Ελλάδα: Μια χώρα ρετρό

Ελλάδα: Μια χώρα ρετρό

Κείμενο: Βασίλης Ραφαηλίδης*

Ο ΓΑΛΛΟΣ πολιτικός και κατ’ επανάληψιν πρωθυ­πουργός της χώρας του Αριστείδης Μπριάν (1862- 1032) έλεγε κυνικότατα: «Δουλειά της Ελλάδας είναι να διαμαρτύρεται και δική μας να μην απαντούμε».

Πράγματι, από ιδρύσεως του νεοελληνικού κράτους και μέχρι σήμερα, η ελληνική εξωτερική πολιτική δεν είναι παρά μια συνεχής αλυσίδα διαμαρτυριών, που όταν δε μένουν αναπάντητες παίρνουν τυπικές απαντήσεις άνευ ουσιαστικού νοήματος.

Μ’ άλλα λόγια οι ξένοι γνωρίζουν πως δεν έχουμε εξωτερική πολιτική. Και τούτο, γιατί δεν έχουμε εσω­τερική πολιτική. Η εξωτερική πολιτική προϋποθέτει την ύπαρξη καλά οργανωμένου κράτους. Αλλά το νεο­ελληνικό κράτος εδώ και 170 χρόνια προσπαθεί να… δημιουργήσει ένα κράτος που να λέγεται Ελλάδα, εις μνήμην της αρχαίας Ελλάδας.

Ο στρατηγός Ντε Γκολ έλεγε πως για να επιβιώσουν οι κοινωνίες έχουν ανάγκη απ’ την πεποίθηση ότι προ­χωρούν. Η ελληνική κοινωνία όμως είναι τόσο χαοτική και ακατάστατη, που κάθε φορά που επιχειρεί να κά­νει ένα βήμα μπροστά, μπουρδουκλώνεται και κάνει δύο βήματα πίσω. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ κοινωνία σίγουρα προχωρεί, αλλά… ανάποδα: Είναι συνεχώς στραμμένη σε ένα παρελθόν, που ωστόσο δεν ήταν ποτέ δικό της. ‘ Οταν κανείς ξέρει πως δεν έχει μέλλον αρπάζεται από το παρελθόν, σαν από σανίδα σωτηρίας.

Η Ελλάδα είναι μια χώρα γεμάτη μνήμες. Η Ελλάδα είναι μια χώρα ρετρό, όπως αποδεικνύουν τα ερείπιά της – και οι ερειπωμένοι άνθρωποί της.

Μας είπαν πως έχουμε ενδόξους προγόνους και να μη φκιάξουμε ενδόξους απογόνους. Και το τρικ έπια­σε. Πιστέψαμε στ’ αλήθεια πως είμαστε συγγενείς πρώτου βαθμού του Περικλή, του Πλάτωνα, του Σω­κράτη, του Σοφοκλή. Και μας έκαναν να ψάχνουμε για ρίζες μέσα στα μεγαλειώδη ερείπια, αφενός για να ξε­χνούμε την αθλιότητά μας και αφετέρου να μην μπο­ρούμε να σχεδιάσουμε το μέλλον μας ως λαός. Μας φό­ρεσαν μέχρι τ’ αυτιά το καπέλο της πεποιημένης προγονολατρίας για να μην μπορούμε να στρίψουμε το κε­φάλι προς το μέλλον.

Και βέβαια, δε μας είπαν πως όλοι οι προτεινόμενοι ως πρόγονοι πέθαναν εδώ και περισσότερο από 2.000 χρόνια χωρίς ν’ αφήσουν απογόνους σε τούτον εδώ τον τόπο της μόνιμης ορφάνιας. Σε καμιά περίπτωση και από καμιά άποψη δεν είμαστε οι κληρονόμοι των αρ­χαίων μας «προγόνων». Δεν υπάρχει ούτε βιολογική (αυτό είναι αυταπόδεικτο) ούτε ηθική ούτε θρησκευ­τική, ούτε ψυχολογική συνέχεια ανάμεσα στην αρχαία και τη νέα Ελλάδα. Υπάρχει μόνο η κοινή σ’ όλο τον πολιτισμένο κόσμο ελληνική πολιτιστική κληρονομιά, απ’ την οποία εμείς οι ημιβάρβαροι συνεχίζουμε να εί­μαστε. σχεδόν αποκληρωμένοι. Ως λαός είμαστε ένα απειροελάχιστο κοινωνικό θραύσμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, που ήταν ελληνική μόνο στη γλώσσα -και όχι πάντα. «Η Ελλάδα είναι μια μυθολογική κοινωνία, μια κοι­νωνία συμβόλων και εθνικών μνημών», λέει ο Γεράσι­μος Κακλαμάνης στο σπουδαίο βιβλίο του «Επί της δο­μής του νεοελληνικού κράτους», που θα μας απασχολή­σει και σήμερα. (Τουλάχιστον ας απασχολήσει εμάς για πολύ, αφού δεν προβλέπεται να απασχολήσει πολ­λούς).

