24 Νοεμβρίου 2020 at 22:31

Πολιορκία και άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ιστοριογράφοι. Βενετοί και Γενουάτες.

από

Πολιορκία και άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ιστοριογράφοι. Βενετοί και Γενουάτες.

Ο Αλέξανδρος Πασπάτης γεννήθηκε στην Χίο το 1814. Σε ηλικία οχτώ χρονών έφυγε από το νησί του και βρέθηκε στην Αμερική, «τυχών της προστασίας φιλανθρώπων Αμερικανών»· αφού ολοκλήρωσε τα εγκύκλια μαθήματα, σπούδασε Ιατρική στην Αμερική, την Ιταλία και τη Γαλλία. Στα 1839, επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη διδάκτωρ της Ιατρικής, ενώ παράλληλα εργαζόταν ως γιατρός. Στην Πόλη ασχολήθηκε με ιστορικές και τοπογραφικές μελέτες, καθώς και με την ιστορία του Βυζαντίου. Εξέδωσε ακόμη μνημειώδες σύγγραμμα για τη γλώσσα των τσιγγάνων της Ανατολής, γραμμένο στην αγγλική γλώσσα. Στα 1888 κυκλοφόρησε το Χιακόν Γλωσσάριον. Από το 1882 έζησε στην Αθήνα, όπου και πέθανε, στις 12 Δεκεμβρίου 1891. Το επόμενο απόσπασμα είναι ο πρόλογος από το βιβλίο του «Πολιορκία και άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως. Υπό των Οθωμανών εν έτει 1453. Α.Γ. Πασπάτης. Εκ του τυπογραφείου των ΑΔΕΛΦΩΝ ΠΕΡΡΗ. Εν Αθήναις, 1890.» Το κείμενο είναι γραμμένο στην καθαρεύουσα της εποχής· εδώ η απόδοση γίνεται στη νέα ελληνική γλώσσα.

Κείμενο: Α.Γ. Πασπάτης

Απόδοση: Δημήτρης Τζήκας

Πολιορκία και άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ιστοριογράφοι. Βενετοί και Γενουάτες.

Η πολιορκία και άλωση της Κωνσταντινούπολης υπό των Οθωμανών στα 1453 είναι γεγονός της ημετέρας ιστορίας επισημότατο. Κατά τους αλλογενείς συγγραφείς εκείνων των χρόνων, κυρίως τους Ιταλούς, η άλωση της βυζαντινής πρωτεύουσας σφόδρα κατεπτόησεν άπαντες τους Χριστιανούς της Ευρώπης και κυρίως αυτούς των βορείων όμορων κρατών. Από τους δικούς μας σημερινούς λογίους ουδείς περιέγραψε αυτή την πολυήμερη πολιορκία, την ύστατη αγωνία των πολύπαθων Βυζαντινών. Σήμερα, μπορούμε να ιστορήσουμε τα σχετικά με την άλωση καλύτερα από τους προγενέστερους, έχοντας ανά χείρας τις σοφές μελέτες του πολυμαθούς Δεθιέρου και άλλων πολλών λογίων ιστορήματα, καταχωρισθέντα στα πρακτικά του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου. Οι ομογενείς της Κωνσταντινούπολης, βιούντες κάλλιον των εν τη αλλοδαπή, μπορούν δια πολυετούς μελέτης να καταδείξουν τις [τοπογραφικές] θέσεις που μνημονεύονται στην ιστορία της πολιορκίας, αυτές που δεν περιγράφουν οι σύγχρονοι ιστορικοί, αν και τότε ήταν γνωστές σε όλους· εξ ου και η τόση ασάφεια μέχρι σήμερα.

Ναός της Αγίας Αναστασίας της φαρμακολύτριας. Μεχμέτ Πασά τζαμί. Κωνσταντινούπολη, 1877.
Ναός της Αγίας Αναστασίας της φαρμακολύτριας. Μεχμέτ Πασά τζαμί. Κωνσταντινούπολη, 1877.

