Φάκελος «Μακεδονικό»: μια (νηφάλια) ιστορική προσέγγιση του ζητήματος

Φάκελος «Μακεδονικό»: μια (νηφάλια) ιστορική προσέγγιση του ζητήματος

Γράφει ο Χρήστος Μπαρμπαγιαννίδης

Έπειτα από την κατάκτησή της από τους Ρωμαίους και μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα η Μακεδονία ήταν η πιο μπερδεμένη εθνολογικά περιοχή των Βαλκανίων. Ιδιαίτερα μετά την τουρκική κατάκτηση, το εθνολογικό μωσαϊκό πήρε ακόμα μεγαλύτερες αποχρώσεις. Ο μόνος προσδιορισμός των κατοίκων της, και παράλληλα διαχωρισμός, σε σχέση με τους μουσουλμάνους κατακτητές, ήταν η χριστιανική θρησκεία. Επομένως, καταλήξαμε στην απλούστευση, από τη μία χριστιανοί Μακεδόνες, και από την άλλη μουσουλμάνοι Μακεδόνες. Όμως, από το τελευταίο τέταρτο του 19^ου αιώνα, όταν δηλαδή θα γίνει κοινά αποδεκτό πως η οθωμανική αυτοκρατορία οδεύει προς την κατάρρευση και με την προοπτική της μοιρασιάς των εδαφών της στα γειτονικά βαλκανικά κράτη, θα γεννηθεί η ανάγκη ενός εθνοφυλετικού διαχωρισμού επηρεασμένου και από το ευρωπαϊκό ρεύμα των εθνικισμών της εποχής.

          Κανένας σοβαρός ιστορικός ερευνητής σε όλο τον κόσμο, πανεπιστημιακός και μη, δεν αμφισβήτησε την ελληνικότητα της Αρχαίας Μακεδονίας. Αυτό που αμφισβητούν οι βόρειοι γείτονες είναι το δικαίωμα της μονοχρησίας του ονόματος Μακεδονία. Δηλαδή, του ονόματος μιας περιοχής που τα σαφή γεωγραφικά και εθνολογικά όρια της οποίας είναι απολύτως αδύνατο να καθοριστούν, δεδομένου ότι οι αρχαίοι λαοί δεν είχαν σύνορα, με τη νομική έννοια που έχει ο όρος σήμερα. Στην αρχαιότητα, τα σύνορα ήταν πάντα φυσικά: αδιάβατοι ποταμοί, απάτητα όρη και πάσης φύσεως φυσικά εμπόδια, που υποχρέωναν τους λαούς να αναπτύξουν τις πολιτιστικές τους ιδιομορφίες και συνεπώς να εμφανιστούν ως ευδιάκριτες εθνότητες, κατ’ αρχάς, εντός φυσικά καθορισμένων γεωγραφικών ορίων, απ’ τα οποία θα μπορούσαν, βέβαια, να ξεφύγουν με τους αποικισμούς και τις μεταναστεύσεις, αλλά όταν ήδη η εθνική συνείδηση είχε ήδη διαμορφωθεί στην αρχική εθνική κοιτίδα. Αν αυτό δε συμβεί, τότε μια ομάδα μεταναστών ή αποίκων, δημιουργεί καινούργια, δική της εθνική συνείδηση.

          Σε παλαιότερες εποχές τα σύνορα των κρατών βρίσκονταν στα σημεία όπου οι φρουροί τους τα φύλασσαν. Ας θυμηθούμε τους βυζαντινούς Ακρίτες ή τους Κοζάκους της Τσαρικής αυτοκρατορίας. Αν μετατοπίζονταν οι φρουροί, αναπόφευκτα μετατοπίζονταν και τα σύνορα, πολύ πριν φτάσουμε στις εποχές που η νομική έννοια των συνόρων οριζόταν από συμφωνίες μεταξύ δυο γειτονικών κρατών για το πού αρχίζει το ένα κράτος και πού το άλλο.

