Λειψυδρία και πλημμύρες στον θεσσαλικό κάμπο

Οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος

Δυστυχώς, δεν υπάρχει πραγματικός σχεδιασμός διαχείρισης υδάτων σε επίπεδο λεκάνης απορροής και σχεδιασμός για την αντιμετώπιση των πλημμυρών.

Του Δημήτρη Γ. Μπούσμπουρα

Οι πλημμύρες στην Θεσσαλία, εκτός από τις απώλειες ανθρώπινων ζωών, οδήγησαν σε τεράστιες καταστροφές και σε κόστος απωλειών παραγωγής και αποκατάστασης δισεκατομμυρίων. Φαίνεται όμως ότι δεν έχουμε καταλάβει τα λάθη μας και οι πλημμύρες θα συνεχίσουν να απειλούν τον θεσσαλικό κάμπο.

Το βασικότερο πρόβλημα είναι ότι έχουν καταληφθεί εκτάσεις όπου διοχετευόταν το νερό. Τα ποτάμια ευθυγραμμίστηκαν και εγκιβωτίστηκαν για να δοθεί γη σε καλλιέργεια ή σε δόμηση. Αν κοιτάξει κανείς παλιούς προπολεμικούς χάρτες θα δει ότι μεγάλες εκτάσεις στην περιοχή της Καρδίτσας ήταν ελώδεις ενώ ανατολικά της Λάρισας και μέχρι τον Παγασητικό κόλπο εκτεινόταν η τεράστια λίμνη Κάρλα. Αυτές οι εκτάσεις αποξηράθηκαν και έγιναν χωράφια. Όμως βλέποντας την τωρινή πλημμύρα διαπιστώνουμε ότι ακριβώς αυτές οι εκτάσεις είναι που πλημμύρισαν πάλι.

Τι έχει γίνει με την διαχείριση των εδαφών αυτών και την διαχείριση των υδάτων;
Οι αποξηράνσεις έγιναν κυρίως για την απόδοση γεωργικής γης, τις περισσότερες φορές με πρόσχημα την αντιμετώπιση της ελονοσίας, όπως γίνεται πάντα με την επίκληση και άλλων λόγων από την κύρια επιδίωξη. Η προσπάθεια για την επέκταση της γεωργικής γης έγινε υπό την πίεση τοπικών πολιτικών παραγόντων με τρόπο βουλιμικό. Ενώ στους ποταμούς της Μακεδονίας και της Θράκης έγινε κάπως πιο ολοκληρωμένος σχεδιασμός, δίνοντας στους ποταμούς χώρο με τα αναχώματα να απέχουν ακόμα και εκατοντάδες μέτρα από το ποτάμι, ώστε να παραμένει μια μεγάλη πλημμυρική κοίτη, στην Θεσσαλία με την αποσπασματική και σταδιακή αποξήρανση δεν λήφθηκε καμία μέριμνα. Έτσι όχι μόνο οι περιπτώσεις μεγάλων βροχοπτώσεων με πιθανότητα μία στα 300 χρόνια, όπως η πρόσφατη, αλλά ακόμα και η πιθανότητα μια στα 50 χρόνια μπορεί να προκαλέσει μεγάλες πλημμύρες, όπως έγινε το 1994 και το 2020 την περιοχή της Καρδίτσας.
Αυτά συμβαίνουν γιατί δεν υπάρχει πραγματικός σχεδιασμός διαχείρισης υδάτων σε επίπεδο λεκάνης απορροής και σχεδιασμός για την αντιμετώπιση των πλημμυρών. Ένας τέτοιος σχεδιασμός δεν έγινε δυνατός διότι:
Οι πολιτικοί, οι μηχανικοί, οι γεωπόνοι και οι εργολάβοι που κυριαρχούν πάντα εξετάζουν μόνο το πρόσκαιρο όφελος.
Οι ρηχές λίμνες, οι μαιανδρισμοί και τα πλευρικά έλη στα ποτάμια θεωρούνταν περιττά.
Έτσι:
-οι παραπόταμοι του Πηνειού ευθυγραμμίστηκαν σε πολλά σημεία, μη αφήνοντας ούτε την παρόχθια βλάστηση,
-η εκτατική κτηνοτροφία που χρησιμοποιούσε εποχικά τις πλημμυρισμένες εκτάσεις υποχώρησε για να αναπτυχθούν μόνο οι ενσταβλισμένες μονάδες,
η στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα έπεσε κατά εκατοντάδες μέτρα καθώς το νερό διοχετευόταν πλέον πολύ πιο γρήγορα προς την θάλασσα. Αντί για τα αρτεσιανά πηγάδια, όπου ανάβλυζε νερό, οι αγρότες έπρεπε πλέον να κάνουν γεωτρήσεις πάνω από 200 μέτρα.