Όποιος διαβάζει για την πολιορκία και την άλωση, κατά την οποία ελάχιστοι (ευάριθμοι) Έλληνες και Ιταλοί ανταγωνίζονταν προς τόσους πολλούς εχθρούς, πρέπει πρωτύτερα να μελετήσει την ιστορία των δύο τελευταίων αιώνων του βυζαντινού κράτους και κυρίως την συμβίωση των Βυζαντινών με τους Βενετούς και τους Γενουάτες· αυτοί είχαν πολλές έριδες, πότε μεταξύ τους και πότε με τους Βυζαντινούς, οι οποίοι εξασθενούσαν μέρα με τη μέρα (οσημέραι). Εμείς οι Έλληνες όχι μόνο αμελούμε την ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, αλλά συντάξαμε και τα πλείστα ημέτερα ιστορικά δοκίμια, μικρά και μεγάλα, με βάση ξένους εσφαλμένους συγγραφείς.

Στην μελέτη αυτή δεν μνημονεύω τους ιστορήσαντες άπασαν την βασιλείαν των Βυζαντίων και των Οθωμανών, όπως τους Γίββωνα, Χάμμερ, Λεμπώ και τον ημέτερο Παπαρρηγόπουλο. Μελέτησα όλους τους συγγραφείς, ημέτερους και ξένους, τους ακμάσαντας τα χρόνια της αλώσεως· οι πλείστοι από αυτούς ήταν και αυτόπτες μάρτυρες αυτής του πολυήμερου αγώνα. Για την άλωση έγραψαν ο Μόρδτμαν,[1] ο Κράουσε και ο Βλαστός. Οι Οθωμανοί συγγραφείς που μνημονεύει ο Χάμμερ συνέγραψαν μετά την άλωση. Αυτά όλα τα έργα είναι εγκώμια του Πορθητή και όχι ιστορία της άλωσης· ουδέναν αυτόπτη μάρτυρα μνημονεύουν. Του ιστοριογράφου Κοτζά εφέντη το σύγγραμμα περί της αλώσεως είναι συντομότατο και λίαν εσφαλμένο.

Κωνσταντινούπολη (19ος αιώνας)
Κωνσταντινούπολη (19ος αιώνας)

Αυτοί που ασχολούνταν με τα βυζαντινά στην Ευρώπη ανασκαλεύοντας τα χειρόγραφα που φυλάσσονται στις δημόσιες βιβλιοθήκες, άγνωστα μέχρι σήμερα τοις πάσι, ανακάλυψαν, πριν μερικά χρόνια, συγγραμμάτια πάμπολλων άσημων ανδρών, ιστορούντα την πολιορκία και άλωση της πόλης. Από αυτά κάποια είναι μικρής αξίας, εσφαλμένα και παραπλανούν τον αναγνώστη· άλλα συμπληρώνουν τους ημέτερους βυζαντινούς, όσους ιστόρησαν την άλωση, και σπανίως μνημονεύουν τα πολεμικά έργα των αλλογενών. Άλλα συγγράμματα των αλλοδαπών αφηγούνται τους άθλους και τα ανδραγαθήματα πολλών Γενουατών και Βενετών, μετά των Ελλήνων συμπολεμούντων. Οι μεν Γενουάτες πικρώς κακίζουσιν τους Βενετούς και οι Βενετοί τους Γενουάτες, ενώ αμφότεροι κατηγορούν τους Έλληνες, επειδή δεν υποτάχτηκαν στον Πάπα κι έχασαν το βασίλειό τους, εξαιτίας αυτής της απείθειας. Από τα εν λόγω συγγράμματα διασαφηνίζεται η συνεργασία των Ιταλών και λίγων ξένων κατά την πολυήμερη πολιορκία. Συγχωρούμε τους ξένους αυτούς συγγραφείς, όσους υβρίζουν και κακολογούν τους Βυζαντινούς. Οι περισσότεροι, παντελώς αδαείς της ιστορίας του κράτους, ουδόλως γνώριζαν ότι -μέχρι τον 10ο αιώνα- η βασιλεία ήταν κραταιά και πανταχόθεν περιφρουρούμενη. Η είσοδος των Γενουατών και Βενετών εμπόρων στην Κωνσταντινούπολη, καθώς και τα προνόμια που τους χορηγήθηκαν -επικερδέστερα των εγχωρίων- φτώχυναν τον ανωφελώς παραπονούμενο Βυζαντινό λαό. Μετέπειτα οι Σταυροφορίες ή καλύτερα οι ληστρικές επιδρομές κατά του κράτους, άπασαι εν ονόματι του Θεού γενόμεναι, διευκόλυναν την άλωση του 1204. Κωμωδία ήταν αυτή η κυριαρχία ηγεμόνων αλλόθρησκων επί λαού ατίθασου· σε όλα τα μέρη ο λαός, υβριζόμενος και ληστευόμενος, υποτασσόταν με το στανιό (στανικώς) σε αλλόθρησκους ανθρώπους. Στα 1261, μετά την έξωση των Ευρωπαίων, η ολοένα μαραινόμενη βασιλεία των Βυζαντινών εξέπνευσε εντός των τειχών της Κωνσταντινούπολης, μετά από πολυήμερη αγωνία. Αυτά τα σημειώνω απολογούμενος για όσα γράφουν οι ξένοι στα βιβλία τους κατά του ημετέρου γένους. Λέω δε, μετά λύπης, ότι και από τους δικούς μας πολλοί εκσφενδονίζουσιν κακολογίες ανάρμοστες σε ιστορικούς Έλληνες. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, τα νικητήρια όπλα των Οθωμανών, αφού αιχμαλώτισαν τόσους πολλούς λαούς και κυρίευσαν τόσα κράτη, έπεισαν τους περίφοβους Ευρωπαίους περί της αξίας του Βυζαντινού κράτους· η κακοδαίμονη συνεργασία τους συνέβαλε στην παντελή κατάπτωση του βασιλείου. Το χειρόγραφο της ιστορίας έχει τίτλο «Βίος του Μωάμεθ» και περιγράφει κάποια συμβάντα μετά την άλωση· ο Κριτόβουλος αφιέρωσε το βιβλίο στον κατακτητή Μωάμεθ.