          Έτσι, η ελληνική Μακεδονία αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής, η οποία περιλαμβάνει και το μεγαλύτερο μέρος του γειτονικού κράτους, αφού και αυτή η περιοχή οριζόταν ως Μακεδονία και κατά την αρχαιότητα και κατά τη βυζαντινή εποχή και κατά την οθωμανική περίοδο. Το πρόβλημα δεν είναι ιστορικό (είναι αδιαμφισβήτητη η ελληνικότητα του αρχαίου μακεδονικού φύλου) ούτε γεωγραφικό (αν και ποτέ δε μπορεί να οριστεί με ακρίβεια). Το πρόβλημα έγκειται στο ποιοι είναι ή δεν είναι Μακεδόνες!

          Οι σημερινοί Μακεδόνες της ελληνικής Μακεδονίας είναι Μακεδόνες γιατί είναι Έλληνες και γιατί κατοικούν σε μια περιοχή όπου πάντα υπήρχαν Έλληνες. Η έννοια “Έλλην” είναι ευρύτερη της έννοιας “Μακεδών”, δεν είναι όλοι οι Έλληνες Μακεδόνες. Από πολιτιστικής απόψεως οι Μακεδόνες δε μπορεί παρά να είναι Έλληνες. Μακεδόνες δεν είναι αυτοί που κατοικούν σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή με ευμετάβλητα όρια, αλλά αυτοί που συμμετέχουν σε έναν συγκεκριμένο πολιτισμό, που ονομάζεται μακεδονικός, και που δεν μπορεί παρά να είναι ελληνικός.

          Όμως η λέξη «Ελλάδα», με μια γεωγραφική έννοια, δεν είναι ούτε έννοια γένους ούτε έννοια είδους σε σχέση με τη λέξη Μακεδονία. Η σημερινή Ελλάδα και η ελληνική Μακεδονία δεν είναι όμοιες με τις περιοχές που στην αρχαιότητα ονομάζονταν έτσι. Για παράδειγμα, από αρχαιότητα ως το 1830, δεν υπήρξε ποτέ ενιαίο ελληνικό κράτος. Αλλά η νότια Ιταλία, η Σικελία και φυσικά η δυτική Μικρά Ασία, με μια ευρύτερη έννοια θεωρούνταν «Ελλάδα»! Σήμερα όμως αυτές η περιοχές δεν είναι «Ελλάδα»! Δεν έχουμε ιδέα ποια θα είναι στο μέλλον η γεωγραφική τους μορφή. Όμως, γνωρίζουμε σίγουρα τι είναι η ελληνική γλώσσα και τι ο ελληνικός πολιτισμός. Με λίγα λόγια, η ελληνικότητα μιας γεωγραφικής περιοχής δεν μπορεί παρά να γίνει βάσει πολιτιστικών και όχι γεωγραφικών παραμέτρων!

          Το πρόβλημα, λοιπόν, του ονόματος, προέκυψε με τον καθορισμό των συνόρων των βαλκανικών κρατών το 1913, έπειτα από τη κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καθώς μέχρι τότε δεν προέκυπτε ζήτημα, αφού ολόκληρη αυτή η περιοχή περνάει αδιαλείπτως από τη μια αυτοκρατορία στην άλλη, δηλαδή, από τη ρωμαϊκή, τη βυζαντινή και την οθωμανική. Αυτές οι αυτοκρατορίες δεν είχαν κανέναν λόγο να καθορίσουν τα ιστορικά, τα γεωγραφικά και τα πολιτιστικά όρια αυτής της συγκεκριμένης περιοχής, όπως και καμιάς άλλης. Μια ιστορική αναδρομή θα μπορούσε να ξεδιαλύνει τα πράγματα.