Να, λοιπόν, γιατί δε μας λογαριάζουν οι ξένοι: Γνω­ρίζουν πως δεν είμαστε ακριβώς λαός, αλλά… μύθος, που τον υιοθέτησε ένας λαός για να υπάρξει ως τέτοιος μυθολογικά. Ποιος λοιπόν λογαριάζει τους μύθους; Ο πεπειραμένος και αρχαιοθρεμμένος Μπριάν ήξερε κα­λά τι έλεγε: «Τούτο το κράτος των ορθοδόξων θα έπρεπε να είναι ένα κράτος καθολικά διαμαρτυρομέ­νων για τον εγκλωβισμό του στους μύθους». Αλλά δεν είναι.

Μας είπαν, λοιπόν, πως είμαστε “Ελληνες” χωρίς να μας δώσουν πολλές διευκρινίσεις για το πώς και το για­τί. Αρκέστηκαν να μας προτείνουν, αντί της επιστημο­νικής ερμηνείας, τον επιστημονικοφανή μύθο. Κι όταν ένας πολύ μεγάλος επιστήμονας, ο Φαλμεράιερ, που για τον Κακλαμάνη είναι ο κατεξοχήν φιλέλληνας, προ­σπάθησε να βάλει τα πράγματα στην επιστημονική τους θέση, γνώρισε ένα τόσο βλακώδες, μποϊκοτάζ από τη μεριά αυτών που είχαν κάθε λόγο να μιας διατηρούν στη σαλαμούρα του μύθου, που μόλις πρόσφατα επε­τράπη η έκδοση στα ελληνικά του σοφού έργου του «Περί της καταγωγής των σημερινών Ελλήνων» (μετά­φραση – παρουσίαση Κων. Π. Ρωμανός, έκδοση «Νεφέ­λη» 1984).

ΤΙ ΕΛΕΓΕ ο Φαλμεράϊερ και εξόργισε τους εθνοκάπηλους; Πως δεν υπάρχει φυλετική συνέχεια ανάμεσα στους αρχαίους και τους νέους ‘ Ελληνες, πράγμα αυταπόδεικτο για κάθε νοήμονα. Και ότι οι σημερινοί ‘Ελληνες, είναι μια πανσπερμία εθνοτήτων. Δυστυχώς, όμως, πάνω σε μια τέτοια άποψη που για να γίνει απο­δεκτή προϋποθέτει τουλάχιστον την αποδοχή του μεγά­λου διεθνιστικού οράματος του Ρήγα Φεραίου, για να περιοριστούμε μόνο σ’ αυτόν και να μην προχωρήσου- με μέχρι τον Μαρξ, δεν μπορεί να στηριχτεί το «ενιαίο εθνικό κράτος», που προσπάθησαν να δημιουργήσουν οι Έλληνες χωρίς να τα καταφέρουν μέχρι σήμερα. Γι­ατί το σημερινό ελληνικό κράτος είναι τεχνητό κατα­σκεύασμα του Διεθνούς Δικαίου και όχι μια φυσιολογι­κή εξέλιξη του έθνους σε κράτος. (Σύμφωνα με το Διε­θνές Δίκαιο, κάθε έθνος δικαιούται να έχει ένα κράτος, αλλά κάθε κράτος δεν αποτελείται κατ’ ανάγκην από ένα έθνος. Τυπικά παραδείγματα πολυεθνικών κρατών είναι οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ, που χρωστούν την ανάπτυξή τους μεταξύ άλλων και στην πολυεθνική σύσταση των κοινωνιών τους). Στην Ελλάδα, λοιπόν, γιατί ντρεπόμα­στε να πούμε πως είμαστε πολυεθνικό κράτος και να φερθούμε ανάλογα, λύνοντας μια για πάντα την τροχο­πέδη της μυθολογικά «κατοχυρωμένης» μονοεθνικότητάς μας;

