Τα κορίτσια σερβίρονταν στα αριστοκρατικά συμπόσια σαν να ήταν μεζεδάκια, για να ’ναι ο κώμος επιτυχής. Το ίδιο μπορούσε να συμβεί και σε πιο λαϊκά περιβάλλοντα, όπως στα πανδοχεία που προορίζονταν για ταξιδιώτες.

Η Titania Matina του Ερανιστή στην εκπομπή της Θέκλας Τσελεπή «Καθόμαστε στο Κόκκινο»

Ήτανε τότε που η παραλία έδινε επίσης μάτια της θάλασσας, ιππόκαμπους κι άπειρες αχιβάδες. Τότε, που μπορούσες ν’ απολαύσεις μοναξιά στο παραλιάκι πίσω απ’ τον μεγάλο βώλακα.

Η Ροδώπις έφτασε στην Αίγυπτο για να εργαστεί (κατ’ ἐργασίην), όταν την έφερε ένας άλλος Σάμιος, ο Ξάνθος, Εκεί όμως απελευθερώθηκε, αφού πλήρωσε σημαντικό χρηματικό ποσό γι’ αυτήν ο Χάραξος από τη Μυτιλήνη, γιος του Σκαμανδρωνύμου και αδελφός της ποιήτριας Σαπφούς.

Λοιπόν, οι Ινδοί της περιοχής της Πακτυικής κοντά στην πόλη Κασπάτυρο, εκείνοι που ζουν βορειότερα απ’ τους άλλους και μοιάζουν στις μαχητικές συνήθειές τους με τους Βακτρίους, να πώς μαζεύουν το χρυσάφι για να πληρώσουν φόρους στον Δαρείο.

Ο κύκλος ήταν η οργανωτική αρχή της Βαβυλώνας, με τη δυναμική του κέντρου του να φουσκώνει, να διογκώνεται σε καμπυλόσχημες εγγραφές προς κάθε κατεύθυνση πρόβλεψης, επιτήρησης κι ελέγχου. Κι έτσι διαμορφώθηκε ετούτη η Μεγά-πολις,

Τον είχε για εύκολο η ρητορεία τον έπαινο της αρετής. Ένοιωθε πως σ’ αυτόν είχε εξαντλήσει όλα της τα αποθέματα κοινοτοπίας. Όμως, εκεί που η τέχνη έδειχνε πραγματικά τα γράδα της ήταν όταν επιχειρούσε ακροβασίες για να δοξάσει φέρσιμο αλλόκοτο, πρόσωπο διαβόητο, λίγο ώς πολύ στιγματισμένο στο κοινωνικό το θυμικό.

Για την προδοτική απιστία του Ιάσονα στην Κόρινθο, η Μήδεια μισεί τα παιδιά της κι ούτε η όψη τους της δίνει χαρά (στυγεῖ δὲ παῖδας οὐδ΄ ὁρῶσ΄ εὐφραίνεται, στ. 36)· στυλώνει πάνω τους το μάτι σαν ταύρος που μελετάει το κακό (ἤδη γὰρ εἶδον ὄμμα νιν ταυρουμένην/ τοῖσδ΄͵ ὥς τι δρασείουσαν, στ. 92-3).

Εύλογα απόρησε ο Σωκράτης. Γνώστης ο ίδιος των τεχνικών της γοητείας –οι Νεφέλες αφήνουν πολυάριθμες αιχμές εναντίον του ως προς αυτό το σημείο– ήξερε τους λόγους τους πραγματικούς που θα οδηγούσαν το φεγγάρι σ’ ένα καταγώγιον. Επρόκετο για πρακτική μαγείας ερωτικής.

Με λίγα λόγια, οι κατάλογοι της αρχαιότητας είχαν να κάνουν με πρόσωπα ‒μυθικά ή πραγματικά‒ που είχαν επιτελέσει έργα θαυμαστά και υπήρξαν, γι’ αυτό τον λόγο, αξιομνημόνευτα. Ήταν αυτά που οι άνθρωποι έπρεπε να θυμούνται. Και δεν είναι καθόλου παράξενο που, από ένα σημείο και πέρα, τέτοιοι ταξινομικοί πίνακες συντάσσονταν και για τις εταίρες.