          Οι ελληνικός πολιτισμός, μέσω των αρχαίων Μακεδόνων, έκανε τον γύρο του κόσμου και επηρέασε ένα μεγάλο πλήθος λαών. Όμως η νομοτέλεια της ζωής ορίζει πως μετά την άνοδο επέρχεται η πτώση. Έτσι, το 168 π.Χ. το μακεδονικό βασίλειο καταλύεται από τη νέα υπερδύναμη του κόσμου, τη Ρώμη. Το 395 μ. Χ. η ρωμαϊκή αυτοκρατορία χωρίζεται σε δυτική και ανατολική (Βυζάντιο). Αυτά τα 563 χρόνια ρωμαϊκής κατοχής αφήνουν ανεξίτηλα ίχνη. Η Μακεδονία θα περιέλθει στη δικαιοδοσία του ανατολικού αυτοκράτορα, του Αρκάδιου, και θα γίνει ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της βυζαντινής αυτοκρατορίας.

          Η Μακεδονία ανήκει στο “Θέμα” (διοικητική περιφέρεια) του Ιλλυρικού μαζί με την Ιλλυρία και τη Μοισία. Επομένως, ορίζεται ως «Μακεδονία» μεγάλο μέρος την κεντρικών Βαλκανίων. Όμως, στην ίδια περιοχή έχουν εγκατασταθεί Γότθοι τον 4^ο αιώνα, Ούννοι τον 5^ο αιώνα, Άβαροι τον 6^ο αιώνα, και όλοι αυτοί θα ανακατωθούν με τους Σλάβους, που τον 6^ο και 7^ο αιώνα θα ολοκληρώσουν την μακραίωνη διείσδυσή τους στην περιοχή. Και ασφαλώς υπάρχουν και Έλληνες και Βλάχοι και Αλβανοί! Το μόνο ενοποιητικό εθνολογικό δεδομένο θα αρχίσει να γίνεται η ορθοδοξία. Στα τέλη του 7^ου αιώνα θα έρθουν και οι Βούλγαροι (τουρκομογγολικό φύλο που αργότερα θα εκσλαβιστεί) και θα μπλέξουν τα πράγματα ακόμα περισσότερο.

          Το 911 οι Άραβες ρημάζουν τη Θεσσαλονίκη ενώ ακολουθούν και οι επιδρομές των φοβερών λαών της στέπας, των τουρκομογγόλων Πετσενέγκων και Κουμάνων. Ας μη ξεχνάμε βέβαια και τις επιδρομές των Νορμανδών (Βίκινγκς).

          Από τον 8^ο αιώνα έχουν ήδη προωθηθεί και εγκατασταθεί στη Μακεδονία και οι Βλάχοι, δηλαδή μια εθνολογική πανσπερμία εκλατινισθέντων επαγγελματιών στρατιωτών της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, που ήταν κάποτε φρουροί των συνόρων. Αφού δεν είχαν να φυλάξουν τίποτα, κινούνται πέρα δώθε με άλλους να πηγαίνουν στη Δακία, βόρεια του Δούναβη, ενώ άλλες ομάδες τους προωθούνται από τη Μακεδονία στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία.

          Στα τέλη του 10^ου και αρχές του 11^ου αιώνα, σχεδόν στο σύνολό της η Μακεδονία θα περιέλθει στο τσαρικό κράτος του Σαμουήλ, ώσπου να επανακτηθεί λίγα χρόνια μετά από τον Βασίλειο Β΄. Μετά την πρώτη άλωση της Πόλης (1204), και τη δημιουργία των λατινικών κρατιδίων καθώς και των ελληνικών δεσποτάτων, μεγάλα τμήματά της θα περιέλθουν στα νέα αυτά κρατίδια, όπως και στην πανίσχυρη Βουλγαρία των Ασανιδών. Στον 14^ο αιώνα όλη η Μακεδονία βρίσκεται υπό την εξουσία των Σέρβων, του πανίσχυρου Στέφανου Δουσάν, ενώ από τον 15^ο αιώνα θα υποταχτεί, όπως και όλα τα Βαλκάνια, στην τρομερή λαίλαπα του οθωμανικού οδοστρωτήρα και θα παραμείνει υπό τον ζυγό του ως και τις αρχές του 20^ου αιώνα.