Ο Σουλτάνος Σελίμ ΙΙΙ. Παρέλαση οθωμανικού στρατού, στα τέλη του 1700.
Ο Σουλτάνος Σελίμ ΙΙΙ. Παρέλαση οθωμανικού στρατού, στα τέλη του 1700.

Πριν κάποια χρόνια, ο λόγιος και ακάματος Δεθιέρος ανακάλυψε στην μικρή βιβλιοθήκη των σουλτανικών ανακτόρων μια ιστορία του βίου του κατακτητού Μωάμεθ, γραμμένη από κάποιον Κριτόβουλο, με καταγωγή από την Ίμβρο· τα χειρόγραφα μέχρι τούδε ήταν απρόσιτα τοις πάσι και ουδέν γνωρίζουμε για τον βίο του Κριτόβουλου. Πρόκειται για έργο νοήμονος ανδρός και σύγγραμμα της ημετέρας ιστορίας περισπούδαστον. Στον πρόλογο λέει: «ταύτα δη πάντα ξυγγραψάμενος τε και αφηγησάμενος εν τώδε τω βιβλίω, πέμπω τοίνυν τούτο τη βασιλική σου επιστασία και σοφία.» Ουδέν άλλο γνωρίζουμε περί του Κριτόβουλου· όπως φαίνεται ήταν γραμματέας του σουλτάνου. Εστάλη από την Ίμβρο, για να δηλώσει την υποταγή του νησιού, φοβούμενος τον στόλο που ετοιμαζόταν στην Καλλίπολη· με αυτά τα πλοία έμελλε ο Μωάμεθ να υποτάξει τα νησιά του Αιγαίου. Ο ίδιος προλέγει ότι δεν ήταν αυτόπτης μάρτυρας της άλωσης: «ουδέν γαρ αυτοίς τοις έργοις παρήν ίνα δη και το ακριβές τούτων ειδείην.» Στην περιγραφή της πόλης και των αντιμαχόμενων σφάλλει πολλάκις. Ωστόσο, το σύγγραμμα είναι μεγάλης αξίας, διότι ο Κριτόβουλος ιστορεί τις σκέψεις (τα βουλεύματα) των Οθωμανών και του νεαρού Μωάμεθ την ακαταδάμαστη τόλμη.

Η Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη. 1900.
Η Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη. 1900.

[1] Ο Μόρδτμαν γνώριζε καλώς την Κωνσταντινούπολη.

Οι δύο τελευταίες φωτογραφίες είναι από το Ottoman Imperial Archives.

(Εμφανιστηκε 914 φορές, 1 εμφανίσεις σήμερα)

Δείτε ακόμη:

Κάντε ένα σχόλιο

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.