«Όποιος θέλει να δείρει παπά πρέπει να τον αφήσει ξερό στο ξύλο.» και η αραβική «Αν δώσεις σε κανέναν να φάει, χόρτασέ τον· και αν θέλεις να δείρεις κανέναν, δείρε τον να του πονέσει.»

«Πιάσ’ τον κασίδη κ’ έπαρε το μαλλί του.», «Ο κασιδιάρης όλα τα παιχνίδια τα παίζει, το κλωτσοσκούφι δεν το παίζει.»

«Όλα τα βάσανα είναι βάσανα, μα το βάσανο χωρίς ψωμί είναι μεγαλύτερο.», «Με ψωμί όλα τα βάσανα είναι γλυκά.», «Οι λύπες με ψωμί δεν είναι λύπες, οι αληθινές λύπες είναι χωρίς ψωμί.», «Τ’ αληθινά βάσανα είναι όταν λείπει το ψωμί.»

«Επί συναθροίσεως πολλού πλήθους εν ω ολίγιστοι διακρίνονται αγαθοί και σπουδαίοι άντρες. Άνθρωπος θεωρείται ο άξιος του ονόματος τούτου, διαστελλόμενος του κοινού όχλου.»

«Όποιος παραπολλά πιάνει πολλά του πέφτουν.», «Όποιος σε πολλά ξαμώνει κανένα δεν κρατεί σφιχτά.», «Όποιος πολλά καταπιάνει λίγα βγάνει πέρα.», «Όποιος πολλά καταπιάνει μονομιάς κανένα δεν καταφέρνει καλά.»

«Τέντωνε την αρίδα σου όσο είναι το σκέπασμα.», «Ξάπλωνε το πόδι όσο φτάνει το πάπλωμα.», «Όταν είναι μικρό το κρεβάτι, να πλαγιάζει κανείς συμμαζωχτά και στενόχωρα.»

«Όταν δεν κάνει κανείς τίποτα, μαθαίνει να κάνει το κακό.», «Η ακαμωσιά είναι αιτία χίλιων κακών.», «Η οκνιά είναι η μητέρα της δυστυχίας· η δουλειά γεννά τα πλούτη.»

«Στον κακό σκαφτιά κάθε αξίνα του φαίνεται χειρότερη.», «Στον κακό εργάτη κάθε αξίνα φέρνει πόνο.», «Κακός εργάτης ρίχνει την αιτία σε κάθε σίδερο.», «Κακός εργάτης δε βρίσκει ποτέ καλό χωράφι.»

«Υμείς εστέ το άλας της γης…» Γράφει ο Δημήτρης Τζήκας Πρόκειται για εκκλησιαστική φράση που είπε ο Κύριος στους μαθητές του: «Υμείς εστέ το άλας της γης· εάν δε το άλας μωρανθή, εν τίνι αλισθήσεται.»[1] Η μεταφορά έχει σχέση με […]

«Η γουρούνα αγάλια αγάλια και τα γουρουνόπουλα τρεχάλα, φτάνουν ίσια στο κουμάσι.», «Γουρούνια παλεύουν; Βροχή θάχουμε.», «Μήτε γουρούνια είχ’ ο παπάς, μήτε και θέλει νάχει.»

― Γιά νὰ σοῦ πῶ, κὺρ Γιάννη, εἶπε μεθ᾽ ὑποζέοντος θυμοῦ ὁ καλόγηρος· εἶναι μιὰ παροιμία ποὺ λέγει: Ἐκεῖνος πὄχει τὰ γένεια, ἔχει καὶ τὰ χτένια. ― Τὸ ξέρω, πάτερ Σαμουήλ, ἀπήντησεν ὁ κὺρ Γιάννης, μὰ εἶναι καὶ μιὰ ἄλλη ποὺ λέει: ὅποιος μ᾽ θέλει τὸ καλό μ᾽, μὲ κάνει καὶ κλαίω.»

«Συχνά, όποιος πιστεύει πως θα ξεφύγει απ’ τον καπνό πέφτει στη φωτιά.», «Να πέσει από το τηγάνι στη θράκα.», «Να πέσει από τη θράκα στη φωτιά.», «Έπεσε απ’ το καζάνι στη φωτιά.»

«Η καλογεννούσα (ή καλογεννούδα) η μάνα, νικά το χάρο.», «Κατά μάνα, κατά τάτα (ή κύρη), κατά γιο και θυγατέρα.», «Τα παιδιά παίδες τραβούν κι οι μάνες τις ξεχάνουν.», «Παραζούζουλη είναι η μάνα και πανώρια η θυγατέρα.»

«Χωρίς ψέμα, δεν πυτιάζει η δουλειά.», «Είπες ψέμα κι εγεύθης, μα λες αλήθεια και δε δειπνάς.», «Ψέμα άκουσες όλο ψέμα δεν είναι.»· ως γνωστόν, «ο ψεύτης κι ο κλέφτης τον πρώτο χρόνο χαίρονται» και το «το ψέμα δε ζει για να γεράσει.»

«Όλες οι αλεπούδες στο τέλος γυρίζουν στο γουναράδικο.», «Είπαν οι αλεπούδαροι στ’ αλεπόπουλα: Στου γούναρη θ’ ανταμώσουμε όλοι.», «Είπεν η αλεπού μια μέρα στ’ αλεπόπουλα: στο ταμπάκικο θα ιδούμε όλοι ποιος έχει τον κώλο και το τομάρι δυνατότερα.»

