Κατηγορία: Πολιτισμός

«Η Βαϊοφόρος». Τοιχογραφία στην Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής Παιανίας.

Η Κυριακή των Βαΐων

«Την κοινήν ανάστασιν προ του Σού πάθους πιστούμενος, εκ νεκρών ήγειρας τον Λάζαρον, Χριστέ Θεός. Όθεν και ημείς ως οι παίδες, τα της νίκης σύμβολα φέροντες, Σοι τω νικητή του θανάτου βοώμεν: Ωσαννά εν τοις υψίστοις, ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου»

Διαβάστε περισσότερα ›
Τα κατηλίκια ήταν οι περιοχές δικαιοδοσίας του κατή (ιεροδικαστή). Σήμερα η λέξη χρησιμοποιείται με μεταφορική σημασία, για να δηλώσει μια τεράστια περιοχή, ακόμη και όλο τον κόσμο.

Γλωσσικά ενθύμια της Τουρκοκρατίας στην Ήπειρο

Η χένα είναι η γνωστή κόκκινη βαφή (φυτικής προέλευσης). Στο λεξιλόγιο των παλιών κυρίως Ηπειρωτών η χένα λέγεται οκνά (θηλυκό) ή και κνα (ουδέτερο). Υπάρχει μάλιστα η έκφραση «Απόμεινε σαν τη Σούλτω (Σουλτάνα) με την οκνά», δηλαδή έμεινε στα κρύα του λουτρού. Η έκφραση προέρχεται από το τουρκικό Kına gecesi, τη «βραδιά χένας», δηλ. το τελετουργικό βάψιμο χεριών στο σπίτι της νύφης την παραμονή του γάμου (τηρουμένων των αναλογιών, θα λέγαμε ότι ήταν το bachelor party της εποχής!). Η Σούλτω (Σουλτάνα), λοιπόν, έμεινε με τα χέρια βαμμένα, αφού ο γαμπρός δεν εμφανίστηκε. 

Διαβάστε περισσότερα ›
Αυτή είναι η μισοριξιά. Φωτο: ΒΑΣΙΛΗΣ ΜΑΛΙΣΙΟΒΑΣ

Το γιορτόπιασμα και η μισοριξιά

Ειδικότερα, υπάρχει μια αξιοσημείωτη ομάδα λέξεων που χαρακτηρίζουν μειωτικά κάποιον με βάση τα σχετικά με τη γέννησή του. Για παράδειγμα, οι λέξεις «κυττάρι» και «απόρριμμα». Η μεν πρώτη σημαίνει τον πλακούντα των θηλαστικών: «Τό ’καμε το κυττάρι η γίδα… Είναι γερά κι τα κατσίκια κι η γίδα». Στα νεογέννητα μωρά λέγεται «ύστερο» ή «ντύμα». Όταν χρησιμοποιείται η λέξη «κυττάρι» για άνθρωπο, η μειωτική σημασία είναι έντονη, εφόσον η λέξη κανονικά αναφέρεται στα ζώα.

Διαβάστε περισσότερα ›
Μια φανταστική σκηνή μάχης από τις Σταυροφορίες, με ιππότες σε άλογα, πανό και ένα οχυρωμένο μεσαιωνικό φόντο.

Στήβεν Ράνσιμαν: Ιστορία των Σταυροφοριών. Η βασιλεία του Αντίχριστου

Το άρθρο εξετάζει τη μετάβαση της Ανατολής στην κυριαρχία των Αράβων μετά τις βυζαντινές ήττες, εστιάζοντας στις αντιδράσεις των χριστιανικών κοινοτήτων. Οι αιρετικοί χριστιανοί, όπως οι Ιακωβίτες και οι Νεστοριανοί, αρχικά υποδέχτηκαν θετικά τους νέους ηγεμόνες, ενώ οι ορθόδοξοι διατήρησαν την αφοσίωσή τους στον Βυζαντινό αυτοκράτορα. Το σύστημα των μιλλέτ καθόρισε τη συνύπαρξη των θρησκευτικών μειονοτήτων, επηρεάζοντας τη διαμόρφωση της ταυτότητας των λαών. Το Ισλάμ, πιο απλό στη δογματική του, κέρδισε σταδιακά χριστιανούς προσήλυτους, ιδιαίτερα από αιρετικές ομάδες.

Διαβάστε περισσότερα ›
Οκά, δράμι, παλάντζα, στατέρι και άλλες λέξεις με «ιστορικό βάρος»

Οκά, δράμι, παλάντζα, στατέρι και άλλες λέξεις με «ιστορικό βάρος»

Ένα παράδοξο γεγονός είναι και τούτο: Η οκά έπαψε να χρησιμοποιείται στην Τουρκία το 1931 (επί Κεμάλ Ατατούρκ), μάλιστα στη γειτονική χώρα ονομαζόταν eski okka (παλαιά οκά), σε αντιδιαστολή προς τη yeni (νέα) okka, δηλ. το χιλιόγραμμο (κιλό). Κι όμως, στη χώρα μας η οκά καταργήθηκε επισήμως το 1959, μαζί με τα υπόλοιπα παλαιά μέτρα και σταθμά (όπως για παράδειγμα η οργιά και ο πήχης).