«Να αναζητήσουμε τη γοητεία των κειμένων»

Όταν στην Αίγυπτο βασίλευε ο Άμασις, ανάμεσα στις γυναίκες της Ναυκράτιδος, πιο φημισμένη ήταν η θρακιώτικης καταγωγής Ροδώπις που είχε πουληθεί μέσω των δουλεμπορικών του βορειοανατολικού Αιγαίου, απέκτησε όμως αυτοδυναμία κινήσεων όταν ο Χάραξος, αδελφός της ποιήτριας Σαπφούς, πλήρωσε λύτρα για την ελευθερία της.

Τα ηροδότεια erotica Το α΄ μέρος μπορείτε να το διαβάσετε εδώ. Ο Ηρόδοτος και η εθνογραφία του έρωτα Τα σαγηνευτικότερα υφάδια της ηροδότειας ανθρωπολογίας είναι τα εθνογραφικά, που διαπερνούν τα τέσσερα πρώτα από τα εννέα βιβλία της Ιστορίης. Αφορούν σε έθιμα […]

Το σεξ καταλαμβάνει θέση εξέχουσα στα ενδιαφέροντα του Ηροδότου κι αποτελεί προσφιλή του ευκαιρία για να αφήνει να ξεπηδούν παραφυάδες άσχετες με τον άξονα της κεντρικής του θεματολογίας.

Στη Λυσιστράτη, ο κροκωτός επανέρχεται, αυτή τη φορά απευθείας σχετισμένος με τα γυναικεία δράματα, και συγκεκριμένα με δρώμενα ιερά, με ιεροπραξίες. Η Κορυφαία του Χορού Γραιών θυμάται σημαντικές τελετουργίες στις οποίες είχε στα νειάτα της συμμετάσχει.

Οι εταίρες μάθαιναν η μια την άλλη τρόπους αγανούς. Ένα σημαντικό κεφάλαιο αφορούσε την εξωτερική εμφάνιση και συμπεριφορά, όπως προκύπτει από τις συμβουλές που δίνει η Κρωβύλη στη νεαρή Κόριννα των Εταιρικών Διαλόγων (6) του Λουκιανού, όταν τονίζει την ανάγκη να ντύνεται η γυναίκα κομψά, να μην χαχανίζει στα συμπόσια, να χαριεντίζεται με στοχευμένη κι ευπρεπή ηδυπάθεια, να τρώει και να πίνει γουστόζικα.

Ήτανε ο αιώνας της βικτωριανής ηθικής. Κι ήταν, επίσης, πάνω κάτω τα χρόνια που ο ψυχίατρος Jean-Martin Charcot συνέλεγε στην Iconographie του ενσταντανέ με τις νεαρές νοσηλευόμενες της κλινικής Pitié-Salpêtrière, στις οποίες ο ίδιος και ενώπιον κοινού –ως βιρτουόζος σκηνοθέτης ή βιτσιόζος μάγος– προκαλούσε κρίσεις με σπασμούς στη μήτρα μέσω του αγγίγματος ράβδου μεταλλικής.

Μια αρχή είχε γίνει με τον γυναικείο Χορό των Χοηφόρων του Αισχύλου. Εκείνων που ο Αγαμέμνονας είχε σύρει σκλάβες απ’ την Τροία και που τελέσανε γύρω απ’ τον τάφο του τον απαγορευμένο γόον. Τα χρόνια που έρχονταν θα πρόσθεταν στο κάδρο κι άλλες πινελιές. Τους άγριους τόνους της γυναικείας φαρμακείας.

Ο Σόλων καθιέρωσε την υπό κρατικό έλεγχο πορνεία, για να προστατεύσει τους αθηναϊκούς οίκους από τον κίνδυνο της γυναικείας μοιχείας. Και αν ο Πλούταρχος (Σόλων 21) αναφέρει τα πράγματα με ιστορική ακρίβεια, ήταν επίσης ο Σόλων αυτός που θέσπισε την πρώτη μορφή κρατικής αστυνομίας στην πόλη της Αθήνας.

Σε μια υστερότερη φάση της αρχαιότητας, οι Εταιρικοί Διάλογοι του Λουκιανού επιβεβαιώνουν αυτή την πεποίθηση. Εδώ το πράγμα τίθεται, βεβαίως, σε πλαίσιο γελοιογραφικό, που απομυθοποιεί τις εταίρες στην καθημερινή ζωή τους, σε στιγμιότυπα που αφαιρούν κάτι απ’ τη λάμψη τους όταν αυτές πιάνουν ψιλή κουβέντα, κάνουν εκμυστηρεύσεις ή διεκτραγωδούν τις αγωνίες και τις απογοητεύσεις τους. Μόνιμο άγχος είναι η εγκατάλειψη από κάποιον εραστή –συνήθως καλοπληρωτή– που τα λεφτά του, τώρα, τα “τρυγάει” άλλη.