          Το 1878 με την συνθήκη του Αγίου Στεφάνου η Οθωμανική αυτοκρατορία θα κατανοήσει πως η πτώση της είναι αναπόφευκτη. Η Βουλγαρία θα κηρυχτεί αυτόνομη, όπως και η Ανατολική Ρωμυλία. Όμως, το 1885 η Βουλγαρία θα προσαρτήσει την Ανατολική Ρωμυλία στο κράτος της προκαλώντας την οργή της Ελλάδας και της Σερβίας, τη στιγμή που οι μεγάλες δυνάμεις δεν επιτρέπουν την πλήρη ανεξαρτητοποίηση της γιατί θα γινόταν ακόμα δυνατότερη. Πάντως, η Βουλγαρία θα δυναμώσει επικίνδυνα προτού καν γίνει ανεξάρτητο κράτος (1908). Και τότε οι Βούλγαροι, με τη φόρα που είχαν πάρει, θα στραφούν προς τη Μακεδονία.

          Λίγο μετά την έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα, σχεδόν κανένας Έλληνας της ελεύθερης νότιας Ελλάδας δεν έκανε λόγο για ελληνική Μακεδονία. Όλοι γνώριζαν πως στη Μακεδονία κατοικούν και Έλληνες, αλλά λίγοι πίστευαν πως όλη ή μέρος της θα μπορούσε να ενσωματωθεί στο ελληνικό κράτος. Έλληνες της Μακεδονίας είχαν πάρει μέρος στην επανάσταση του 1821, αλλά δεν μπορούσαν να δράσουν αποτελεσματικά, έτσι που τα ελληνικά χωριά ήταν μπερδεμένα με τα βουλγαρικά και τα τούρκικα. Απ’ την άλλη, η πρωτεύουσα της Μακεδονίας μάλλον ήταν μια εβραϊκή πόλη, αφού περίπου το 45% των κατοίκων της ήταν Εβραίοι!

          Εδώ οι Βούλγαροι δεν μπορούσαν να επικαλεστούν το επιχείρημα, όπως για την Ανατολική Ρωμυλία, ότι πλειοψηφούν οι βουλγαρικοί πληθυσμοί, αφού το ελληνικό στοιχείο είναι πολύ έντονο, όπως και το τουρκικό. Όμως, η συντριπτική πλειοψηφία είναι χριστιανοί ορθόδοξοι, καθώς Έλληνες και Βούλγαροι είναι ορθόδοξοι. Έτσι, το δεύτερο μετά τη γλώσσα εθνολογικό δεδομένο είναι η θρησκεία. Οι Τούρκοι ξέρουν πως όπου να’ ναι η Μακεδονία θα πάψει να είναι τουρκική. Επομένως, θα είναι κατ’ ανάγκη ελληνική ή βουλγαρική. Προς το παρόν οι Τούρκοι κινδυνεύουν περισσότερο από τους Βούλγαρους (η Ελλάδα μάλιστα θα ηττηθεί στον λεγόμενο «Ατυχή» πόλεμο του 1897), οι οποίοι ετοιμάζουν επανάσταση ξεσηκώνοντας χριστιανούς εναντίον μουσουλμάνων. Οι Βούλγαροι θα μπορούσαν να πάρουν μαζί τους Έλληνες για να συντρίψουν τον κοινό εχθρό. Όμως, αν μετά τη νίκη η Μακεδονία προσαρτιόταν στην Ελλάδα; Δεν είχαν σκοπό να μπουν πρώτοι στην επανάσταση για να “χαρίσουν” τη Μακεδονία στους Έλληνες!

          Στα τέλη του 19^ου αιώνα οι Βούλγαροι θα βάλουν εμπρός ένα “σατανικό” σχέδιο: θα προσεταιριστούν τους Έλληνες της Μακεδονίας εν ονόματι της κοινής πίστης! Με τη βοήθεια του Ρώσου πρεσβευτή της Κωνσταντινούπολης Ιγνάτιεφ, εκπαιδευμένοι στη Ρωσία Βούλγαροι ιεραπόστολοι θα προσεταιριστούν τους Έλληνες δια της θρησκείας. Τα ελληνικά χωριά προσχωρούν, με σκανδαλώδη ευκολία, στις βουλγαρικές θέσεις, με το σκεπτικό να διωχτεί ο κοινός εχθρός, δηλαδή οι Τούρκοι.

