«Αν, λοιπόν, κάποια από τις λειτουργίες ή τα πάθη της ψυχής τής ανήκει, η ψυχή θα μπορούσε να υπάρχει ξέχωρα από το σώμα· αν, όμως, τίποτα δεν τής ανήκει, δεν μπορεί να υπάρχει χωριστά…» (403a 11-13). Κατά συνέπεια: «Φαίνεται έτσι πως, και τα πάθη της ψυχής, όλα συνδέονται με κάποιο σώμα· το θάρρος, η πραότητα, ο φόβος, ο οίκτος, η τόλμη, επίσης η χαρά και η αγάπη και το μίσος· γιατί όταν εμφανίζονται αυτά, πάσχει και το σώμα με κάποιον τρόπο»

Η οθωμανική πολιτική των κατακτήσεων στο Αιγαίο μετά το 1500 συνεχίστηκε και στη Βόρεια βαλκανική χερσόνησο. Στις 24 Ιουνίου του 1522, αποβιβάστηκαν στη Ρόδο τα πρώτα οθωμανικά στρατεύματα· επικεφαλής των Δυνάμεων ήταν ο ίδιος ο Σουλεϊμάν, ο επονομαζόμενος και Νομοθέτης (Kanuni) ή Μεγαλοπρεπής (στους δυτικοευρωπαίους ιστορικούς). Η πολιορκία της Ρόδου κράτησε περίπου πέντε μήνες· η φρουρά, γύρω στους 5.000 άνδρες, ανάμεσά τους 600 στρατιώτες και ιππότες του τάγματος του Αγίου Ιωάννη, 400 Κρητικοί, ξένοι ναυτικοί, ντόπιοι Ροδίτες και άλλοι νησιώτες που κατέφυγαν στο κάστρο, αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει την 1η Ιανουαρίου του 1523.

Η ανάγκη να κρύβουν τα μυστικά του επαγγέλματος και η ευνόητη επιθυμία τους να συνεννοούνται χωρίς να τους αντιλαμβάνονται οι εκάστοτε «ξένοι» ώθησε τους χτίστες να δημιουργήσουν μια συνθηματική «γλώσσα» της συντεχνίας, άγνωστη στους πολλούς. Άλλωστε, η συμπεριφορά του κόσμου απέναντι στους μαστόρους ήταν συχνά διφορούμενη και μάλλον αρνητική· οι πετράδες μιλούσαν με πίκρα «για μια περιφρόνηση που συναντούσαν απ’ τους ντόπιους πληθυσμούς.

Η καταστροφική λαίλαπα σκόρπισε τον πανικό στους θρησκόληπτους και δεισιδαίμονες «βαρβάρους»· μάλιστα, κάποιοι Τούρκοι έλεγαν ότι εμφανίστηκε το ίδιο βράδυ «επερχόμενος απειλητικός καλόγερος», επικεφαλής αναρίθμητων αγγελικών λεγεώνων, και «φέρων πυρσόν ίνα κατακαύση αυτούς.» Με διάταγμα που εξέδωσε ο ναύαρχος Πιζάνης, «κατ’ έτος, την 11ην Αυγούστου τελείται λιτανεία του Αγίου ανά την πόλιν μετά της προσηκούσης πομπής και παρατάξεως, εις ανάμνησιν της σωτηρίας της νήσου.»

«Δει δη χρημάτων.» Κάντε μια μικρή «δωρεά» στον «Ερανιστή»!

Το παιδομάζωμα γίνεται κάθε πέντε χρόνια σαν φόρος του λαού όλων των ελληνικών περιοχών από ειδικούς επιτρόπους επιφορτισμένους για τη συγκρότηση των γενιτσαρικών σωμάτων. […] Τα παιδιά οδηγούνται στην Πόλη κι εκεί αρχίζει η προσεχτική και συστηματική εκπαίδευση σε ειδικούς χώρους όπου δεν επιτρέπεται διόλου η έξοδος. Φρουρούνται από ευνούχους, όπως ακριβώς οι γυναίκες του χαρεμιού. Έχουν εκπαιδευτές που τους διδάσκουν τη μουσουλμανική γλώσσα, τα καθήκοντα και τις ευθύνες τους και, προπαντός, την τυφλή υπακοή στους ανωτέρους τους. Τα παιδιά μένουν έγκλειστα εφτά χρόνια, όσο να ολοκληρωθή η εκπαίδευση».

«Οι καλοί θεσμοί που δεν έχουνε στήριγμα στρατιωτικό ξεφτίζουνε το ίδιο μ’ ένα περήφανο, βασιλικό αρχοντικό, καταστόλιστο με πετράδια και χρυσάφι, που όμως είναι ξέσκεπο και δεν έχει τίποτα να το φυλάξει απ’ τη βροχή.»