Απορούσε ο Ξενοφώντας (Ελληνικά, 2.3.56) με τον Θηραμένη. Γιατί, την ώρα που εκτελείτο η θανατική του ποινή, όπως ο Κριτίας επιθυμούσε, εκείνος βρήκε το κουράγιο για μακάβριο σαρκασμό. Έχοντας μόλις πιει το κώνειο, έπαιξε κότταβο ευφυολογώντας: “Κριτίᾳ τοῦτ’ ἔστω τῷ καλῷ.” Ο Θηραμένης έριξε ό,τι ελάχιστο απέμενε στην κούπα και το αφιέρωσε στον “όμορφο Κριτία”. Κι έκανε έτσι κάλεσμα ερωτικό στον πλέον στυγερό από τους Τυράννους που είχαν αιματοκυλήσει τον αθηναϊκό δήμο. Τον προσκάλεσε στον τάφο του, προβλέποντας δυσοίωνα ότι οι μέρες του ήταν μετρημένες.

Οι δραστηριότητες της Νικαρέτης στην Κόρινθο, έτσι όπως τις είδαμε να περιγράφονται λεπτομερώς στον Κατά Νεαίρας (18-32) δικανικό λόγο, ρίχνουν άπλετο φως στο θέμα του εμπορίου γυναικών κατά την περίοδο της κλασσικής αρχαιότητας. Επρόκειτο για πλέγμα δοσοληψιών που δούλευε σαν καλολαδωμένη μηχανή.

Ο Κατά Νεαίρας λόγος συνεχίζεται επί μακρόν, με κατηγορίες που διατυπώνονται πλέον εις βάρος και του ίδιου του Στέφανου, αλλά και της κόρης της Νέαιρας που, αν και εκδιδόμενη από τη μητέρα της, κατάφερε να εξαπατήσει για την ταυτότητα και την αγνότητά της έναν Αθηναίο πολίτη, ώστε να την παντρευτεί, και μάλιστα πολίτη που λειτούργησε ως άρχων βασιλεύς στα Ανθεστήρια.

Εάν επρόκειτο για κινηματογραφική ηρωίδα, μάλλον θα βούρκωνε με δάκρυα διαμαντένια, όπως ήταν εκείνα τα περίφημα στις Αναμνήσεις μιας Γκέισας. Κι αν ήτανε σε μυθιστόρημα αστικό, θα ξεπερνούσε ίσως στον σκληρό νατουραλισμό κι αυτήν ακόμη τη Nana του Émile Zola. Όμως στη Νέαιρα ποτέ δεν επικέντρωσαν οι προβολείς της Τέχνης. Ούτε και την γνωρίζουμε μέσα απ’ τις χάρες ή και τα ευφυολογήματα της αφήγησης. Μαθαίνουμε γι’ αυτήν από μια δίκη.

Προϊόν μιας εποχής στην οποία ο ελληνόφωνος κόσμος του εμπορίου σταδιακά εκχρηματιζόταν, η εταίρα, ως φιγούρα ιστορική, μάλλον πρωτοεμφανίστηκε σ’ εκείνη την πόλη στο Δέλτα του Νείλου την οποία ο Ηρόδοτος συνδέει με την ωραία Ροδώπι και μ’ έναν κύκλο γυναικών “κάρτα” επαφροδίτων.

Η ψυχή της Δυτικής Ευρώπης

Οι ρίζες της κωμωδίας είναι οι παλιότερες του δράματος. Από την Ποιητική (1449a) του Αριστοτέλη μαθαίνουμε ότι ανιχνεύονται στα λεγόμενα φαλλικά, πανάρχαια λαϊκά, αγροτικά δρώμενα παντομίμας που σχετίζονταν με τελετουργίες γονιμοποίησης των κοινοτήτων και της γης και που, κατά συνέπεια, από τον 8ο π.Χ. αιώνα και μετά, βρέθηκαν να υπάγονται στη διονυσιακή λατρεία.