Διαβάστε περισσότερα ›
Την 5η Οκτωβρίου 610, ο Hράκλειος ανήλθε στον βυζαντινό θρόνο, όπου παρέμεινε ως το 641. Κατά την διάρκεια της βασιλείας του, ο Ηράκλειος ανέλαβε τον πόλεμο εναντίον των Περσών, που είχαν καταλάβει τους Αγίους Τόπους και είχαν κλέψει τον Τίμιο Σταυρό.

Στήβεν Ράνσιμαν: Ιστορία των Σταυροφοριών. Το βδέλυγμα της ερημώσεως

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι ΤΟ ΒΔΕΛΥΓΜΑ ΤΗΣ ΕΡΗΜΩΣΕΩΣ «Ὅταν οὖν ἴδητε τὸ βδέλυγμα τῆς ἐρημώσεως τὸ ῥηθὲν διὰ Δανιὴλ τοῦ προφήτου ἑστὼς ἐν τόπῳ ἁγίῳ – ὁ ἀναγινώσκων νοείτω -». Κατά ΜΑΤΘΑΙΟΝ XXIV, 15. Κείμενο: Στήβεν Ράνσιμαν (Steven Runciman) Μια μέρα του […]

Διαβάστε περισσότερα ›
Στήβεν Ράνσιμαν: «Κανένας αρχαίος Έλληνας δε θα μπορούσε να χτίσει την Αγία Σοφία.» (Συνέντευξη).

Στήβεν Ράνσιμαν: «Κανένας αρχαίος Έλληνας δε θα μπορούσε να χτίσει την Αγία Σοφία.» (Συνέντευξη).

Υπάρχει ακόμη ζωντανή στο λαό αυτή η γρήγορη κατανόηση των πραγμάτων και των καταστάσεων. Υπάρχει έντονη επίσης, η άλλη ποιότητα των Βυζαντινών: η ζωηρή περιέργεια. Και οι νεοέλληνες έχουν, όπως είχαν κι οι Βυζαντινοί, αντίληψη της σημασίας τους στην ιστορία του πολιτισμού. Όλα αυτά δείχνουν μία ιστορική ενότητα, άλλωστε κανείς λαός δεν διατηρεί όλα τα χαρακτηριστικά του απείραχτα. Πολλά εξαρτώνται από τη γλώσσα, που είναι ο καλύτερος τρόπος συντήρησης της παράδοσης.

Διαβάστε περισσότερα ›
Ἂς σωπάσουμε μπροστὰ στὸ θαῦμα τῆς Ἐνσαρκωσης τοῦ Λόγου. Ἂς σωπάσουμε μπροστὰ στὴν ὀδύνη ποὺ περνᾶ δίπλα μας ἐνῶ ἐμεῖς χαϊδεύουμε ἀπαλὰ τὴν στιλπνὴ ὀθόνη τῆς ἔξυπνης μικροσυσκευῆς μας.

Σ’ ένα παράλληλο ζάπινγκ

Πῶς νὰ ντύσουμε λοιπὸν τὴν μεταπτωτική μας γύμνια; Τέσσερις στίχοι τοῦ Ηλία Λάγιου ἀπὸ τὸ ποιήμα Πρωτοχρονιὰ μᾶς φέρνουν στὸν νοῦ τὴν παπαδιαμαντικὴ πατατοῦκα: Καὶ στὴν Δεξαμενὴ ὡς δεῖς ν’ ἁπλώνει/τοῦ κυρ Ἀλέξανδρου ὁ ἐπενδύτης,/θὰ τυλιχτεῖς πρηνής, θύμα καὶ θύτης,/λευκὸ σεντόνι.

Διαβάστε περισσότερα ›
Μετριοπαθείς τζιχαντιστές: ο ορισμός του οξύμωρου. Σκίτσο του Αρκά.

οξύμωρος

Αυτό το δεινό οξύμωρο, να ζεις σε μια χώρα η οποία αδυνατεί να αναλάβει την ευθύνη του εαυτού της, να ξοδεύεις τις μέρες σου ξορκίζοντας τους θεσμούς και φτύνοντας στον κόρφο σου, να αισθάνεσαι διαρκώς θύμα του κράτους χωρίς να κάνεις το παραμικρό για να τελειώσει επιτέλους αυτή η μαύρη πολιτική κωμωδία.

Διαβάστε περισσότερα ›
Σκηνή από την ταινία Η φόνισσα, (1974), βασισμένη στο βιβλίο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Σκηνοθεσία: ΦΕΡΡΗΣ ΚΩΣΤΑΣ

Η «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη

 Ένα από τα γνωστότερα έργα του Παπαδιαμάντη αποτελεί το μυθιστόρημα «Η Φόνισσα», το οποίο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1903, στο περιοδικό «Παναθήναια». Η υπόθεση διαδραματίζεται στην Σκιάθο. Πρωταγωνίστρια είναι η ηλικιωμένη Χαδούλα ή Φραγκογιαννού, η οποία συνειδητοποιεί ότι η γυναίκα είναι προορισμένη από την φύση της να έχει το ρόλο της σκλάβας. Πιο αναλυτικά, αρχικά είναι σκλάβα των γονιών της, ως ανύπαντρη. Έπειτα, ως παντρεμένη είναι σκλάβα του συζύγου της αλλά και των παιδιών της.

Διαβάστε περισσότερα ›