«Μα τώρα, μια και στην πατρίδα μου πια δε διαγέρνω πίσω, και μήτε γλίτωσα τον Πάτροκλο και μήτε τους συντρόφους / τους άλλους, που απ’ το θείο τον Έχτορα πολλοί στο χώμα έπεσαν, / μον᾿ φόρτωμα της γης ανώφελο πλάι στα καράβια οκνεύω…»

Καβάφης, ο ποιητής της Ιστορίας

Η στροφή της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής απέναντι στην οθωμανική αυτοκρατορία και τη Ρωσία είχε εν τέλει θετικό αποτέλεσμα για τον ηρωικό αγώνα των Ελλήνων· στους υποστηρικτές της ελληνικής ανεξαρτησίας προστέθηκαν τώρα και όσοι περίμεναν να πάρουν πίσω τα χρήματά τους ή να κερδοσκοπήσουν με τα ελληνικά χρεόγραφα.

Λίγο πριν την πολιορκία, ο χρονογράφος Φραντζής διαπίστωσε ότι υπήρχαν στην πόλη μόνο τέσσερις χιλιάδες εννιακόσιοι ογδόντα τρεις διαθέσιμοι Έλληνες και λίγο πιο κάτω από δύο χιλιάδες ξένοι. Ο Κωνσταντίνος συγκλονίστηκε με τον αριθμό και διέταξε το Φραντζή να μην τον δημοσιοποιήσει· και Ιταλοί μάρτυρες κατέληξαν στο ίδιο συμπέρασμα. Απέναντι στο σουλτανικό στρατό των περίπου ογδόντα χιλιάδων ανδρών και των ορδών του από ατάκτους, η μεγάλη πόλη, με τα δεκατέσσερα μίλια τειχών, έπρεπε να στηρίξει την άμυνά της σε λιγότερους από επτά χιλιάδες άνδρες.

Λέω λοιπόν πως ο λαός, όταν έρχεται να διαλέξει, ακολουθεί ότι λέει για κάποιον η δημόσια διάδοση ή φήμη, αν δεν τον ξέρει αλλιώς από γνωστές πράξεις του· ή πάλι, ακολουθεί τις γνώμες και τις εικασίες που ΄χει υφασμένες για τον ίδιο.»

Καθώς το μοντέλο της παρασιτικής ενσωμάτωσης στη διεθνή οικονομία αποδείχτηκε μη βιώσιμο, θα πρέπει να αντικατασταθεί από ένα μοντέλο ενδογενούς παραγωγικής ανασυγκρότησης με εξωστρεφή χαρακτήρα, με παράλληλη ενίσχυση του κρατικού προγραμματισμού και της κατευθυντικότητας. Και οπωσδήποτε η ενίσχυση των τομέων της αμυντικής βιομηχανίας, των ναυπηγείων και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θα μπορούσε να παίξει ένα σημαντικό ρόλο στην τεχνολογική αναβάθμιση του συνόλου της οικονομίας, όπως έκαναν το Ισραήλ και η… Τουρκία.

Οι Πέρσες δεν γνώριζαν εναντίον ποιών ανδρών εκστράτευαν. Το μόνο για το οποίο ήταν βέβαιοι, ήταν ότι θα πολεμούσαν με κατώτερο αριθμητικά εχθρό. Με ηγέτες έναν Πέρση και ένα Μήδο, όλο εκείνο το μωσαϊκό εθνών που ακολουθούσε, υπάκουε στους «επί πάσι»(1)  που το έσπρωχναν προς τα εμπρός ραβδιζόμενο, χωρίς ιδανικά, χωρίς ηθικά ερείσματα, χωρίς συναίσθηση του καθήκοντος, χωρίς σεβασμό, πίστη και εμπιστοσύνη στις ικανότητες του αρχιστράτηγου. Απέναντι στον Ασιάτη επιδρομέα, οι Αθηναίοι με συνείδηση σφυρηλατημένη πάνω στο νομοθετικό έργο του Σόλωνα και του Κλεισθένη, είχαν πλήρη επίγνωση του αγαθού της ελευθερίας και της δημοκρατίας.

Το μακρινό σωτήριο έτος 885, η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία (Βυζάντιο) προσπαθούσε να πάρει ξανά τον έλεγχο της Βαλκανικής χερσονήσου. Είχε χάσει τον έλεγχο των Βαλκανίων κατά τους προηγούμενους αιώνες λόγω των Αραβοβυζαντινών πολέμων, των Αβαροσλαβικών επιδρομών και εγκαταστάσεων καθώς και άλλων εσωτερικών παραγόντων.

