.  Αποκαταστάθηκε η δημοκρατία, έκλεισε συνθήκη φιλίας και συμμαχίας, ενώ ο Αντίγονος και ο Δημήτριος ονομάστηκαν “Θεοί Σωτήρες”!  Προς τιμή τους δημιουργήθηκαν δυο νέες αθηναϊκές φυλές η “Αντιγονίδα” και η “Δημητριάδα”!

Ο Αντίγονος πρόσφερε την Ίμβρο στους Αθηναίους και ξυλεία για την κατασκευή 100 πλοίων.  Ο Δημήτριος απελευθέρωσε και τα Μέγαρα και μετά αφέθηκε τους επόμενους μήνες σε ερωτικά όργια και συμπόσια.  Ήταν γνωστό πως ήταν μεγάλος λάτρης των γυναικών, καμιά φορά και αντρών, και ακάματος πότης!  Πάντως, απογύμνωσε σχεδόν όλη την Ελλάδα από τις φρουρές του Κασσάνδρου και τους συμμάχους του.

Το 306 π.Χ. φαινόταν ευνοϊκό για τον Δημήτριο.  Όμως ο Αντίγονος, στην προσπάθειά του να καταστρέψει τον Πτολεμαίο, ανακάλεσε όλα τα στρατεύματά του από την Ελλάδα και ο πόλεμος μεταφέρθηκε στην Κύπρο, όπου στην Σαλαμίνα (της Κύπρου) ο Δημήτριος κέρδισε μια λαμπρή νίκη:  αφού απέκλεισε με 10 πλοία τα 60 του Μενέλαου, αδελφού του Πτολεμαίου, μέσα στο λιμάνι, με 150 πολεμικά επιτέθηκε στα 140 του Πτολεμαίου και τις 200 φορτηγίδες που μετέφεραν 10χιλ. πεζούς.  Αιχμαλώτισε 70 πολεμικά και όλες τις φορτηγίδες.  Μόλις που μπόρεσε να ξεφύγει ο Πτολεμαίος με 8 πλοία.  Ο Δημήτριος, γενναιόδωρος, αντάμειψε την αθηναϊκή του μοίρα με 1200 πανοπλίες, πρόσφερε στρατιωτική κηδεία σε όλους τους νεκρούς του εχθρού, ενώ άφησε ελεύθερους τους αιχμαλώτους χωρίς λύτρα!  Ήταν πλέον κυρίαρχος της Κύπρου και οργάνωσε μια αμυντική δύναμη από 600 ιππείς και 16χιλ. πεζούς.

Ο μεγάλος στόχος του ογδοντάχρονου πια Αντιγόνου ήταν η κατάληψη της Αιγύπτου και η καταστροφή του ίδιου του Πτολεμαίου.  Με 80χιλ. πεζούς, 8χιλ. ιππείς και 83 ελέφαντες, ξεκίνησε από την Γάζα, ενώ ο Δημήτριος έπλεε δίπλα στον πατέρα του με 150 πολεμικά και 100 φορτηγίδες.  Όμως η τύχη του γύρισε την πλάτη:  μια μεγάλη κακοκαιρία του τσάκισε τον στόλο στην αλίμενη ακτή, ενώ η αντίσταση του Πτολεμαίου στο Νείλο απεδείχθη ισχυρή.  Λίγο πριν καταστραφεί ο Αντίγονος, υποχώρησε στη Γάζα προσποιούμενος πως επέστρεφε στη βάση του.  Αλλά το 305 π.Χ. επιτέθηκε στην ουδέτερη Ρόδο, άψογη βάση για το ναυτικό, όπως και η Κύπρος.

Όλα αυτά γίνονταν με το πρόσχημα της ελληνικής ανεξαρτησίας!  Πόσο αστείο ήταν αυτό!  Ο μόνος λόγος που ο Αντίγονος μιλούσε για ελληνική ελευθερία ήταν ότι ήθελε να έχει τις ελληνικές πόλεις εχθρικές προς τον Κάσσανδρο και συμμάχους του εναντίον των υπολοίπων διαδόχων.  Ο μοναδικός στόχος του Αντιγόνου ήταν να καταστρέψει τους υπόλοιπους και να μείνει ο μόνος κληρονόμος της αυτοκρατορίας του Αλεξάνδρου!

Η πολιορκία της Ρόδου κράτησε ένα χρόνο.  Την πόλη την τροφοδοτούσαν, όσο μπορούσαν ο Πτολεμαίος, ο Λυσίμαχος και ο Κάσσανδρος.  Παρά την τρομερή δοκιμασία των πολιορκημένων, απ’ όπου ο Δημήτριος πήρε το προσωνύμιο του Πολιορκητή, ύστερα από τρομερές επινοήσεις του πολιορκητικών μηχανών, το 304 π.Χ. λύθηκε η πολιορκία και έγινε συνθήκη.  Και η εκστρατεία στην Αίγυπτο και η πολιορκία της Ρόδου, τελικά, δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα για τον Αντίγονο και τον Δημήτριο.

