Οι δικτατορίες και τα στρατιωτικά κινήματα στην Ελλάδα (2ο μέρος)

Οι δικτατορίες και τα στρατιωτικά κινήματα στην Ελλάδα (2^ο μέρος)

Δείτε ακόμη: Οι δικτατορίες και τα στρατιωτικά κινήματα στην Ελλάδα (1ο μέρος)

Γράφει ο Γιάννης Σιατούφης

Στις 30 Ιουνίου 1925 ο στρατηγός Θ. Πάγκαλος, γνωστός από το πραξικόπημα στο Γουδί, την Εθνική Άμυνα και το κίνημα Πλαστήρα-Γονατά, αφού είχε εκλεγεί βουλευτής και είχε διατελέσει Υπουργός Στρατιωτικών το 1924,  με την πτώση της κυβέρνησης Μιχαλακόπουλου σχηματίζει κυβέρνηση. Εκμεταλλεύεται την παθητική στάση του πολιτικού κόσμου και του Προέδρου της Δημοκρατίας Π. Κουντουριώτη και λαμβάνει από τη Βουλή την εξουσιοδότηση να νομοθετεί εν λευκώ. Ακόμη και ο Παπαναστασίου και ο Πασσαλίδης τον στήριξαν, επειδή πίστευαν ότι ο Πάγκαλος θα προχωρούσε σε φιλολαϊκά μέτρα. Μόνο 14 βουλευτές, μεταξύ των οποίων ο Θ. Σοφούλης, θα κρατήσουν την τιμή του κοινοβουλίου καταψηφίζοντας τον Στρατηγό.

Ο Πάγκαλος δε διστάζει να διαλύσει, στις 29 Σεπτεμβρίου 1925, τη Βουλή, χωρίς μάλιστα να προκηρύξει εκλογές. Κήρυξε δικτατορία, αφού πρώτα πήρε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή. Τυπικά ο Πάγκαλος θα επιβάλλει τη δικτατορία, την πρώτη ουσιαστικά στην Ελλάδα, στις 4 Ιανουαρίου 1926, όταν με διάγγελμα στον ελληνικό λαό θα υποστηρίξει ότι: «διά της συγκεντρώσεως της υπολειπομένης συντακτικής και νομοθετικής δυνάμεως και απερίσπαστος εξ εσωτερικών αντιδράσεων … θα εξακολουθήση την διακυβέρνηση της χώρας προς ολοκληρωτικήν εφαρμογήν του προγράμματός του». Εκτός από δικτάτορας γίνεται και πρόεδρος της «Δημοκρατίας» και μάλιστα με προεδρικές εκλογές. Τα βενιζελικά και αντιβενιζελικά κόμματα πρότειναν τον Δεμερτζή για αντίπαλο του στρατηγού, ο οποίος όμως δεν είχε ιδιαίτερη απήχηση στον κόσμο. Ο δικτάτορας εξελέγη χωρίς ευρύτατες νοθείες με 782.589 ψήφους έναντι 56.126 του Δεμερτζή.

Η δικτατορία του Πάγκαλου απέτυχε κυριολεκτικά σε όλα, αν εξαιρέσει κανείς την ίδρυση της Ακαδημίας Αθηνών. Πολιτικοί και δημοσιογράφοι τέθηκαν υπό διωγμό. Μάλιστα οι πολιτικοί του αντίπαλοι, αφού συνελήφθηκαν από το δικτατορικό καθεστώς, εστάλησαν σε εξορία στη Σαντορίνη και τους τοποθέτησε στο ηφαίστειο του νησιού, μήπως έτσι εκραγεί και απαλλαγεί από αυτούς!!!

Επίσης έμεινε γνωστό το ιδιότυπο αυτό δικτατορικό καθεστώς για την αστυνομική διάταξη με την οποία απαγόρευε στις γυναίκες να φορούν φούστα που να απέχει πάνω από 30 πόντους από το έδαφος. Έβλεπες δηλαδή τότε αστυνομικούς με τη μεζούρα στο χέρι να μετρούν τις φούστες των γυναικών στα πεζοδρόμια, πράγμα που φυσικά έγινε μέγα θέμα σε γελοιογραφίες, επιθεωρήσεις και τραγούδια.