Το σχέδιο του εκβουλγαρισμού των Ελλήνων φαίνεται να πετυχαίνει, αλλά οι Τούρκοι θα “σώσουν” τους Έλληνες! Για να αναιρέσει η Πύλη τη σχεδόν βέβαιη διά της θρησκείας συμμαχία του ελληνικού και του βουλγάρικου λαού, τον Μάρτιο του 1870 θα παραχωρήσει αυτονομία στη βουλγαρική εκκλησία, την Εξαρχία, που μέχρι τότε εξαρτιόταν από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Και το σημαντικότερο, δίνει το δικαίωμα στους Βούλγαρους να ιδρύουν βουλγάρικα σχολεία στα χωριά, εφόσον το ζητούν τα δύο τρίτα των κατοίκων τους. Και υπάρχουν πολλά χωριά τότε στη Μακεδονία που είναι κατά τα 2/3 βουλγάρικα. Όπως υπάρχουν και πολλά με ανεστραμμένη την αναλογία υπέρ των Ελλήνων. Για αυτά, όμως, δεν λαμβάνεται καμιά σοβαρή πρόνοια απ’ τους Τούρκους. Διότι οι Έλληνες δεν ανακινούν επισήμως το θέμα, όπως οι Βούλγαροι. Κοιμούνται μακαρίως στην Αθήνα! Έτσι, με τη μέθοδο του διαίρει και βασίλευε, οι Τούρκοι θα αποκλείσουν τη συμμαχία Βουλγάρων και Ελλήνων εναντίον τους.

Και τότε θα λάβουν χώρα πολλές σουρεαλιστικές καταστάσεις: γιατί θα υπάρξουν Βούλγαροι που θα παραμείνουν πιστοί στον Πατριάρχη και θα κυνηγούν Βούλγαρους, δουλεύοντας για τα συμφέροντα της Ελλάδας. Τονίσαμε πως το δεύτερο εθνολογικό και ισχυρό δεδομένο είναι η θρησκεία. Επομένως, όσοι υπάγονται στην εξαρχία είναι «Βούλγαροι» και όσοι στο Πατριαρχείο «Έλληνες». Και ακόμα πιο τραγελαφικό είναι το γεγονός πως σε απογραφές πληθυσμού του οθωμανικού κράτους, μέσα στην ίδια οικογένεια ο πατέρας να δηλώνεται ως Βούλγαρος και ο γιος ως Έλληνας! Και ας μη μας διαφεύγει πως κατά τον Μακεδονικό αγώνα πολλά παλικάρια ήταν βουλγαρικής καταγωγής, αλλά, δια μέσου της υπαγωγής στο Πατριαρχείο, έμμεσης ελληνικής συνειδήσεως!

Ο Μακεδονικός αγώνας θα εκφυλιστεί το 1908, όταν ο σουλτάνος θα παραχωρήσει σύνταγμα και προς στιγμήν θα κοπάσουν οι δραστηριότητες των μεν και των δε. Ο Μακεδονικός αγώνας ήταν ουσιαστικά ένας ανταρτοπόλεμος. Τον ξεκίνησαν και τον διεκπεραίωσαν ιδιώτες. Ο Ίων Δραγούμης απ’ το Μοναστήρι παρέα με τους Αργύριο Ζάχο, Θεόδωρο Μόδη, Θεόδωρο Καπετανόπουλο και Δημήτριο Καλαποθάκη απ’ την Αθήνα, παρέα με τους Παύλο Μελά, Στέφανο Δραγούμη και Αλέξανδρο Κοντούλη. Μόνοι και αβοήθητοι αυτοί οι άνθρωποι βρήκαν τα όπλα, μόνοι και αβοήθητοι οργάνωσαν τα εκστρατευτικά σώματα. Σ’ ένα απ’ τα οποία προΐστατο ο ανθυπολοχαγός Παύλος Μελάς που σκοτώθηκε το 1904 για τη Μακεδονία, γιατί μόνος του διάλεξε να πολεμήσει για αυτήν σαν εθελοντής. Δεν τον κάλεσε το ελληνικό κράτος να δηλώσει εθελοντής. Διότι το ελληνικό κράτος μπήκε στον Μακεδονικό Αγώνα μόνο κατά το τέλος του, πάρα πολύ δειλά και μισοπαράνομα.