Για να υπάρξει μονοεθνικό κράτος πρέπει να προϋ­πάρξουν κάποιες επιστημονικές προϋποθέσεις, που η επιστήμη της εθνολογίας δεν έχει καμιά πιθανότητα να τις επισημάνει στην Ελλάδα. Γιατί η Ελλάδα, ως κράτος, δεν θα μπορούσε να υπαχθεί σε καμιά γνωστή κατηγο­ρία εθνών, λέει πολύ σωστά ο Κακλαμάνης. Η Ελλάδα δε είναι «πολιτιστικό έθνος» (πρώτη κατηγορία) γιατί η έννοια του «ελληνικού» αποτελεί μια πολυπλοκότητα πολιτιστικών εκδοχών που δεν μπορούν να υπαχθούν σ’ ένα φορέα. Για παράδειγμα, η αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τα κράτη των Ελληνιστικών Χρόνων αποτελούν «ελληνικό πολιτιστικό έθνος», ο φορέας τους, όμως, δεν είναι οι’ Ελληνες μόνο.

Η Ελλάδα δεν είναι «γλωσσικό έθνος» (δεύτερη κατηγορία) γιατί ο ελληνισμός, ως πολιτιστική κατηγορία καλλιεργήθηκε και σε άλλες γλώσσες πλην της ελληνι­κής, χωρίς, ωστόσο, η ιδιομορφία αυτή να χαρακτηρίζει το υποκείμενο τους (αυτούς που μιλούσαν άλλες γλώσ­σες) ως μη  Έλληνες.

Η Ελλάδα δεν είναι «έθνος με φορέα τη θρησκεία» (τρίτη κατηγορία), όπως παρουσιάστηκαν δολίως αργό­τερα τα πράγματα, για να βολευτεί όπως όπως η κατά­σταση, γιατί ο χριστιανισμός της Ανατολής αποτελούσε μια πολυσήμαντη διάσταση πολιτισμών στις πολυεθνι­κές χώρες των μεσογειακών λαοτήτων. Δηλαδή, σε κα­μιά περίπτωση η Ορθοδοξία δεν ήταν ίδιον αποκλειστι­κά των Ελλήνων, ώστε να δικαιούται να αποτελέσει ελ­ληνικό εθνικό χαρακτηριστικό. Κι ωστόσο, με μια «επι­στημονική» λαθροχειρία μεγάλης κλάσεως που στηρί­ζεται στη στρεβλή μελέτη του αποδιοπομπαίου τράγου Φαλμεράϊερ, ο χριστιανισμός έγινε, ως εκ θαύματος, το κύριο και μόνο πολιτιστικό χαρακτηριστικό των Νεοελ­λήνων.

Αυτό που αποκαλείται «εθνική συνείδηση» είναι δη­μιούργημα και συνακόλουθο της κοινωνικής επενέρ­γειας των τριών παραπάνω εθνολογικών χαρακτηριστι­κών, είτε όλων μαζί, όταν πρόκειται για τέλεια συγκρο­τημένο έθνος, είτε των δύο μόνο σε τρία ζεύγη, είτε του ενός από τα τρία. Στο ελληνικό έθνος προσδόθηκε μό­νο το ένα από τα τρία χαρακτηριστικά της εθνότητας, αλλά κι αυτό «κατ’ απονομήν», δηλαδή τεχνητά.

Οπωσδήποτε, ωστόσο, η θρησκεία αποτελεί εξαιρε­τικά συνεκτικό δεδομένο, που λειτουργεί αποτελεσμα­τικά μέσα σε μια κοινωνία. ‘Ομως, μια τέτοια κοινωνία δεν μπορεί παρά να είναι θεοκρατική. Δηλαδή, η Εκκλησία εδώ θα παίξει προεξάρχοντα ρόλο στη διοίκηση. Γι’ αυτό ακριβώς επιλέχτηκε η θρησκεία σαν τεχνητός συνεκτικός δεσμός στη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους. Θα μπορούσαν, επίσης, να επιβάλουν τεχνητά κάποιο από τα άλλα εθνικά χαρακτηριστικά.  Όμως δε θα λειτουργούσαν τόσο αποτελεσματικά. Η Ιστορία απέδειξε πως στόχευσαν σωστά. Πράγματι, η Ορθοδο­ξία δημιούργησε ένα κράτος, αλλά είναι τεχνητό, διότι τεχνητή, ήταν και η εθνολογική παράμετρος που επιλέ­χτηκε. (Είπαμε η Ορθοδοξία δεν είναι αποκλειστικό θρήσκευμα των Ελλήνων).

