Ήταν ο κομμουνισμός αυταρχική και ολοκληρωτική ιδεολογία;

Ήταν ο κομμουνισμός αυταρχική και ολοκληρωτική ιδεολογία;

Γράφει ο Γιάννης Σιατούφης

Η Χάνα  Άρεντ ορίζει τον ολοκληρωτισμό ως ριζική καταστολή της πολιτικής και περιφρόνηση εκ μέρους της εξουσίας των ατομικών δικαιωμάτων του πολίτη. Καταργείται το κοινοβούλιο, φιμώνεται ο τύπος και επιβάλλεται αυστηρή λογοκρισία. Ο ολοκληρωτισμός κινητοποιεί ολόκληρους πληθυσμούς στην υποστήριξη της επίσημης κρατικής ιδεολογίας, καταδιώκει όσους στρέφονται εναντίον της, επιβάλλει κρατικό έλεγχο των επιχειρήσεων, των εργατικών συνδικάτων, της εκκλησίας και των κόμματων. Διατηρείται στην εξουσία με τη βοήθεια της μυστικής αστυνομίας, της προπαγάνδας, τον περιορισμό της ελευθερίας του λόγου.

Το αυταρχικό καθεστώς προσπαθεί να επιβάλλει τη θέλησή του με απόλυτο τρόπο, χωρίς να δέχεται αντιρρήσεις, απαιτώντας πλήρη συμμόρφωση των άλλων στις επιθυμίες του.

Τι από τα παραπάνω συνέβαιναν στη Σοβιετική Ένωση κατά την περίοδο του Κομμουνιστικού καθεστώτος;

Οι μπολσεβίκοι πίστευαν στη βαθμιαία νέκρωση του θεσμού του κράτους, αφού είναι το καπιταλιστικό όργανο υποδούλωσης της εργατικής τάξης , που είναι η πλειοψηφία. Ο Σοσιαλισμός θα καθιστούσε το θεσμό του κράτους περιττό. Το νέο καθεστώς θα οικοδομηθεί με την εθνικοποίηση των μονοπωλίων, των τραπεζών, την κατάργηση του χρήματος, την κρατική εποπτεία στην παραγωγή και διανομή των αγαθών, την αντικατάσταση του στρατού και της αστυνομίας από τη λαϊκή εξουσία κ.α. (Γιάννα Κατσόβσκα-Μαλιγκούδη σελ. 60). Ο Λένιν με το ¨Διάταγμα περί της γης¨ απαλλοτριώνει όλες τις ιδιοκτησίες (σε πρώτη φάση όχι τη μικρή ιδιοκτησία), τα ζώα και τα εργαλεία χωρίς αποζημίωση και επίσης απαγορεύει την πώληση και την εκμίσθωση της γης.

Επιπλέον τα σοβιέτ (συμβούλια εκπροσώπων εργατών, αγροτών και στρατιωτών που πρωτοδημιουργήθηκαν το 1905), ένα είδος άμεσης δημοκρατίας και συμμετοχής των μαζών στην εξουσία, ήταν εμπόδιο στην πλήρη ελευθερία κινήσεων που ήθελε ο Λένιν και η νέα μπολσεβικική κυβέρνηση. Πίστευε ο ίδιος ότι η μεγάλη μάζα των ανθρώπων είναι άπειρη και απαίδευτη πολιτικά, που έπρεπε πρώτα να διδαχθεί από τους ¨επαγγελματίες επαναστάτες¨ για να αποκτήσει ¨σωστή¨ συνείδηση (Γιάννα Κατσόβσκα-Μαλιγκούδη σελ. 68-69). Γι’ αυτό άρχισε η υποβάθμιση του ρόλου των σοβιέτ με τη σταδιακή κομματικοποίησή τους όπως και όλων των κρατικών υπηρεσιών και τον συγκεντρωτισμό της εξουσίας στα χέρια της κυβέρνησης.

Με τη βίαιη διάλυση της Συντακτικής Συνέλευσης, την απαγόρευση των άλλων πολιτικών κομμάτων, τον όλο και αυστηρότερο έλεγχο του μη μπολσεβικικού τύπου και άλλων κατασταλτικών μέτρων έχουμε μετατροπή της Ρωσίας σε μονοκομματικό κράτος με το ΚΚ σε μονοπωλιακή θέση (Γιάννα Κατσόβσκα-Μαλιγκούδη σελ. 73),

Έχουμε εθνικοποίηση της βιομηχανικής παραγωγής, απαγόρευση πώλησης ή αγοράς ή εκμίσθωσης των επιχειρήσεων, κρατικοποίηση των μέσων μεταφοράς, κατάργηση της ελεύθερης αγοράς και του χρήματος και αντικατάσταση με αμοιβή σε είδος. Επίσης υποχρεωτική εργασία για όλους με την καθιέρωση του ¨Βιβλιαρίου εργασίας¨, υποχρέωση των αγροτών να παραχωρούν τα αγροτικά τους προϊόντα στο κράτος, αφού κρατήσουν τα απολύτως απαραίτητα για την επιβίωσή τους και διανομή όλων των αγαθών με ένα σύστημα συνεταιρισμών (Γιάννα Κατσόβσκα-Μαλιγκούδη σελ. 75). Με όλα τα παραπάνω μέτρα έχουμε τον πλήρη κρατικό έλεγχο της παραγωγής και διανομής αγαθών.