«Του δουλευτή μισό ψωμί και του τεμπέλη ένα (δίνει ο Θεός).», «Ο τεμπέλης δουλειά δεν είχε και ζύγιαζε τ’ αρχίδια του.», «Κείται ο βους [= το βόδι] κι η ουρά του πίνει.» [= για οκνηρούς και φυγόπονους.], «Του τεμπέλη το καρβέλι είναι διπλό.»

«Ο αμπασαδόρος ξυλιές δεν τρώει.» Γράφει ο Δημήτρης Τζήκας «Αμπασαδόρος» λέγεται ο μαντατοφόρος, ο κήρυκας, ο αποκρισάρης, ο πρέσβης, ο πρόξενος, ο απεσταλμένος· θεωρείται ότι δεν έχει προσωπική ευθύνη για όσα μεταβιβάζει, αφού «υπεύθυνος είναι ο εντολεύς.» Η λέξη προέρχεται […]

«Αξιώθηκε η νύφη μας το Σάββατο το βράδυ.», «Η νύφη μας την εμορφιά στην κεφαλή την έχει.», «Νύφη, άναψε κερί, να σε ψειρίζω.», «Όλα τα στραβά ψωμιά της νύφης.», «Όσο νάβγει νάμπει η νύφη ήβγαν του γαμπρού τα μάτια.» και «Έκλασ’ η νύφη, σχόλασ’ ο γάμος.»

«Απρίλης, Μάης, κουκιά μεστωμένα.», «Να βρέξ’ Απρίλης δώδεκα κι ο Μάης μια και φίνα.», «Αν βρέξει ο Απρίλης δυο νερά κι ο Μάης άλλο ένα, χαρά σ’ εκείνον το ζευγά που ‘χει πολλά σπαρμένα.», «Ο Απρίλης με τα λούλουδα και ο Μάης με τα ρόδα.»

«Το μάτι του νοικοκύρη κοπρίζει το χωράφι.», «Ο τρελός ο νοικοκύρης ξέρει πλειότερα απ’ όλους.», «Ο νοικοκύρης κουβαλάει με τη βελόνα κι η νοικοκυρά σκορπάει με τον τροβά.», «Δύο άκρες έχει το μπαστούνι, μια του μουσαφίρη κι άλλη του νοικοκύρη.»

«Αν τινάξει ο μυλωνάς τα ρούχα του, κάνει πίτα και κουλούρια.», «Κουλούρα φτιάνει ο μυλωνάς τινάζοντας τα γένια.», «Αλεστικά φουρνιάτικα του μυλωνά ‘ναι η πίτα.», «Από μυλωνάς, δεσπότης.» και το ειρωνικό «Από της μυλωνούς τον κώλο ορθογραφίαν γυρεύεις;»

Σύμφωνα με μια παλιά δημώδη δοξασία, μερικοί άνθρωποι έχουν τη ικανότητα να εγκλωβίσουν τους διαβόλους μέσα σε κολοκύθες ή σε μικρά αγγεία και να τους κρατούν δεμένους και ακίνητους «μέχρι τη συντέλεια του αιώνος.»

«Τὸν ἀνάστησε, τὸν ἔκαμε κλωνάρι», καθὼς ἔλεγεν ἡ μήτηρ των. Ἀλλ᾽ αὐτὸς ἐβγῆκε «τῆς ἐλιᾶς τὸ φύλλο».

«Ο άνεμος στέλνει, ο άνεμος παίρνει.», οι αγγλικές «Στο τίποτε πάγει κείνο που ‘ρθε από το τίποτα.», «Γλήγορα κερδεμένο, γλήγορα ξοδεμένο.», «Ό,τι μαζεύει η χτενιά γλήγορα σκορπιούνται με τον άνεμο.»

«Όταν χτυπούν τα κύματα φαίνεται ποιος είναι ναυτικός.», «Η τρικυμία δοκιμάζει τη γνώση του τιμονιέρη.», «Όταν χτυπούν τα κύματα φαίνεται ποιος είναι ναυτικός.»

«Όπου δε φτάνει το τομάρι του λιονταριού χρειάζεται να κολληθεί σ’ αυτό της αλεπούς.», «Όπου εσώθη το τομάρι του λιονταριού είναι καλό να ραφτεί το αλεποτόμαρο.», «Ότι δεν κάνει το λιοντάρι το κάνει η αλεπού.»

«Άντρα θέλω κι ας είναι και κούτσουρο.» «Άντρα θέλω για το βράδυ κι ας μην έχει ο λύχνος λάδι.», «Άντρα θέλει κάθε βράδυ κι ας κοιμάται στο σκοτάδι.» Παρεμφερή σημασία λέγεται η φράση «Να πιαστείς από αντρικό μανίκι.»

Ήτανε μια φορά δυο αδέρφια, και ο ένας απ’ αυτούς ήταν δραγάτης στ’ αμπέλια. Ο άλλος, που τον ελέγαν Αντώνη, του είπε μια φορά: «Απόψε θα ‘ρθώ και θα σου κλέψω σταφύλια». Κι εκείνος του είπε: «Έρχεσαι, μα σε ντουφεκίζω!»