Καταδίκασε σε θάνατο δύο καταχραστές αξιωματικούς το Νοέμβρη του 1925, αλλά τα σκάνδαλα δεν έλειπαν από την περίοδο της δικτατορικής διακυβέρνησής του. Μάλιστα και ο ίδιος θα δικαστεί και θα καταδικαστεί σε 2 χρόνια φυλακή το 1930 για τις ζημιές που προκάλεσαν στο Δημόσιο συμβάσεις που υπέγραψε. Το 1945 θα συλληφθεί ως ενεχόμενος σε δωσιλογικές πράξεις και για την ίδρυση Ταγμάτων Ασφαλείας και θα απαλλαχθεί με απαλλακτικό βούλευμα.

Να σημειωθεί εδώ το περιστατικό στις δημοτικές εκλογές στη Θεσσαλονίκη. Τον Οκτώβριο του 1925 με «ειδικό νόμο» ακύρωσε τις εκλογές που είχαν προηγηθεί, διότι είχε εκλεγεί δήμαρχος ο Μ. Πατρίκιος, που είχε υποστηριχθεί από την αριστερά. Στις νέες εκλογές του Δεκεμβρίου επανεξελέγη ο Πατρίκιος και τότε ο Πάγκαλος έστειλε εξορία τους κομμουνιστές δημοτικούς συμβούλους και τους αντικατέστησε με τους δικούς του που μόλις είχαν καταψηφιστεί από τους πολίτες της Θεσσαλονίκης.

Εκτός της άρσης της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων και των δικαστικών και την τρομοκράτηση των αντιφρονούντων με ακραία μέτρα, επέβαλλε κρατικό παρεμβατισμό στον οικονομικό τομέα. Επέβαλλε αναγκαστικό δάνειο με τη «διχοτόμηση» του χαρτονομίσματος, όπως είχε κάνει ο Πρωτοπαπαδάκης το 1922. Το 25% της αξίας τους, όπως και των καταθέσεων, αλλά και των εντόκων γραμματίων του Δημοσίου, ακυρώθηκε. Έτσι όμως διαλύθηκε η αξιοπιστία και η εμπιστοσύνη στην ελληνική οικονομία. Επιπλέον έκανε προσπάθειες να διευθετήσει τα δάνεια με τη Βρετανία και τις ΗΠΑ για να μπορέσει να πάρει και νέα, αλλά δεν τα κατάφερε.

Έκανε προσπάθεια και έφερε την εταιρεία ηλεκτροφωτισμού Πάουερ σε βάρος, όμως, της Ελληνικής Ηλεκτρικής Εταιρείας προσφέροντας πολλά προνόμια στην αγγλική εταιρεία, για να επανασυνδεθεί έτσι η χώρα με την πιστωτική αγορά του Λονδίνου. Πάντως οι τελευταίοι μήνες της περιόδου Πάγκαλου συνοδεύτηκαν με έντονα φαινόμενα ύφεσης στην οικονομική ζωή της χώρας.

Τελειώνοντας για τον δικτάτορα Πάγκαλο να αναφέρουμε και την σοβαρή πολεμική περιπέτεια στην οποία έμπλεξε τη χώρα, χωρίς σοβαρό λόγο. Ο Πάγκαλος αύξησε τις πολεμικές δαπάνες και με αφορμή ένα προκλητικό επεισόδιο Βούλγαρων μεθοριακών φρουρών σε βάρος ελληνικού φυλακίου με τρεις νεκρούς, ένα Έλληνα αξιωματικό και 2 στρατιώτες, διέταξε χωρίς σκέψη 3 ελληνικές μεραρχίες να εισβάλλουν στο βουλγαρικό έδαφος. Η Βουλγαρία προσέφυγε στην Κοινωνία των Εθνών και η χώρα μας καταδικάστηκε να πληρώσει αποζημίωση 50.000 χρυσές λίρες.

