11 Απριλίου 2019 at 11:15

«Θέλει βρεγμένο το παξιμάδι.»

από

«Θέλει βρεγμένο το παξιμάδι.»

Γράφει ο Δημήτρης Τζήκας

Η κοινή παροιμία του τίτλου φαίνεται να έχει την αρχή της σ’ έναν παλιό, λαϊκό μύθο· ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στα «Χριστούγεννα τοῦ τεμπέλη» γράφει σχετικά:

«Εἶχεν ἀκούσει τὸν λαϊκὸν μῦθον διὰ τὸν τεμπέλην, ὁποὺ ἐπήγαιναν νὰ τὸν κρεμάσουν, καὶ ὅστις συγκατένευε νὰ ζήσῃ ὑπὸ τὸν ὅρον νὰ εἶναι «βρεμένο τὸ παξιμάδι». Ἐγνώριζε καὶ τὴν ἄλλην διήγησιν διὰ τὸ τεμπελχανειό, τὸ ὁποῖον ἵδρυσε, λέγουν, ὁ Μεχμεταλὴς εἰς τὴν πατρίδα του Καβάλαν. Ἐκεῖ, ἐπειδὴ τὸ κακὸν εἶχε παραγίνει, ὁ ἐπιστάτης ἐσοφίσθη νὰ στρώνῃ μίαν ψάθαν, ἐπὶ τῆς ὁποίας ἠνάγκαζε τοὺς ἀέργους νὰ ἐξαπλώνωνται. Εἶτα ἔβαλλε φωτιὰν εἰς τὴν ψάθαν. Ὅποιος ἐπροτίμα νὰ καῇ, παρὰ νὰ σηκωθῇ ἀπὸ τὴν θέσιν του, ἦτο σωστὸς τεμπέλης κ᾽ ἐδικαιοῦτο νὰ φάγῃ δωρεὰν τὸ πιλάφι. Ὅποιος ἐσηκώνετο κ᾽ ἔφευγε τὸ πῦρ, δὲν ἦτον σωστὸς τεμπέλης κ᾽ ἔχανε τὰ δικαιώματα. Τόσοι Βαλλιᾶνοι, τόσοι Ἀβέρωφ καὶ Συγγροί, ἐσκέπτετο ὁ μαστρο-Παῦλος, καὶ κανεὶς ἐξ αὐτῶν νὰ μὴν ἱδρύσῃ παραπλήσιόν τι εἰς τὰς Ἀθήνας!»

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

Στο «Εγκυκλοπαιδικόν Ημερολόγιο «Πελασγού»» (Αθήνα, 1932), διαβάζουμε: «Κάποτε επερνούσεν από την Πλάκα, που ήτο στην παλαιότερη εποχή η αριστοκρατικωτέρα συνοικία της Αθήνας, ένας τεμπέλης. Τον κρατούσαν τέσσερις-πέντε άνθρωποι και τον οδηγούσαν προς το Φάληρο. Μια κυρία, από περιέργεια, ρώτησε: -Πού τον πάτε, καλέ, αυτόν τον άνθρωπο; -Είναι τεμπέλης και πάμε να τον πνίξουμε. –Τον καημένον, αφήστε τον. Έχουμε μια αποθήκη με παξιμάδια, που μπορεί να τα τρώει. Τότε ο τεμπέλης σήκωσε τα μάτια του και ρώτησε την κυρία: -Είναι βρεγμένα, κερά, τα παξιμάδια; -Όχι, του απήντησε. –Τραβάτε με, ρε, για πνίξιμο… Ο άθλιος επροτίμησε να τον πνίξουν, παρά να υποβληθή εις τον μεγάλον κόπον να φάη τα παξιμάδια ξηρά. Από τότε επεκράτησε να λένε: Το θέλει και βρεγμένο το παξιμάδι

«Τι είν’ ο άνθρωπος; Πουλί είν’ ο άνθρωπος. Πού είμαστε και πού βρεθήκαμε!»

Η φράση καταγράφεται από τον Πολίτη[1] με τα επόμενα σχόλια: «Επί οκνηρών και δυσκινήτων, και επί των εξαιρόντων ως μεγάλα και θαυμαστά έργα αυτών ασήμαντα. Υπόκειται ο μύθος περί δύο τεμπέληδων διατωμένων εις τον Τεμπελχάν (νωθροκομείον) της Κωνσταντινουπόλεως. Ότε ποτέ επισκευαζομένου του θαλάμου, εν ω κατέκειντο, μετεκομίσθησαν επί της κλίνης αυτών εις παρακείμενον, στραφείς προς τον σύντροφόν του ο έτερος αυτών ανεφώνησε τανωτέρω, οιονεί θαυμάζων πώς διήνυσεν τοσούτο μακράν οδόν.

Για την τεμπελιά και τους τεμπέληδες λέγονται και τα εξής:

«Του δουλευτή μισό ψωμί και του τεμπέλη ένα (δίνει ο Θεός).», «Ο τεμπέλης δουλειά δεν είχε και ζύγιαζε τ’ αρχίδια του.», «Κείται ο βους [= το βόδι] κι η ουρά του πίνει.» [= για οκνηρούς και φυγόπονους.], «Του τεμπέλη το καρβέλι είναι διπλό.» «Στου τεμπέλη το τσαντίρι έχει ο διάολος εργαστήρι.», «Κάλλιο να κάθομαι στο σκαμνί παρά να πιάνω το τσαπί.», «Η τεμπελιά κουράζει πιο πολύ από την εργασία.», «Ένα χρόνο κι ένα μήνα, έκαμ’ ένα πιάσμα νήμα.»

Παραπλήσια είναι και η τουρκική παροιμία «Ο οκνός από τη μια γωνιά εις την άλλη γωνιά πήγε και είπε: μακρινό ταξίδι έκαμα!»

Παραπομπές

[1] Ν.Γ. Πολίτου. Μελέται επί του βίου και της γλώσσης του ελληνικού λαού. Εν Αθήναις. Τύποις Π.Δ. Σακελλαρίου. 1900. Σελ. 304.

Ο Δημήτρης Τζήκας είναι ιστορικός.

Περισσότερες παροιμίες και παροιμιώδεις φράσεις μπορείτε να βρείτε στο αρχείο μας ΕΔΩ.

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ομάδα του facebook Παροιμίες & γνωμικά.

Αν θέλετε να γίνετε μέλη της ομάδας, επισκεφτείτε τη διεύθυνση: https://www.facebook.com/groups/2285257741730850/

(Εμφανιστηκε 1,627 φορές, 1 εμφανίσεις σήμερα)

Δείτε ακόμη:

Κάντε ένα σχόλιο

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.