Το 306 π.Χ. και αφού είχαν επιβεβαιωθεί οι δολοφονίες του Αλέξανδρου Δ΄, μόνου νόμιμου γιου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, της γυναίκας του Ρωξάνης, της μητέρας του Ολυμπιάδας, του αδελφού του Φιλίππου Αρριδαίου και της συζύγου του, όλες κατόπιν εντολών του αδίστακτου Κάσσανδρου, δεν απέμεινε κανένα μέλος του βασιλικού οίκου των Τημενιδών που κυβερνούσε την Μακεδονία από τις απαρχές της Ιστορίας της!  Μόνο τότε πλέον όλοι οι επίδοξοι διάδοχοι αυτοαποκλήθηκαν “βασιλιάδες”, δεκαεπτά χρόνια δηλαδή μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου!  Τόση επιρροή είχε το όνομά του και η μνήμη του, που κανείς από τους επίδοξους διαδόχους δεν τολμούσε να ονομαστεί βασιλιάς, παρά αυτοαποκαλούνταν επιμελητές της βασιλείας ή επίτροποι των βασιλιάδων.  Αλλά ενώ οι άλλοι ανακηρύχτηκαν βασιλιάδες πάνω σε ό,τι κατείχαν, δηλαδή ο Πτολεμαίος στην Αίγυπτο, ο Λυσίμαχος στην Θράκη, ο Σέλευκος στην Μεσοποταμία και ο Κάσσανδρος στην Μακεδονία, ο υπερβολικά φιλόδοξος Αντίγονος και ο Δημήτριος, που κυριαρχούσαν σχεδόν σε όλη την Μικρά Ασία και την Συρία, απαιτούσαν να διαδεχθούν τον άτυχο νεαρό βασιλιά Αλέξανδρο Δ΄ ως κυρίαρχοι όλων των χωρών που είχε κατακτήσει ο Μέγας Αλέξανδρος.  Έτσι, οι τέσσερις διάδοχοι που ο καθένας εξουσίαζε μια περιοχή, σεβόμενοι ο ένας τον άλλον, θεωρούσαν τον Αντίγονο και τον Δημήτριο δόλιους και κοινούς εχθρούς τους!

Το 304 π.Χ. ο Κάσσανδρος πολιόρκησε την Αθήνα και την κατέλαβε.  Αλλά ο Δημήτριος που μόλις είχε λύσει την πολιορκία της Ρόδου, με 330 πλοία του επιτέθηκε.  Ο Κάσσανδρος ηττήθηκε και με δυσκολία διέφυγε για την Μακεδονία, ενώ 6χιλ. Μακεδόνες του αυτομόλησαν στον Δημήτριο.  Αυτός γύρισε στην Αθήνα, αντί να κυνηγήσει τον Κάσσανδρο, για έναν χειμώνα διασκεδάσεων και συμποσίων, διαμένοντας μαζί με τις πόρνες του (και των δυο φύλων, όπως ειπώθηκε) στον Παρθενώνα.

Το 303 π.Χ. εξουδετέρωσε όλες τις εχθρικές φρουρές του Κασσάνδρου από την Πελοπόννησο και την ανακήρυξε ελεύθερη.  Στο Άργος παντρεύτηκε την Μολοσσή βασιλόπαιδα Δηιδάμεια, κόρη του Αιακίδη, πρώην αρραβωνιαστικιά του τελευταίου νόμιμου βασιλιά Αλεξάνδρου Δ΄.  Έτσι, απέκτησε, κατά κάποιον τρόπο, και μια σχέση με τον νόμιμο βασιλικό οίκο.

Το 302 π.Χ. επιβράβευσε την πολιτική του της ανεξαρτησίας.  Στα Ίσθμια συγκεντρώθηκαν όλοι οι εκπρόσωποι των απελευθερωμένων ελληνικών κρατών και ίδρυσαν μια οργάνωση με το απλό όνομα “οι Έλληνες”.  Έτσι, δημιουργήθηκε μια επιθετική και αμυντική συμμαχία ανάμεσα στους “Έλληνες” και στους βασιλείς Αντίγονο και Δημήτριο.  Ο Δημήτριος εξελέγη αρχιστράτηγος των ενωμένων δυνάμεων.  Επομένως, όπως ο Φίλιππος Β΄ και ο Αλέξανδρος Γ΄(ο Μέγας), ο Αντίγονος και ο Δημήτριος, παρουσιάζονταν ως πρόμαχοι των Ελλήνων σε έναν πόλεμο απελευθέρωσης από τους καταπιεστές (κυρίως τον Κάσσανδρο).