Ακολούθησε μια μικρή περίοδος κοινοβουλευτικής σταθερότητας (1928-1932). Είχε, όμως, μεσολαβήσει η οικονομική κρίση του 1929, που αποτέλεσε καταλύτη για την υποχώρηση της δημοκρατίας σε ολόκληρη την Ευρώπη. Και φυσικά δεν θα έμενε έξω η χώρα μας. Ειδικά στην Ελλάδα την περίοδο του Μεσοπολέμου παρατηρείται δυσλειτουργία των πολιτικών συστημάτων με πολιτικές εντάσεις, διχασμούς μεταξύ βενιζελικών και αντιβενιζελικών κομμάτων, τη μια κυβέρνηση να διαδέχεται την άλλη, το ένα στρατιωτικό κίνημα να ακολουθεί το άλλο. Τα παραδοσιακά τότε κόμματα εξέφραζαν κάτι το παρωχημένο, ήταν αρχηγικά, χωρίς αρχές και πρόγραμμα. Ταυτόχρονα κάνουν την εμφάνισή τους πολιτικές τάσεις με σοσιαλίζουσες απόψεις και το ΚΚΕ, που εκπροσωπεί εργάτες και αγρότες. Η απειλή να κυριαρχήσουν στην πολιτική ζωή αυτά τα νέα κόμματα γεφυρώνει το χάσμα των παραδοσιακών φορέων (Λαϊκών και Φιλελεύθερων), οι οποίοι συμφωνούν στην επιβολή νέας δικτατορίας.

Ας πάρουμε τα γεγονότα με τη σειρά. Βενιζελικοί στρατιωτικοί, με επικεφαλής τον Πλαστήρα, επιχείρησαν το Μάρτη του 1933, το ίδιο το βράδυ των εκλογών, να αποτρέψουν την ανάληψη της κυβέρνησης από τη νόμιμα εκλεγμένη πλειοψηφία του Λαϊκού κόμματος. Τελικά απέτυχε λόγω της αντίδρασης της στρατιωτικής ηγεσίας της χώρας (ο στρατηγός Οθωναίος δεν ήθελε να συμμετάσχει). Το πραξικόπημα αυτό είχε όμως ως αποτέλεσμα την αναζωπύρωση του εθνικού διχασμού. Τον Ιούνιο του 1933 έγινε απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου. Για δεύτερη φορά γίνεται στόχος δολοφόνων. Στη λεωφόρο Κηφισίας και επί 3 χιλιόμετρα δέχεται καταιγισμό πυρών, αλλά η ετοιμότητα του οδηγού του, του φρουρού του, αλλά και του ίδιου του Βενιζέλου, ο οποίος έπεσε στο πάτωμα του αυτοκινήτου, τον γλίτωσε. Το επεισόδιο αυτό έδειξε ότι ο Βενιζέλος ήταν μέρος του προβλήματος, ήταν αδύνατο να γεφυρώσει τις διαφορές με την άλλη πλευρά. Πράγμα που θα επιβεβαιωθεί με το παρακάτω επεισόδιο.

Την 1 Μάρτη του 1935 εκδηλώθηκε νέο κίνημα από δύο βενιζελικές πολιτικο-στρατιωτικές οργανώσεις, την «Ελληνική Στρατιωτική Οργάνωση» (Ε.Σ.Ο.) και τη «Δημοκρατική Άμυνα», που είχαν ιδρυθεί το 1933. Το κίνημα απέβλεπε στην κατάληψη του στόλου και την επέκταση της βενιζελικής κυριαρχίας στην ελληνική επικράτεια. Στην αρχή είχε το πραξικόπημα κάποιες επιτυχίες, αλλά η κυβέρνηση Τσαλδάρη αντέδρασε, κήρυξε το στρατιωτικό νόμο, ανέστειλε βασικά άρθρα του Συντάγματος και κατέπνιξε το κίνημα. Η κατάρρευση του στρατιωτικού κινήματος οδήγησε σε νέα όξυνση και σε καταδίκη των κινηματιών.  Το «Ελεύθερο Βήμα», μία εφημερίδα που στήριζε τον κρητικό πολιτικό, με άρθρο του στις 16 Μαΐου κάνει έκκληση στον πατριωτισμό του Βενιζέλου και του ζητεί η εξορία του στο Παρίσι να είναι οριστική, ώστε να απαλλαγεί ο τόπος οριστικά από τα δεινά της κινηματικής λογικής και η οξύτητα να περάσει στο παρελθόν.