Σκόρπιες σκέψεις πάνω στις «καρυάτιδες» Γράφει η Titania Matina «Ο Βιτρούβιος (Ι, Ι,5) ήταν ο πρώτος που αποκάλεσε καρυάτιδες τις γυναικείες μορφές που μερικές φορές χρησιμοποιούνταν ως αρχιτεκτονικά στηρίγματα. Σε αυτές έβλεπε τις γυναίκες των Καρυών, λακωνικής πόλης, που είχαν […]

Στον αντίθετο πόλο, εντυπωσιάζει ο λανθάνων θαυμασμός του Ηρόδοτου για τη Ροδώπι, την εταίρα που εργαζόταν παρέχοντας σεξουαλικές υπηρεσίες. Είδαμε μάλιστα ότι ο ιστορικός δεν απομονώνει την περίπτωσή της, αλλά την εντάσσει σ’ ένα σύνολο γυναικών που, κατά το α΄ μισό του 6ου αιώνα π.Χ., δραστηριοποιούνταν στην ελληνική αποικία Ναύκρατι.

Ροδώπις. Ήταν εταίρα και ήκμασε στην Αίγυπτο, όταν βασίλευε ο Άμασις (κατὰ Ἄμασιν βασιλεύοντα ἦν ἀκμάζουσα). Με καταγωγή από τη Θράκη (γενεὴν μὲν ἀπὸ Θρηίκης), υπήρξε αρχικά δούλα, μαζί με τον ποιητή Αίσωπο (σύνδουλος Αἰσώπου τοῦ λογοποιοῦ), στην κυριότητα του Ιάδμονα, γιου του Ηφαιστιοπόλεως, από τη Σάμο.

Στις αριστοφανικές Νεφέλες (39-55), είναι βαρύ το φορτίο του βίου, έτσι όπως το εξηγεί στον γιο του ο αγροίκος Στρεψιάδης. Βλάστημα της υπαίθρου αυτός, παιδί μιας φύσης αθώας, απονήρευτης κι ανέμελης, έχει εφ’ όρου ζωής να πληρώνει ορέξεις αστικές και πολυδάπανες.

Οι αρχαίες αφηγήσεις έβλεπαν την εφηβεία ως φάση έξω- ή προ-πολιτισμική. Οι σχετικές αντιλήψεις με κανένα τρόπο δεν αποτελούν ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ελληνικής μυθολογίας. Αντίθετα, απαντούν σε όλες τις προ-καπιταλιστικές κοινότητες, όπως σε ινδιάνικες και αφρικάνικες φυλές.

Η πρώιμη ελληνική αρχαιότητα δεν γνώριζε τη λέξη μαγεία κι ούτε στεκόταν απορριπτικά, ή έστω απαξιωτικά, απέναντι στις αντίστοιχες τελετουργίες. Χρησιμοποιούσε εντελώς διαφορετικούς –και ακριβέστερους – όρους για να αποδώσει ενδιαφέροντα ή πρακτικές, που είχαν ρίζες στην κοινοτική παράδοση και δίνουν την εντύπωση ότι εντάσσονταν σε ενιαίο ιεροπρακτικό όλον.

Το Ρυτό της Πολιορκίας χρονολογείται στο 1600-1500 π.Χ. Το κύριο σώμα του είναι ασημένιο. Τώρα θρυμματισμένο, τσαλακωμένο. Φτιάχτηκε σύμφωνα μ’ εκείνες τις φόρμες τις περίφημες, τις κρητικές, υποδεέστερη όμως απομίμησή τους, από τα χέρια ηπειρωτικού και βάρβαρου τεχνίτη που δούλευε σε βάρβαρο αφέντη.

γιατί αυτές, όπως ο μύθος έλεγε, χτύπησαν τον Ορέστη, μετά από εκείνη τη διαβόητη την πράξη την αιματηρή, το έργο της μητροκτονίας του, που ίσως συμβολικά να σήμαινε οριστική διάρρηξη ομφάλιου λώρου κι ενηλικίωση για ένα αγόρι, σύμφωνα με κανόνες που όριζε μια κοινωνία πατριαρχική

Υπάρχουνε οι πολιτικές αναλύσεις. Αυτές που βάζουν κάτω χάρτες, μετράνε τα γεωστρατηγικά συμφέροντα, τις ζώνες οικονομικού ελέγχου, απαριθμούν τους άσσους στα μανίκια, υπολογίζουνε το μπρα ντε φερ των στρατοπέδων και βλέπουν πιθανότητες ν’ ανοίγεται μπροστά μια νέα Μεγάλη Πράξη Μοιρασιάς. Εκεί χρειάζονται νηφάλιες εκτιμήσεις, σαν να ποντάρεις ό,τι έχεις στο χρηματιστήριο ένα πράμα…