Όσοι εναντιώνονταν στα παραπάνω είχαν να αντιμετωπίσουν έναν μηχανισμό με ένοπλες ομάδες, οι οποίοι δήμευαν προϊόντα που έβρισκαν σε αποθήκες αγροτών. Και οι καταδότες τέτοιων αγροτών δικαιούνταν ένα μέρος από τα δημευθέντα για αμοιβή.

Με τον θάνατο του Λένιν και την ανάληψη της ηγεσίας από τον Στάλιν ο νέος γενικός γραμματέας μετέτρεψε την Τσεκά, τη μυστική αστυνομία, σε όργανο της δικής του διακυβέρνησης με τη μονοπωλιακή θέση του κόμματος, τον αυστηρό έλεγχο των πληροφοριών, την προβολή των δήθεν επιτευγμάτων του καθεστώτος και την απόκρυψη της πραγματικής κατάστασης του κράτους. Άρχισε να εφαρμόζεται ¨προπαγάνδα του σοβιετικού πατριωτισμού και του ρωσικού εθνοκομμουνισμού” (Γιάννα Κατσόβσκα-Μαλιγκούδη σελ.119).

Στην οικονομία εφαρμόστηκε η κολεκτιβοποίηση και της μικρής αγροτικής περιουσίας με τα εργαλεία και τα ζώα τους, δηλαδή την ¨εξόντωση των κουλάκων¨ των πλούσιων αγροτών, ουσιαστικά το πιο αποδοτικό κομμάτι του αγροτικού πληθυσμού, το οποίο έδινε εργασία και βοηθούσε με τα αγροτικά μηχανήματα και άλλους αγρότες. Μεγάλος αριθμός αυτών των αγροτών υπέστησαν αναγκαστική μετεγκατάσταση σε άλλες περιοχές και μετατράπηκαν σε εργάτες σε συγκεκριμένα έργα κάτω από εξαντλητικές συνθήκες, χωρίς αμοιβή. Πολλοί πέθαναν στα στρατόπεδα αυτά εργασίας και την εξορία και μαζί με τον λιμό του 1932-33 οι απώλειες υπολογίζονται σε 9-10 εκατ. ανθρώπους. Το 1939 μόνο το 2,6% των αγροτών δεν ανήκε στους υποχρεωτικούς συνεταιρισμούς, τα κολχόζ. Οι 130 εκατ. αγρότες με υπερβολικά γρήγορο και βίαιο τρόπο αναγκάστηκαν να ενταχθούν σε 240.000 κολχόζ, πράγμα που προκάλεσε χαμηλή παραγωγικότητα (Γιάννα Κατσόβσκα-Μαλιγκούδη σελ.146-148).

Ταυτόχρονα ξεκίνησε η περίοδος της τρομοκρατίας και των διωγμών. Μέλη του κρατικού και κομματικού μηχανισμού, άνθρωποι του πνεύματος, ακόμη και όσοι είχαν επισκεφτεί χώρα του εξωτερικού ή είχαν επαφή με το εξωτερικό ή ήταν αιχμάλωτοι των Γερμανών στον Β’ παγκόσμιο πόλεμο κατηγορήθηκαν για ¨αντεπαναστατικά εγκλήματα” σύμφωνα με το άρθρο 58 του ποινικού κώδικα και εκτελέστηκαν ή στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης (Γκουλάγκ). Ένα δείγμα για να καταλάβουμε το μέγεθος των εκκαθαρίσεων είναι το 1937 όταν συνελήφθησαν 918.671 και εκτελέστηκαν 353.074, ενώ το 1938 από τους 629.695 συλληφθέντες εκτελέστηκαν 328.618! Το 1950 στις 500 αποικίες εργασίας, στα 60 σωφρονιστικά συγκροτήματα, στα 15 ειδικά στρατόπεδα υπήρχαν 2.600.000 κρατούμενοι και επιπλέον 2.750.000 στις κοινότητες των εποίκων ειδικής κατηγορίας (Γιάννα Κατσόβσκα-Μαλιγκούδη σελ.159 και 201).