Στη συνέχεια η κυβέρνηση Τσαλδάρη  έπεσε από τους βασιλόφρονες. Φιλοβασιλικοί αξιωματικοί με επικεφαλής τον στρατηγό Γ. Κονδύλη καταλαμβάνουν πραξικοπηματικά την εξουσία, καταργούν την αβασίλευτη Δημοκρατία και επανέφεραν σε ισχύ το Σύνταγμα του 1911 μέχρι την ψήφιση νέου. Η νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κονδύλη κήρυξε το στρατιωτικό νόμο στις 10 Οκτωβρίου 1935 και με δημοψήφισμα επανέφερε τη βασιλεία. Το Νοέμβριο του 1935 ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄ επιστρέφει στην Ελλάδα. Ο Βενιζέλος συγκατένευσε με όρο την αμνήστευση των κινηματιών και την απονομή χάριτος στους βενιζελικούς στρατιωτικούς, που μετείχαν στο πραξικόπημα του 1935. Ταυτόχρονα παύει να υπάρχει η κυβέρνηση Κονδύλη

Τον Ιανουάριο του 1936 έγιναν εκλογές, οι οποίες έδωσαν ισοψηφία βενιζελικών και αντιβενιζελικών κομμάτων. Με το θάνατο του προσωρινού πρωθυπουργού Δεμερτζή αναλαμβάνει,  τον Απρίλιο, το σχηματισμό κυβέρνησης ο υπουργός Στρατιωτικών Ι. Μεταξάς. Στη συνέχεια καταργεί, σε συμφωνία με το βασιλιά, το Σύνταγμα και επιβάλλει δικτατορία στις 4 Αυγούστου 1936. Είχαν προηγηθεί μεγάλες απεργιακές κινητοποιήσεις στη Θεσσαλονίκη, την πρωτομαγιά του 1936, με νεκρούς και τραυματίες. Η πολιτική ζωή παρουσίαζε έντονη ρευστότητα. Ο Μεταξάς διέβλεπε πίσω από τις κινητοποιήσεις ανατρεπτικές ενέργειες. Γι’ αυτό διέλυσε τη Βουλή. Ο Τύπος τέθηκε σε καθεστώς λογοκρισίας και άρχισε κύμα συλλήψεων και διωγμών με τη δημοσίευση του νόμου περί διώξεως του κομμουνισμού. Από τις 4 Αυγούστου 1936 μέχρι τις 27 Οκτωβρίου 1940 συνελήφθηκαν, φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν 100.000 άτομα. Μάλιστα την ημέρα της έναρξης του ελληνοϊταλικού πολέμου βρίσκονταν περίπου 2.000 πολιτικοί κρατούμενοι στις φυλακές της χώρας.

Με στοιχεία του μοντέλου Μουσολίνι συγκρότησε προπαγανδιστικό μηχανισμό με την ίδρυση της «Εθνικής Οργάνωσης Νέων» (ΕΟΝ) το Νοέμβριο του 1936. Ο μηχανισμός χρησίμευσε για τον εκφασισμό της νεολαίας περνώντας ένα νέο ιδεολόγημα, τον «τρίτο ελληνικό πολιτισμό». Το ιδεολόγημα αυτό στηριζόταν στους εξής άξονες: πίστη στο θεσμό της βασιλείας, εθνικισμός, αντικοινοβουλευτισμός, μιλιταριστικό πνεύμα και αντικομμουνισμός. Βέβαια ο φασιστικός χαρακτήρας του καθεστώτος εξωτερικά μόνο έμοιαζε με φασιστικό, γιατί ούτε οργανωμένες φασιστικές οργανώσεις υπήρχαν στη χώρα ούτε φασίστες διανοούμενοι υπήρχαν. Μάλιστα το καθεστώς χρησιμοποίησε οικονομολόγους που δεν ήταν φιλικά προσκείμενοι στο μεταξικό σύστημα εξουσίας. Ο στρατός δεν άσκησε εξουσία και δεν εκφράστηκαν εθνικιστικές και επεκτατικές τάσεις.