Διαγωνίσματα κι ορθογραφίες Γράφει η Titania Matina Μόλις είχε αναγνώσει φωναχτά τη μαθητική απάντηση και τώρα κράδαινε το διαγώνισμα θριαμβευτικά, ρίχνοντας πλάγιες ματιές προς την πλευρά μου. «Καλά δύο χρόνια τώρα η φιλόλογος τι του μαθαίνει;» ρώταγε μ’ εκείνη την […]

Χτες βράδυ τρώγαμε με μια παρέα και συζητούσαμε για τις λεπτές τις αποχρώσεις της ανθρώπινης λαλιάς και για το αδύνατο της ακριβούς μετάφρασης από μια γλώσσα σε άλλες.

Μια νύχτα ξύπνησα ξαφνικά. Ένιωθα να με τυφλώνει φως. Έπεφτε η πανσέληνος πάνω στο πρόσωπό μου. Ολόκληρη. Σαν προβολέας ανάκρισης. Ο άνεμος είχε ανοίξει τα παντζούρια βίαια, διάπλατα. Το ένα φύλλο είχε πέσει ξεχαρβαλωμένο. Προσπαθούσα να το βάλω στη θέση του, με το σώμα μου να κρέμεται σχεδόν το μισό έξω από το παράθυρο.

Ο μύθος και το είδωλό του Γράφει η Titania Matina Ακούω το τραγούδι, με την έγνοια μου στα όνειρα. Και μου ’ρχεται στο νου ένας τίτλος κειμένου του Artaud. Τον παραφράζω. Μια ψυχαναλυτική προσέγγιση θα ’λεγε πως τα όνειρα είναι […]

Το 1802 ο Thomas Bruce, Ζ’ Κόμης του Elgin και Πρέσβης της Μεγάλης Βρετανίας στην Υψηλή Πύλη, έχοντας τεχνιέντως αποσπάσει άδεια σε σχετικό φιρμάνι από τον Σουλτάνο Selim III, ολοκλήρωνε, μετά από 18 μήνες εντατικών εργασιών, μια γιγαντιαία επιχείρηση αφαίρεσης γλυπτών από τα αετώματα του Ναού των Ειδώλων, τμημάτων της ζωφόρου του και πολλών μετοπών.

Ο λοιμός της Αθήνας, 430 π.Χ. (β΄ μέρος) Ο Σοφοκλής και η μυθολογική προσέγγιση και, τέλος πάντων, Θουκυδίδης vs Σοφοκλή;  Γράφει η Titania Matina Στο α΄ μέρος αυτής της συζήτησης, είδαμε ότι ο λοιμός που ξέσπασε στην Αθήνα το 430 […]

Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος διήρκεσε 27 χρόνια, από το 431 έως το 404 π.Χ., με την έναρξη των εχθροπραξιών να χρεώνεται στην Πελοποννησιακή πλευρά, αν και όλες οι προηγούμενες πρωτοβουλίες στοχευμένης πολιτικής όξυνσης βάρυναν την πλευρά των Αθηναίων.

Οι νέοι, αναμφίβολα αριστοκράτες. Απολαμβάνουν την ανάγνωση ερωτικών επιγραμμάτων, μικρής κλίμακας ποίηση κατά τα γούστα της ύστερης αρχαιότητας.

Κι ακόμα κι όταν κρατάμε τη σκέψη μας καθαρή, απαλλαγμένη από κάθε παραμόρφωση, και το διατυπώνουμε ρητά – όπως είναι το σωστό – ότι το “μεγάλο” δράμα της κλασσικής περιόδου ήταν αυστηρά αθηναϊκή υπόθεση και αποκλειστικό προϊόν της άμεσης δημοκρατίας του 5ου π.Χ. αιώνα, εστιάζοντας, άρα, στο θέατρο του Διονύσου στην καρδιά του αστικού χώρου κάτω από την Ακρόπολη, και πάλι κάτι δεν μας κάθεται καλά.

Χορός και αρχαίο δράμα Γράφει η Titania Matina Ένα βασικό στοιχείο σχετικό με το αθηναϊκό δράμα της κλασικής αρχαιότητας που αδυνατούμε να συλλάβουμε και σταθερά μας διαφεύγει είναι ο ρόλος του Χορού. Ο ρόλος δηλαδή μιας 15μελούς ή 12μελούς ομάδας στις […]