          Ο Ίων Δραγούμης ήταν ένας έντιμος άνθρωπος που μισούσε το ελληνικό κράτος γιατί πίστευε ότι ο ελληνισμός δεν έχει ανάγκη από κράτος, αλλά από την ισχυροποίηση της ελληνικής διασποράς, όπως η εβραϊκή. Σε αντίθεση με τον εδαφολογικό μεγαλοϊδεατισμό του Κωλλέτη, ο πολιτιστικός μεγαλοϊδεατισμός του Δραγούμη φαίνεται αθώος μέσα στον ιδεαλισμό του. Οραματιζόταν, μετά τη βέβαιη πτώση της οθωμανικής αυτοκρατορίας, τον ελληνισμό σε έναν ελιτιστικό ρόλο, όπου θα κυριαρχούσε πνευματικά και πολιτιστικά· το μητροπολιτικό ελληνικό κράτος θα λειτουργούσε ως απλό σημείο αναφοράς της διασποράς. Τον Αύγουστο του 1920, ο τίμιος Δραγούμης θα δολοφονηθεί!

          Ας εξετάσουμε τώρα και τα κομιτάτα με τους κομιτατζήδες. Κομιτατζής κατέληξε να σημαίνει τον Βούλγαρο τρομοκράτη που δρα στη Μακεδονία για την ενσωμάτωσή της στην Βουλγαρία. Κομιτάτο σημαίνει επιτροπή, δηλαδή επιτροπάτο. Συνεπώς, κομιτατζής είναι το μέλος που δρα μυστικά και συνωμοτικά. Ιδεολογικά είναι συγκεχυμένοι, καθώς είναι εθνικιστές, λαϊκιστές, σοσιαλιστές, υπέρμαχοι της δημοκρατίας αλλά καλοβλέπουν και τη δικτατορία.

          Λοιπόν, το φθινόπωρο του 1893 εμφανίζεται το πρώτο βουλγαρικό κομιτάτο υπό τους Ντάμε Γκρούεφ και Πέρε Τότσεφ. Λεγόταν Κομιτάτο των Κεντριστών. Όμως, το εν λόγω κομιτάτο σύντομα θα γίνει γνωστό σαν Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση. Σύμφωνα με το καταστατικό, μέλος της θα μπορούσε να γίνει κάθε κάτοικος της ευρωπαϊκής Τουρκίας, άνευ διακρίσεως εθνικότητας, θρησκείας και πολιτικών πεποιθήσεων. Σκοπός του κομιτάτου, η απελευθέρωση των Μακεδόνων εν γένει απ’ τον Τούρκο δυνάστη, το μοίρασμα της γης που κατείχαν οι Τούρκοι τσιφλικάδες στους ακτήμονες και η δημιουργία μιας ελεύθερης και ανεξάρτητης Μακεδονίας, εντελώς άσχετης απ’ τη Βουλγαρία..

