Ο Φίλιππος και η… παρέα του!
Γράφει ο Σπύρος Καρτσώνης
Η λέξη φίλιππος, ως επίθετο, δηλώνει αυτόν που αγαπά τα άλογα ή την ιππασία· ως ουσιαστικό δηλώνει τον τακτικό θεατή των ιπποδρομιών. Είναι σύνθετο των φιλ(ο)- (από τη λέξη φίλος) και ἳππος ( <αρχ. ἳππος < Ι.Ε. *ekwo- ‘ίππος’).
Το κύριο όνομα Φίλιππος (λαϊκ. Φίλιππας) είναι αρχαίο και προέρχεται από το επίθετο φίλιππος. Ελληνιστικό είναι το θηλυκό Φιλίππα (από το αρχαίο Φιλίππη).
Στην ιστορία το όνομα Φίλιππος έφεραν πολλοί βασιλείς και ηγεμόνες, πολλά ιστορικά πρόσωπα, Απόστολοι και Άγιοι, λόγιοι και καλλιτέχνες, επίσκοποι και μητροπολίτες. Από όλους αυτούς ας περιοριστούμε να αναφέρουμε μόνο τους πέντε βασιλείς της Μακεδονίας, με κυριότερο τον Φίλιππο Β΄ (382-336 π.Χ.), πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και τον Απόστολο Φίλιππο, έναν από τους δώδεκα μαθητές του Χριστού, που εορτάζει σήμερα 14 Νοεμβρίου.
Σήμερα το όνομα Φίλιππος το συναντάμε σε όλους τους χριστιανικούς λαούς: Philip (Αγγλ.), Philippe (Γαλλ.), Philipp (Γερμ.), Felipe (Ισπ.), Filippo (Ιταλ.), Filipp (Ρωσ.) κ.λπ.
Από το όνομα Φίλιππος προήλθαν πολλά επώνυμα: Φιλίππου, Φιλιππάκης, Φιλιππάτος, Φιλιππίδης, Φιλιππόπουλος, Φιλιππότης, Φιλιππούδης, Φιλιππούσης κ.ά.
Επίσης, πολλές άλλες λέξεις (ουσιαστικά και επίθετα, κύρια ονόματα, σύνθετα και άλλα): Ίππαρχος, Ιπποδάμεια, Ιππόδαμος, ιππάριο, ίππαρχος, ιππασία, ιππαστί, ιππέας, ίππειος, ιππευτήριο, ιππευτική, ιππεύω, ιππηλασία, ιππηλάτης, ιππήλατος,, ιππίδες, ιππική, ιππικός, , ιπποδρομία, ιπποδρόμιο, ιππόδρομος, ιπποδύναμη, ιπποειδή, ιππόκαμπος, ιπποκόμος, ιππομαχία, ιππονομή, ιπποπέδη, ιπποπόταμος, ιπποσκευή, ιπποστάσιο, ιπποσύνη, ιππότης, ιπποτικός, ιπποτισμός, ιπποτροφείο, ιπποτρόφος, ιππουρίδα, ιπποφάγος, ιπποφαές, ιπποφορβείο.
Τοπωνύμια: Φίλιπποι, Φιλιππιάδα, Φιλιππίνες, Φιλιππούπολη (Πλόβντιβ Βουλγαρίας), Φίλιππος (νησίδα του νομού Κεφαλληνίας), Φίλιπσμπουργκ (Κάτω Χώρες, Άγιος Μαρτίνος).
Γνωστοί είναι οι Φιλιππικοί λόγοι του Δημοσθένη. Σήμερα φιλιππικό λέμε το σφοδρό κατηγορητήριο.
Φράση: Βρήκε ο Φίλιππος τον Ναθαναήλ.
Σύνθετα με τη λέξη φίλος είναι τα ονόματα Φιλοκτήτης, Φιλοποίμην, Φιλάρετος, Φιλήμων, Φιλόθεος, Φιλούμενος, Θεόφιλος κ.ά.
Αρχαία ονόματα με τη λέξη ἳππος
Αντιγράφω από το “λεξικό κυρίων ονομάτων” (Μπαμπινιώτη):
«Η μεγάλη σημασία του ίππου (του αλόγου) στην αρχαιότητα, τόσο σε ειρηνικές όσο και σε πολεμικές δραστηριότητες, εξηγεί την πολύ εκτεταμένη χρήση του ως α΄ ή β΄ συνθετικού ονομάτων. Η σύνδεση του ονομαζομένου με τον ίππο θα του απέδιδε πιθανότατα τα χαρακτηριστικά της δύναμης και της ανδρείας, ενίοτε και της κοινωνικής τάξης που δηλωνόταν από την κατοχή του.
Με το ἳππος ως α΄ συνθετικό τα γνωστότερα ονόματα είναι: Ιπποκράτης ‘αυτός που κρατάει τα άλογα’ (ἳππος και -κράτης, κρατῶ), Ιππόλυτος ‘αυτός που λύνει τα άλογα’ (ἳππος και λυτός, ρήμα λύω), Ιππώναξ ‘αρχηγός των αλόγων, των ιππέων’ (αρχαίο Ἱππῶναξ, από ἳππος και ἄναξ, -ακτος ‘βασιλιάς – αρχηγός’) και Ίππαρχος ‘αρχηγός των αλόγων, των ιππέων’ (ἳππος και -αρχος < ἀρχός ‘αρχηγός’).
Συχνότερο όμως είναι το ἳππος ως β΄ συνθετικό. Το κυριότερο παράδειγμα είναι ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος, του οποίου το όνομα προέρχεται από το επίθετο φίλιππος ‘αυτός που αγαπά τα άλογα’ (από φιλο- και ἳππος). Ο Λεύκιππος θα ήταν, ετυμολογικά, ‘αυτός που κατέχει / ιππεύει λευκά άλογα’ (από λευκός και ἳππος). Απαντά μάλιστα συχνά και το θηλυκό Λευκίππη. Επίσης Λύσιππος είναι ‘αυτός που λύνει ή ελευθερώνει άλογα’ (από θέμα λυσ- του ρήματος λύω + ἳππος). Ιδιαίτερη περίπτωση είναι ο Φειδιππίδης, πιθανόν ‘αυτός που φροντίζει τα άλογα’ (από θέμα φειδ- του ρήματος φείδομαι ‘φροντίζω, νοιάζομαι – χρησιμοποιώ με περίσκεψη, εξοικονομώ’ + ἳππος, με προσθήκη του επιθήματος -ίδης). Από τα θηλυκά ονόματα με β΄ συνθετικό ἳππος γνωστότερο είναι η Ξανθίππη (έτσι ονομαζόταν η σύζυγος του Σωκράτη), θηλυκό του Ξάνθιππος ‘αυτός που κατέχει / ιππεύει ξανθά, ανοιχτόχρωμα άλογα’ (ξανθός + ἳππος).
Τέλος, απευθείας από τη λέξη ἳππος προέρχεται το όνομα Ιππίας (αρχαίος Αθηναίος, γυιος και διάδοχος του Πεισιστράτου στην τυραννίδα)».
(Εμφανιστηκε 1,009 φορές, 1 εμφανίσεις σήμερα)