Οι άνθρωποι, πάλι, αναμετριούνται με τους ομοίους τους. Λογαριάζουν, επίσης, και σέβονται τους φρόνιμους ανθρώπους, επειδή αυτοί πετυχαίνουν και λένε την αλήθεια· τέτοιοι είναι οι ηλικιωμένοι και οι μορφωμένοι άνθρωποι.

Τα ψάρια και γενικότερα τα θαλασσινά και ιχθυηρά κατέχουν έναν διόλου ασήμαντο ρόλο στην καθημερινή μας επικοινωνία, καθώς κυρίως ο απλός λαός με τη φαντασία που τον διακρίνει, αλλά και με στόχο πάντα την έντονη εκφραστικότητα, επέλεξε την κατηγορία αυτή για να χαρακτηρίσει με μεταφορικό τρόπο πρόσωπα και καταστάσεις.

Δεν υπάρχει αμφιβολία, πως ο αιώνας που περνάμε είναι ένας αιώνας ακατανοησίας.   Αν ήμουνα ιστορικός, θα τον ονόμαζα «Αιώνα του Βαβέλ».  Oι άνθρωποι έχουν μπερδέψει το νόημα των λέξεων, που επί πολλούς αιώνες εξέφραζαν μιαν ορισμένη έννοια και δεν γίνεται πια να συνεννοηθούν.  Όλοι κουβαλάμε πέτρες για τον νέο πύργο της Βαβέλ, που είναι ο μηχανικός πολιτισμός μας.  Μεγαλοφυής και θρασύς πολιτισμός, που χτίζει τον πύργο του ενάντια στο Θεό. 

Λογικά, η κοινωνιολογία τους αντανακλά την κοινωνιολογία των μεγάλων πόλεων: υπερεκπροσώπηση των ανώτερων τάξεων, υποεκπροσώπηση των εργατικών τάξεων. Η διαφορά μεταξύ των δύο εκλογικών σωμάτων βασίζεται αποκλειστικά στο εισόδημα και την ιδιότητα. Η πολιτισμική μικροαστική τάξη, τα μεσαία επαγγέλματα της δημόσιας διοίκησης για την Αριστερά και η αριστοκρατική αστική τάξη, οι εύποροι συνταξιούχοι και οι διευθυντές επιχειρήσεων για το προεδρικό στρατόπεδο.

Τα πόδια μου πατάνε γερά απάνου στο σκοτεινό και υγρό χώμα. Μα το κεφάλι μου θολώνει ολοένα… Μέσα στο καύκαλό μου έχω ένα κομμάτι πάγο, που κουδουνίζει όπως περπατώ… Σα να πιάνει το αυτί μου κατιτίς που έρχεται από ψηλά πάνου απ’ το κεφάλι μου. Σα να σπάνε εκεί απάνου τα κύματα του αγέρα… Μια δροσιά χτυπά στο πρόσωπό μου – νιώθω έναν θόλο απάνου απ’ το κεφάλι μου… Άξαφνα ξεχωρίζω έναν άνθρωπο. Με σιμώνει, όχι σαν ένας άνθρωπος που περπατά, μα σαν ένας άνθρωπος που κολυμπά, και μου λέει: «Αχουένα!»

Μια πρόσφατη έρευνα για τη σχέση παιδιών και ανάγνωσης στη χώρα μας ήταν αποκαλυπτική και απογοητευτική. Έχουμε ανάγκη ένα «εθνικό σχέδιο» αλλαγών που θα σκοπεύει στην καλλιέργεια της συνήθειας της ανάγνωσης στα σχολεία μας. Γιατί Εκπαίδευση και Παιδεία, δηλαδή το μέλλον ενός λαού, σημαίνει πρώτα και πριν απ’ όλα «παιδεία κειμένων».

«Χθες αγόρασα μια γιαπωνέζικη καρμανιόλα…», μου είπε ένας φίλος προ ημερών. Παλιός συμφοιτητής, τον θυμάμαι τόσα χρόνια να είναι υπόδειγμα ευγένειας, ψυχραιμίας και πραότητας. Οπότε, σκέφτηκα, τι το ήθελε το όργανο εκτέλεσης; Μόλις μου έδειξε περί τίνος επρόκειτο, συνειδητοποίησα ότι έχουμε κι εμείς τέτοια συσκευή στο γραφείο για να κόβουμε χαρτιά, αλλά δεν είχα ακούσει και ποτέ να τη χαρακτηρίζουν με αυτό το όνομα. Με αυτή λοιπόν την αφορμή σκέφτηκα να γράψω ένα σχετικό κείμενο, πάντα εμφορούμενος από τη μεταφορική σημασία λέξεων και φράσεων.