Στη Λυσιστράτη, ο κροκωτός επανέρχεται, αυτή τη φορά απευθείας σχετισμένος με τα γυναικεία δράματα, και συγκεκριμένα με δρώμενα ιερά, με ιεροπραξίες. Η Κορυφαία του Χορού Γραιών θυμάται σημαντικές τελετουργίες στις οποίες είχε στα νειάτα της συμμετάσχει.

Οι εταίρες μάθαιναν η μια την άλλη τρόπους αγανούς. Ένα σημαντικό κεφάλαιο αφορούσε την εξωτερική εμφάνιση και συμπεριφορά, όπως προκύπτει από τις συμβουλές που δίνει η Κρωβύλη στη νεαρή Κόριννα των Εταιρικών Διαλόγων (6) του Λουκιανού, όταν τονίζει την ανάγκη να ντύνεται η γυναίκα κομψά, να μην χαχανίζει στα συμπόσια, να χαριεντίζεται με στοχευμένη κι ευπρεπή ηδυπάθεια, να τρώει και να πίνει γουστόζικα.

Ήτανε ο αιώνας της βικτωριανής ηθικής. Κι ήταν, επίσης, πάνω κάτω τα χρόνια που ο ψυχίατρος Jean-Martin Charcot συνέλεγε στην Iconographie του ενσταντανέ με τις νεαρές νοσηλευόμενες της κλινικής Pitié-Salpêtrière, στις οποίες ο ίδιος και ενώπιον κοινού –ως βιρτουόζος σκηνοθέτης ή βιτσιόζος μάγος– προκαλούσε κρίσεις με σπασμούς στη μήτρα μέσω του αγγίγματος ράβδου μεταλλικής.

Μια αρχή είχε γίνει με τον γυναικείο Χορό των Χοηφόρων του Αισχύλου. Εκείνων που ο Αγαμέμνονας είχε σύρει σκλάβες απ’ την Τροία και που τελέσανε γύρω απ’ τον τάφο του τον απαγορευμένο γόον. Τα χρόνια που έρχονταν θα πρόσθεταν στο κάδρο κι άλλες πινελιές. Τους άγριους τόνους της γυναικείας φαρμακείας.

Ο Σόλων καθιέρωσε την υπό κρατικό έλεγχο πορνεία, για να προστατεύσει τους αθηναϊκούς οίκους από τον κίνδυνο της γυναικείας μοιχείας. Και αν ο Πλούταρχος (Σόλων 21) αναφέρει τα πράγματα με ιστορική ακρίβεια, ήταν επίσης ο Σόλων αυτός που θέσπισε την πρώτη μορφή κρατικής αστυνομίας στην πόλη της Αθήνας.

Σε μια υστερότερη φάση της αρχαιότητας, οι Εταιρικοί Διάλογοι του Λουκιανού επιβεβαιώνουν αυτή την πεποίθηση. Εδώ το πράγμα τίθεται, βεβαίως, σε πλαίσιο γελοιογραφικό, που απομυθοποιεί τις εταίρες στην καθημερινή ζωή τους, σε στιγμιότυπα που αφαιρούν κάτι απ’ τη λάμψη τους όταν αυτές πιάνουν ψιλή κουβέντα, κάνουν εκμυστηρεύσεις ή διεκτραγωδούν τις αγωνίες και τις απογοητεύσεις τους. Μόνιμο άγχος είναι η εγκατάλειψη από κάποιον εραστή –συνήθως καλοπληρωτή– που τα λεφτά του, τώρα, τα “τρυγάει” άλλη.

Απορούσε ο Ξενοφώντας (Ελληνικά, 2.3.56) με τον Θηραμένη. Γιατί, την ώρα που εκτελείτο η θανατική του ποινή, όπως ο Κριτίας επιθυμούσε, εκείνος βρήκε το κουράγιο για μακάβριο σαρκασμό. Έχοντας μόλις πιει το κώνειο, έπαιξε κότταβο ευφυολογώντας: “Κριτίᾳ τοῦτ’ ἔστω τῷ καλῷ.” Ο Θηραμένης έριξε ό,τι ελάχιστο απέμενε στην κούπα και το αφιέρωσε στον “όμορφο Κριτία”. Κι έκανε έτσι κάλεσμα ερωτικό στον πλέον στυγερό από τους Τυράννους που είχαν αιματοκυλήσει τον αθηναϊκό δήμο. Τον προσκάλεσε στον τάφο του, προβλέποντας δυσοίωνα ότι οι μέρες του ήταν μετρημένες.

Οι δραστηριότητες της Νικαρέτης στην Κόρινθο, έτσι όπως τις είδαμε να περιγράφονται λεπτομερώς στον Κατά Νεαίρας (18-32) δικανικό λόγο, ρίχνουν άπλετο φως στο θέμα του εμπορίου γυναικών κατά την περίοδο της κλασσικής αρχαιότητας. Επρόκειτο για πλέγμα δοσοληψιών που δούλευε σαν καλολαδωμένη μηχανή.

Ο Κατά Νεαίρας λόγος συνεχίζεται επί μακρόν, με κατηγορίες που διατυπώνονται πλέον εις βάρος και του ίδιου του Στέφανου, αλλά και της κόρης της Νέαιρας που, αν και εκδιδόμενη από τη μητέρα της, κατάφερε να εξαπατήσει για την ταυτότητα και την αγνότητά της έναν Αθηναίο πολίτη, ώστε να την παντρευτεί, και μάλιστα πολίτη που λειτούργησε ως άρχων βασιλεύς στα Ανθεστήρια.

Εάν επρόκειτο για κινηματογραφική ηρωίδα, μάλλον θα βούρκωνε με δάκρυα διαμαντένια, όπως ήταν εκείνα τα περίφημα στις Αναμνήσεις μιας Γκέισας. Κι αν ήτανε σε μυθιστόρημα αστικό, θα ξεπερνούσε ίσως στον σκληρό νατουραλισμό κι αυτήν ακόμη τη Nana του Émile Zola. Όμως στη Νέαιρα ποτέ δεν επικέντρωσαν οι προβολείς της Τέχνης. Ούτε και την γνωρίζουμε μέσα απ’ τις χάρες ή και τα ευφυολογήματα της αφήγησης. Μαθαίνουμε γι’ αυτήν από μια δίκη.