Όταν ο πόλεμος θα τελείωνε, συμφωνήθηκε ότι ο Αντίγονος, ο Δημήτριος και οι απόγονοί τους θα ήταν μόνο βασιλιάδες των Μακεδόνων στην Μακεδονία (πολύ ελκυστικό για να είναι αληθινό).  Όμως οι υπόλοιποι διάδοχοι δεν έμειναν αδρανείς:  συμφωνήθηκε ο Κάσσανδρος να σταθεροποιηθεί στην Ελλάδα, ο Λυσίμαχος με μέρος του στρατού του Κάσσανδρου να εισβάλει στη Μικρά Ασία, ο Σέλευκος από την Βαβυλώνα να ενωθεί με τον Λυσίμαχο και ο Πτολεμαίος να εισβάλει στην Συρία.

Ο Κάσσανδρος έκλεισε όλα τα περάσματα από την Κεντρική Ελλάδα προς την Θεσσαλία.  Ακολούθησε ένας αγώνας ελιγμών των στρατευμάτων του Κάσσανδρου και του Δημητρίου.  Έτσι ο Κάσσανδρος κέρδιζε χρόνο, περιμένοντας τις εξελίξεις στην Ασία και δικαιώθηκε.  Ο Δημήτριος έλαβε διαταγές από τον πατέρα του να επιστρέψει στην Ασία, όσο πιο γρήγορα μπορούσε.

Η αποφασιστική και μνημειώδης μάχη, μια από τις πιο αποφασιστικές στην παγκόσμια ιστορία, δόθηκε το 301 π.Χ. στην Ιψό της Φρυγίας.  Ο Λυσίμαχος με τις επικουρίες του Κασσάνδρου και ο Σέλευκος, ικανότατοι στρατηγοί και οι δυο, εκπαιδευμένοι απ’ τον ίδιο τον Αλέξανδρο, παρέθεσαν 400 ελέφαντες, 120 άρματα, 10.5χιλ. ιππείς και 64χιλ. πεζούς.  Απ’ την άλλη, οι Αντίγονος και Δημήτριος είχαν 75 ελέφαντες, 10χιλ. ιππείς και 70χιλ. πεζούς.

Η πρώτη σύγκρουση των ιππικών κερδήθηκε από τον τολμηρό Δημήτριο, ο οποίος κυνήγησε το αντίπαλο ιππικό πολύ μακριά, αφήνοντας, μέσα στον παροξυσμό της καταδίωξης, εκτεθειμένο ένα μέρος της φάλαγγάς του.  Ο Σέλευκος οδήγησε του ελέφαντές του στο χάσμα, τρέχοντας γύρω από την φάλαγγα του Αντιγόνου με τη Βασιλική Φρουρά του ιππικού του, ώσπου πολλοί φαλαγγίτες αυτομόλησαν.  Η υπόλοιπη φάλαγγα κατατροπώθηκε.  Ο ογδόντα τριών ετών Αντίγονος έπεσε στη μάχη περιμένοντας να γυρίσει ο Δημήτριος.  Ο εμφύλιος τελείωνε με την ολοκληρωτική ήττα του Αντιγόνου και του Δημητρίου

Στο μεταξύ, ο Δημήτριος, με μεγάλη δυσκολία, κατόρθωσε και διέφυγε στην Έφεσο.  Φαινόταν ότι ήταν πια τελειωμένος, χωρίς στρατό και συμμάχους και με εχθρικούς όλους τους άλλους διαδόχους.  Αλλά, όπως είπαμε, η Θεά Τύχη είχε επιλέξει τον Δημήτριο για να παίζει, μια να τον ανυψώνει και μια να τον καταρρακώνει.  Και εκεί που έμοιαζε καταποντισμένος, θα επέστρεφε στο θέατρο της σκηνής των Επιγόνων.  Και θα επέστρεφε δυναμικά!

Δείτε ακόμη: Δημήτριος ο Πολιορκητής (I), Δημήτριος ο Πολιορκητής (II)

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Johan Gustav Droysen: Geshichte des Hellenismus, 1836-1843(μετάφραση Ρένου Αποστολίδη ως «Ιστορία των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου» εκδ. Ελευθεροτυπίας 1993)
• N.G.L. Hammond – F.W. Walbank: Ιστορία της Μακεδονίας, εκδ. Μαλλιάρης.
• Πλούταρχος: Δημήτριος, Ευμένης, Πύρρος, εκδ. Κάκτος
• Παυσανίας: Αττικά, Κορινθιακά, Βοιωτικά, Φωκικά, εκδ. Κάκτος
• Διόδωρος: Βιβλιοθήκη Ιστορική, εκδ. Ζήτρος
• http://el.wikipedia.org