ΜΕΣΑ στην πλήρη έλλειψη εθνικής συνείδησης, που αποτελεί το εγγενές χαρακτηριστικό του ελληνικού χώ­ρου, λέει ο Κακλαμάνης, ήταν εύκολο να στηθούν «εθνικές κυβερνήσεις», που θα αναλάμβαναν την εκ­στρατεία κατά της ελληνικότητας (νοουμένης ως πολι­τιστική διάσταση). Η «εθνική κυβέρνηση», όπως δεί­ξαμε ήδη, δεν μπορεί παρά να στηρίζεται στην Ορθο­δοξία, αφού αυτή και μόνο αποτελεί την ερζάτς παρά­μετρο της ελληνικής εθνότητας. Παρατηρήσατε πως γίνεται πολύ συχνά λόγος για «εθνική κυβέρνηση» και σπανιότερα για «ελληνική κυβέρνηση»; Ο πρώτος όρος αναφέρεται, κατά κανόνα, στην εσωτερική πολιτική και ο δεύτερος στην εξωτερική. Γιατί οι ξένοι θα γελούσαν αν τους κάναμε λόγο για «εθνική κυβέρνηση». Διότι όταν η εθνότητα σχηματίσει κυβέρνηση, σημαίνει πως προηγουμένως έχει σχηματίσει κράτος βασισμένο στην εθνότητα. Συνεπώς, τότε δε θα υπήρχε λόγος να τονί­ζεται το «εθνικός». Ωστόσο, εδώ σε μας υπερτονίζεται. Επιστρατεύτηκε ακόμα και η γλώσσα στην τεχνική της προσπάθειας δημιουργίας τεχνητού έθνους.

Άλλωστε, η λέξη «έθνος» εδώ παραπέμπει αυτομά­τως στη θρησκεία, πράγμα που πρέπει να γίνεται συνε­χώς φανερό απ’ το φόβο πως θα λασκάρει ο μοναδι­κός, αν και κίβδηλος δεσμός της εθνικής μας συνοχής. Η οποία, όπως είπαμε ήδη, είναι κάτι που πρέπει να προκύψει. Και ίσως προκύψει αυτομάτως με τα χρόνια, μέσα απ’ την όσμωση των εθνοτήτων. Κάποτε θα δη­μιουργηθεί φυσιολογικά νεοελληνική εθνότητα, όπως έχει ήδη δημιουργηθεί στην Αμερική μέσα απ’ τον αρ­χικό πολυεθνισμό της – που σημειωτέον δεν την εμπόδισε σε τίποτα να αναπτυχθεί με τρόπο εντελώς εντυ­πωσιακό.

Το παράξενο σε μας εδώ είναι πως κάποιοι ανιστό­ρητοι διανοούμενοι, παρακινημένοι από την προσωπική τους πίστη στην Ορθοδοξία πασχίζουν ηλιθίως να μας την προτείνουν σαν το «μοτέρ» για την ανάπλαση του έθνους. Εννοούμε τους νοητικούς αρχαϊσμούς του κινήματος των νεοορθοδόξων, των παντελώς αμοίρων επιστημονικής παιδείας, αν και καλά ενημερωμένων στα Πατερικά Κείμενα. Κατά επιεικέστατο χαρακτηρι­σμό, θα μπορούσαμε να πούμε γι’ αυτούς: ο απελπισμέ­νος από τα μαλλιά του πιάνεται. Με το ένα χέρι. Γιατί με το άλλο πιάνεται απ’ τα ράσα του παπά. Που με τη σειρά του πιάνεται απ’ τη μαγκούρα του δεσπότη. Που με τη σειρά του πιάνεται… απ’ το Άγιο Πνεύμα. Δε λέμε, καλό και το Άγιο Πνεύμα, κυρίως γι’ αυτούς, που στερούνται επιστημονικού πνεύματος. Αλλά το Άγιο Πνεύμα είναι όργανο ακατάλληλο για τη διαμόρ­φωση κοινωνιών, εντός των οποίων ζουν και άνθρωποι πολύ απομακρυσμένοι απ’ αυτό.