Σ’ αυτό το σημείο είναι σωστό να αναφέρουμε και τις προσπάθειες προς τη σωστή κατεύθυνση του Ι. Μεταξά. Τέτοιες ήταν η ενθάρρυνση των γεωργικών καλλιεργειών, η ενίσχυση της μικρής ιδιοκτησίας, η ρύθμιση των αγροτικών χρεών, η αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων και των γηγενών ακτημόνων, η καθιέρωση του θεσμού των συλλογικών συμβάσεων και της υποχρεωτικής διαιτησίας, η δημιουργία του ΙΚΑ και φυσικά το «ΟΧΙ» στο τελεσίγραφο των Ιταλών τον Οκτώβριο του 1940.

Στα οικονομικά ο Μεταξάς προσπάθησε να έρθει σε συμφωνία με τους ομολογιούχους (κυρίως Βρετανούς), οι οποίοι επεδίωκαν την αύξηση των τοκοχρεολυσίων, αλλά οι διαπραγματεύσεις κατέρρευσαν, γιατί , αν και η δικτατορία τους πρόσφερε ποσοστό 50%, αυτοί ζητούσαν παραπάνω. Επιπλέον οι βρετανικών συμφερόντων επιχειρήσεις εξασφάλισαν μονοπωλιακή παραμονή στη χώρα για πολλά χρόνια. Συγκεκριμένα η Eastern Telegraph Company εξασφάλισε τον αποκλειστικό έλεγχο των τηλεπικοινωνιών με το εξωτερικό μετά από πιέσεις των Βρετανών, γιατί έτσι θα μπορούσαν να παρακολουθούν τα τηλεγραφήματα των κυβερνήσεων. Επίσης το 1937 η Electric Transport Co. είχε τον έλεγχο του ηλεκτροφωτισμού και των ηλεκτρικών συγκοινωνιών της πρωτεύουσας.

Γενικά το βιομηχανικό κεφάλαιο συγκεντρώθηκε σε λίγα χέρια. Χαρακτηριστικά το ποσοστό βιομηχανικού κέρδους έφτασε το 25% και του εφοπλιστικού στο 30% το 1939.

Τελειώνοντας την αναφορά μας στα στρατιωτικά κινήματα στη χώρα μας ας πούμε και κάποια πράγματα για τη δικτατορία του 1967. Ήταν το επιστέγασμα του «ειδικού καθεστώτος έκτακτης ανάγκης», που είχε επιβληθεί στη χώρα μετά το τέλος του Εμφυλίου, το 1949, δηλαδή  με τη βασιλευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία σε συνεχή επιτήρηση, με το στρατό και της δυνάμεις καταστολής να είναι έτοιμες να επέμβουν σε κάθε «ατασθαλία» των κυβερνόντων και τα χαρακτηριστικά της δικτατορίας του Μεταξά, όπως ο αντικομμουνισμός, η καχυποψία και ο φόβος του κράτους προς τους πολίτες του να συνεχίζουν να κυριαρχούν. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής διαμορφώθηκε ένας σκληρός πυρήνας ακροδεξιών αξιωματικών (κυρίως με απότακτους του 1935, που το παλάτι είχε εξορίσει για πολλά χρόνια από τα πολιτικά και στρατιωτικά πράγματα της χώρας), με ιδεολογικό και οργανωτικό ηγέτη τον Κ. Βεντήρη. Αυτός ο χώρος μετεξελίχθηκε στα επόμενα χρόνια στον ΙΔΕΑ, τον Ιερό Δεσμό Ελλήνων Αξιωματικών. Αυτοί θεωρούσαν ότι ήταν οι προστάτες του έθνους από κινδύνους και απειλές και οι εγγυητές της πολιτικής και κοινωνικής σταθερότητας. Μαζί με τα παραπάνω υπήρχε και η έννοια της Μεγάλης Ελλάδας, οι διεκδικήσεις δηλαδή εδαφών από γειτονικούς λαούς.