Η εκτροπή του Αχελώου

Καθώς η αρδευόμενη γεωργία χρειάζεται νερό σχεδιάστηκε, ήδη από το 1950, η εκτροπή του Αχελώου. Αν είχε προχωρήσει ο αρχικός σχεδιασμός θα δημιουργούνταν μια τεράστια καταστροφή στη δυτική Ελλάδα, στην περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας και στην μεγάλη ζώνη ιχθυοπαραγωγής του Μεσολογγίου. Το Συμβούλιο της Επικρατείας, μετά από μακροχρόνιους αγώνες περιβαλλοντικών οργανώσεων, αποφάσισε ότι δεν μπορεί να γίνει πλήρης εκτροπή των υδάτων του Αχελώου.
Έγινε όμως μια προσπάθεια μερικής ανασύστασης της λίμνης Κάρλας. Ο αρχικός σχεδιασμός προέβλεπε ότι αυτή θα γέμιζε με νερά από τον Αχελώο. Φάνηκε όμως ότι μπορούσε αυτή να επαναδημιουργηθεί και χωρίς νερά από άλλη υδρολογική λεκάνη. Το έργο έγινε ως περιβαλλοντικό, αν και είναι κυρίως αρδευτικό. Ο υπουργός, τότε, Περιβάλλοντος, Κώστας Λαλιώτης, χρησιμοποίησε για την κατασκευή της τεχνητής λίμνης τα 3/4 των χρημάτων που διατίθεντο για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Αν προσέξει κανείς όμως, θα δει ότι στην δυτική πλευρά της λίμνης υπάρχει μια παράκαμψη που αφήνει εκτός μια ζώνη και έναν λόφο τα οποία, αν ήταν εντός, θα αύξαναν πολύ την αξία της λίμνης για την πανίδα, καθώς εκεί θα φώλιαζαν και θα έβρισκαν καταφύγιο τα υδρόβια πουλιά.
Το σημαντικότερο όμως λάθος είναι ότι όλοι αυτοί οι μηχανικοί που ενεπλάκησαν στον σχεδιασμό, και κυρίως οι υδραυλικοί μηχανικοί, δεν έδωσαν σημασία ή δεν επέβαλαν την συνεξέταση της απειλής πλημμυρών. Με μια μεγάλη αισιοδοξία και απληστία για νερό άρδευσης, η επανασύσταση της Κάρλας έγινε μονοδιάστατα ως ταμιευτήρας – δεξαμενή νερού. Με τις πρόσφατες πλημμύρες η στάθμη του νερού έξω από τα αναχώματα ήταν πολύ υψηλότερη από το εσωτερικό του ταμιευτήρα.
Ωστόσο, η Θεσσαλία όμως έπλεε σε πελάγη αισιοδοξίας σε σχέση με τις πλημμύρες και βασανιζόταν από απόγνωση για την λειψυδρία. Μάλιστα επί του Πηνειού υπάρχουν φράγματα για την άρδευση όπως της Γυρτώνης, ύψους 15 μ, κατασκευάζεται ένα παρόμοιο στα Στενά της Ροδιάς, ενώ πολλά πρόχειρα φράγματα κατασκευάζονται επί της κοίτης του Πηνειού, χωρίς να υπάρχουν πλευρικά αναχώματα. Αυτά συνέβαλαν κατά πολύ στις πρόσφατες πλημμύρες και κατά την διάρκεια της εξέλιξης των πλημμυρών έγινε προσπάθεια να τα σπάσουν.
Η χώρα θεσμοθέτησε με απόφαση της Εθνικής Επιτροπής Υδάτων, το 2018, το «Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας Λεκανών Απορροής ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Θεσσαλίας» και όλα τα αντίστοιχα μετά από μελέτες όπως επιβάλλεται από την νομοθεσία της Ε.Ε. Στην πραγματικότητα η απόφαση περιέχει, σε 336 σελίδες, την σύνοψη της μελέτης. Σε αυτήν περιλαμβάνονται χάρτες κινδύνων πλημμύρας με πιθανότητες 50, 100 και 1.000 χρόνων. Βλέπουμε εκεί ότι και με περίοδο επαναφοράς τα 50 έτη οι εκτάσεις που κατακλύζονται είναι πολύ μεγάλες και δεν διαφέρουν κατά πολύ από τα 100 ή τα 1.000 έτη. Υπάρχει συνεπώς ανάγκη λήψης μέτρων. Στο σχέδιο αναφέρονται μόνο γενικές κατευθύνσεις μέτρων και δεν έχει εκπονηθεί ένας πλήρης σχεδιασμός. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει κινήσει νομική διαδικασία κατά της Ελλάδας και άλλων 6 χωρών γιατί δεν επικαιροποίησαν τα αντιπλημμυρικά σχέδια. Το κύριο όμως είναι τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν και εκεί πάσχουμε. Αυτό που διαφαίνεται είναι ότι οι κατευθύνσεις είναι οι παλιές λανθασμένες, με συνέχιση των ευθυγραμμίσεων και εγκιβωτισμών παντού.
Ένας σχεδιασμός για την διαχείριση των υδάτων στην Θεσσαλία θα έπρεπε να περιλαμβάνει την αντιμετώπιση των πλημμυρών, της λειψυδρίας και την αποκατάσταση φυσικών περιοχών, μαιανδρισμών και ελών ώστε να ανέβει ο υπόγειος υδροφορέας. Θα πρέπει δηλαδή να συνδυασθεί το Σχέδιο Διαχείρισης Υδάτων, το Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας και το Σχέδιο Αποκατάστασης της Φύσης που προβλέπεται από τον πρόσφατο κανονισμό που εξέδωσε η Ευρωπαϊκή Ένωση (αυτό που δεν ψήφισαν η ΝΔ, το ΚΚΕ και η Ελληνική Λύση στο ευρωκοινοβούλιο, το καλοκαίρι που πέρασε). Το βλέποντας και κάνοντας πρέπει να σταματήσει σε αυτήν τη χώρα.

Πηγή: https://ardin-rixi.gr/archives/253004