ΠΟΛΥ σωστά αναρωτιέται ο Κακλαμάνης: Πώς γίνε­ται και δυτικοτραφείς εκπρόσωποι της Δεξιάς, που θή­τευσαν στον Καντ να εκστασιάζονται με το βυζαντινό τους παρελθόν; Πώς γίνεται να είναι κανείς ορθόδοξος και ταυτόχρονα υπέρμαχος του πλουραλισμού του Καρλ Πόπερ; Δε βλέπουν την καταφάνερη αντίφαση; Μήπως μέσα στη νεοορθοδοξία κυοφορείται μια κά­ποια δικτατοριούλα;

Ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης ήθελε να του παραχω­ρήσουν τουλάχιστον την Εύβοια για να ζήσει αξιοπρε­πώς, όπως έλεγε. Οι χίλιοι εν Ελλάδι νοήμονες (τόσους τους βγάζει ο αυστηρός Κακλαμάνης) δεν είναι σε θέ­ση, να νοήσουν ότι το αρμόζον πλαίσιο για την πλήρη ανάπτυξη της Ορθοδοξίας, παλιάς και νέας είναι η φε­ουδαρχία ή οι κλειστές κοινότητες που εμφανίζονται στα θεοκρατικά καθεστώτα του ασιατικού τρόπου πα­ραγωγής; Στη σημερινή Ελλάδα των ηρώων και του ιερατείου, λέει ο Κακλαμάνης, οι πάντες έμαθαν να πιστεύουν στον ελληνισμό κι όχι στους ελληνισμούς, κι ας τους δι­αψεύδει η Ιστορία που γνώρισε πολλές παραλλαγές του ελληνισμού, σε τόπους και χρόνους που ουδεμία φυλε­τική ή θρησκευτική σχέση έχουν με τους κυρίως Έλ­ληνες.

Το ξαναλέμε: Ο ελληνισμός είναι πολυκεντρικός και πολυδιασπασμένος. Ο ελληνισμός σήμερα έχει πατρίδα τη γη.

Αλλά πώς να το καταλάβουν αυτό οι φοροφυγάδες όλων των κομμάτων, που τους χρειάζεται μια πατρίδα για να ασκήσουν τα «καθήκοντά» τους; Γιατί φωνα­σκούν, νομίζετε, όλοι αυτοί για την «πατρίδα και τη θρησκεία»; Πιστεύετε ότι η πατρίδα και η θρησκεία εί­ναι αυτό που τους ενδιαφέρει; Τους ενδιαφέρει μόνο το κοινωνικό μόρφωμα που θα δημιουργήσει, όπως όπως, το πλαίσιο εντός του οποίου θα ασκήσουν την παρα­δοσιακή ελληνική τέχνη της απάτης. Μια κίβδηλη κοι­νωνία έχει ανάγκη από ένα κίβδηλο κράτος προκειμέ­νου να ασκήσουν την τέχνη τους οι κιβδηλοποιοί ιδε­ών και νομισμάτων.

Φυσικά, οι απατεώνες θα συναντούσαν προβλήματα και συνειδησιακά και ψυχολογικά, αν η Εκκλησία δεν τους έδινε κάθε τόσο άφεση αμαρτιών δια της εξομολογήσεως και της μετανοίας. Άλλωστε, εδώ στην Ελλάδα, ο κάθε καλός κλέφτης είναι κι ένας το ίδιο καλός χριστιανός: Πριν απ’ τη διάρρηξη, ας πούμε, ανάβει ένα κερί στον πλησιέστερο προς το στόχο του ναό, και μετά την επιτυχή διάρρηξη εκπληρώνει το τάμα του, που μπορεί να φτάσει και στο μισό της αξίας των κλο­πιμαίων. ‘Οσο πιο απατεώνας είναι κανείς τόσο μεγαλύ­τερη ανάγκη απ’ τον «πνευματικό» έχει. Οι εξαιρέσεις, όταν δε γίνονται κανόνας, επιβεβαιώνουν τον κανόνα.

*Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Έθνος (1987)