Αν και η χώρα είχε αρχίσει να συνέρχεται από τις καταστροφές της Κατοχής και του εμφυλίου πολέμου, με το σχέδιο Μάρσαλ, με το μεταναστευτικό και εφοπλιστικό συνάλλαγμα και την οικονομική ανάπτυξη του 1955-1965, η πολιτική κατάσταση γνώρισε μία νέα περίοδο αστάθειας με την αποστασία του 1965. Τότε η χώρα έζησε μία περίοδο ασταθών κυβερνήσεων, νέων παρεμβάσεων του παλατιού και απαξίωσης των κοινοβουλευτικών θεσμών. Έτσι βρήκαν οι συνταγματάρχες Παπαδόπουλος, Παττακός, Μακαρέζος πρόσφορο έδαφος, αφού πρόλαβαν τη απόπειρα πραξικοπήματος από τους στρατηγούς,  να καταλάβουν πραξικοπηματικά την εξουσία στις 21 Απριλίου 1967, ανατρέποντας την προσωρινή κυβέρνηση Κανελλόπουλου.  Ο Παπαδόπουλος κυβέρνησε αδιατάρακτα μέχρι το 1973. Εξορίες, φακελώματα, χαφιεδισμός, δηλώσεις μετανοίας και ιδεολογικό υπόβαθρο το «Ελλάς των Ελλήνων Χριστιανών». Σ’ αυτό το διάστημα κατήργησε με δημοψήφισμα τη βασιλεία, αναλαμβάνοντας ο ίδιος τη θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας. Όμως η κρίση του πετρελαίου το 1973 έθεσε τέρμα στην πολιτική παροχών. Προσπάθησε το χουντικό καθεστώς να ελιχθεί με το φιλελεύθερο πείραμα της κυβέρνησης Μαρκεζίνη. Όμως ο αραβοϊσραηλινός πόλεμος, η νέα κρίση του Κυπριακού και η εξέγερση στο Πολυτεχνείο ματαίωσαν τα σχέδιά τους.

Το πιο σκληρό κομμάτι των αξιωματικών, μάλιστα, προκάλεσαν πραξικόπημα, με επικεφαλής τον ταξίαρχο Ιωαννίδη, το Νοέμβρη του 1973, μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Με το κίνημα αυτό ο Ιωαννίδης έριξε τους προηγούμενους πραξικοπηματίες, γιατί ήθελε να ματαιώσει τις εκλογές που σχεδίαζε ο Παπαδόπουλος και τοποθέτησε ως βιτρίνα την κυβέρνηση Ανδρουτσόπουλου. Είχε σκοπό να έχει τον απόλυτο έλεγχο της πολιτικής ζωής για άλλα 5 χρόνια και προκήρυξη εκλογών το 1978. Ωστόσο πραγματικός σκοπός του Ιωαννίδη ήταν η ανατροπή του Μακάριου στην Κύπρο, την οποία πέτυχε με το πραξικόπημα στις 15 Ιουλίου 1974, με το τραγικό τέλος για τη Μεγαλόνησο, που όλοι γνωρίζουμε. Αυτή η εθνική τραγωδία έφερε και την πτώση της χούντας.

Δείτε ακόμη: Οι δικτατορίες και τα στρατιωτικά κινήματα στην Ελλάδα (1ο μέρος)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος larousse Britannica

“Οι δικτατορίες του 20^ου  αιώνα, εφημ. Ελευθεροτυπία, Ιστορικά, 18 Απριλίου 2002″.

Κ. Βακαλόπουλος «Νεοελληνική Ιστορία (1204-1940), Εκδόσεις Κυριακίδη, Θεσ/νίκη 1993.

Douglas Dakin “Η ενοποίηση της Ελλάδας (1770-1923), εκδόσεις Μορφωτικό ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Αθήνα 1982.

90 χρόνια ΤΟ ΒΗΜΑ, τόμος Β΄ , Αθήνα 2012.

http://en.wikipedia.org/wiki/Greek_military_junta_of_1967%E2%80%931974