Πολλοί ισχυρίζονται ότι ο Στάλιν ήταν ο καταλύτης για τη συντριβή του ναζισμού στην Ευρώπη. Πράγματι η Σοβιετική Ένωση είχε απώλειες πάνω από 26 εκατ. ανθρώπους στον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο  και συνέβαλε στο να αλλάξει η τροπή του πολέμου εναντίον των Γερμανών. Πρώτα όμως υπέγραψε σύμφωνο με τον Χίτλερ για διαμοιρασμό των μικρομεσαίων κρατών της Κεντροανατολικής Ευρώπης. Το μεγαλύτερο τίμημα πλήρωσε η Πολωνία, που ήταν ο εχθρός της Σοβιετικής Ένωσης.

Ο Χρουστσώφ, που διαδέχτηκε τον Στάλιν, παρουσίασε τα εγκλήματά του “ως μια παθολογική πτυχή του χαρακτήρα του για προβολή και δημοσιότητα”. Απελευθέρωσε μεγάλο αριθμό ¨αντεπαναστατών”, χωρίς όμως να αποκατασταθούν ηθικά και υλικά, απαγόρευσε τα βασανιστήρια για απόσπαση ομολογίας, αλλά τα διατήρησε για πολιτικές και ιδεολογικές παρεκκλίσεις. Όσοι κατηγορούνταν ως αντιφρονούντες δε θα στέλνονται πια στα Γκουλάγκ αλλά σε ψυχιατρικές κλινικές!

Αύξησε τους κατώτερους μισθούς, μείωσε τις εβδομαδιαίες ώρες εργασίας, αύξησε τις ημέρες αδείας και παρείχε συντάξεις σε όλους κι όχι μόνο σε προνομιούχους όπως επί Στάλιν (Γιάννα Κατσόβσκα-Μαλιγκούδη σελ.225).

Ανατράπηκε όμως από το κόμμα και άρχισε η περίοδος Μπρέζνιεφ (1964-1982). Αυτή την περίοδο αυξήθηκαν τα μέλη του κόμματος, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η νομενκλατούρα, μια ισχυρή τάξη ανώτερων και ανώτατων στελεχών. Ήταν μια κρατική ελίτ που είχε το προνόμιο να αγοράζει εμπορεύματα, που ο περισσότερος κόσμος δεν τα έβρισκε στην αγορά, να έχει προτεραιότητα στη διανομή διαμερισμάτων, στην αποδοχή των παιδιών τους στους παιδικούς σταθμούς ή στο πανεπιστήμιο ή των ίδιων και μελών της οικογένειάς τους στα νοσοκομεία. Επίσης είχαν κρατικό αυτοκίνητο, εξοχικό σπίτι, υψηλές αμοιβές. Καμία σχέση δηλαδή με τη σοσιαλιστική θεωρία για ισομερή καταμερισμό των αγαθών σε όλους τους πολίτες. Η μυστική αστυνομία (KGB) με προσωπικό πάνω από 18 εκατ. παρακολουθούσε τους πάντες και τα πάντα και η προσωπολατρία προς το πρόσωπο του Γενικού Γραμματέα συνέχισε να υπάρχει. Επίσης την περίοδο αυτή οι Σοβιετικοί επενέβησαν είτε στρατιωτικά (Τσεχοσλοβακία και Αφγανιστάν) είτε με την επιβολή δικτατορίας (Πολωνία) σε άλλες χώρες. Τέλος στρατόπεδα συμμόρφωσης ή αναγκαστική εισαγωγή σε ψυχιατρικές κλινικές είτε ακόμη και αναγκαστικός εκτοπισμός (όπως στην περίπτωση του Α. Ζαχάρωφ) συνεχίζουν να εφαρμόζονται.

Αυτά είναι κάποια από τα στοιχεία που μπορεί να παρατηρήσει κανείς κατά την εφαρμογή του κομμουνιστικού πειράματος στη Σοβιετική Ένωση. Ο καθένας μπορεί να βγάλει όποιο συμπέρασμα επιθυμεί.

Ενδεικτική βιβλιογραφία και πηγές

Γιάννα Κατσόβσκα-Μαλιγκούδη, Ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης (1917-1991), Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 2012.

Κυπριανού, Παντελής (13/11/2013). «Περί ολοκληρωτισμού, άκρων και δημοκρατίας». Εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκεστις 4 Φεβρουαρίου 2014.

Robert Conquest, Reflections on a Ravaged Century (2000) ISBN 0-393-04818-7, page 74

http://users.sch.gr/chrispanos/autarhikos_autarhismos.htm

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CE%BB%CE%BF%CE%BA%CE%BB%CE%B7%CF%81%CF%89%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF

http://www.worldatlas.com/articles/leaders-throughout-the-history-of-the-soviet-union.html

https://en.wikipedia.org/wiki/Soviet_Union#/media/File:John_Kennedy,_Nikita_Khrushchev_1961.jpg

https://historyimages.blogspot.gr/2009/11/when-berlin-fell-in-1945-second-world.html

http://www.efsyn.gr/arthro/sheseis