          «Η Μακεδονία στους Μακεδόνες» ήταν το σύνθημα του εσωτερικού κομιτάτου, όπως θα το λέμε στο εξής, για να το ξεχωρίζουμε από το εξωτερικό που θα εμφανιστεί δυο χρόνια μετά, το 1895. Αυτό το δεύτερο κομιτάτο, που λέγεται Κομιτάτο των Βερχοβιστών ή Εξωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση το έφτιαξε ο βασιλιάς Φερδινάνδος και οι άνθρωποί του, Μπόρις Σαράτωφ και Ιβάν Γκαρβάνωφ. Σκοπός του δεύτερου κομιτάτου, του βασιλικού, είναι η παρεμπόδιση της δουλειάς του πρώτου, που μιλάει σοβαρά για μια αυτόνομη Μακεδονία, ενώ το βασιλικό κομιτάτο θέλει τη Μακεδονία, μετά την εκδίωξη των Τούρκων, που είναι ο πρωταρχικός στόχος και των δύο κομιτάτων, ενσωματωμένη στη Βουλγαρία. Κι έτσι, το ένα κομιτάτο αρχίζει να σφάζει τους οπαδούς του άλλου, σε σημείο που και τα δυο να ξεχάσουν προς στιγμήν τον Τούρκο κατακτητή αλλά και τη Μακεδονία. Πάντως, αυτό που θα αναπτύξει πραγματικά επαναστατική κατά των Τούρκων δράση σε λίγο είναι το πρώτο κομιτάτο, το εσωτερικό, ας πούμε το προοδευτικό, με την έννοια πως δεν είναι φιλοβασιλικό και φιλοβουλγαρικό αλλά αυτονομιστικό.

          Αυτό το πρώτο, το αυτονομιστικό κομιτάτο, την 20ή Ιουλίου 1903, ημέρα της γιορτής του προφήτη Ηλία, κηρύσσει επίσημα την επανάσταση κατά των Τούρκων, που θα περάσει στην ιστορία σαν επανάσταση του Ήλιν-ντεν, δηλαδή του προφήτη Ηλία. Όμως, οι Τούρκοι συντρίβουν γρήγορα και εύκολα αυτή την επανάσταση, σφάζοντας Βούλγαρους και Έλληνες ανάκατα, ήταν δεν ήταν μέλη του ενός ή του άλλου κομιτάτου! Τον Σεπτέμβριο του 1903 δεν υπάρχει πια η επανάσταση του Ήλιν-ντεν, που είναι απελπιστικά βραχύβια..

          Ωστόσο, και τα δυο κομιτάτα συνεχίζουν την κρυφή δράση τους, όπως και πριν την επανάσταση. Όμως, το εσωτερικό κομιτάτο, το αυτονομιστικό, βγαίνει κουτσουρεμένο απ’ την επανάσταση και το πάνω χέρι τώρα το παίρνει το φιλοβασιλικό και φιλοενσωματιστικό της Μακεδονίας, ας το πούμε έτσι αδόκιμα. Και αρχίζει τις άγριες σφαγές τόσο των Ελλήνων, όσο και των αυτονομιστών Σλαβομακεδόνων. Άλλη

μια σύγχυση: δεν ξέρεις αν τούτη τη σύρραξη πρέπει να την πεις εμφύλιο πόλεμο μεταξύ Βουλγάρων, πόλεμο μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων, πόλεμο Ελλήνων και Βουλγάρων μαζί κατά των Τούρκων..

          Οι Έλληνες αγωνιστές του Μακεδονικού Αγώνα, απ’ το 1903 μέχρι το 1908 θα συγκρουστούν κυρίως με τους κομιτατζήδες του δεύτερου κομιτάτου, του φιλοβασιλικού. Όμως, κι αυτό θα διαλυθεί όταν το 1907 οι δυο ηγέτες του, ο Μπορίς Σαράτωφ και ο Ιβάν Γκαρβάνωφ, θα

δολοφονηθούν την ίδια μέρα διά χειρός Πανίτσα από τον Σαντάνσκι, τον τελευταίο των κομιτατζήδων ηγετών του πρώτου κομιτάτου, του αυτονομιστικού.

          Από το 1908 που καταλαγιάζουν τα πράγματα μέχρι το 1912 που αρχίζουν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, ο τετραεθνής μακεδονικός αγώνας θα πάρει μορφή άκρως πολιτισμένη. Έλληνες, Σέρβοι, Βούλγαροι και Τούρκοι συναγωνίζονται στη Μακεδονία σε προσφορά εκπαιδευτικών υπηρεσιών και τα σχολεία ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια μετά τη βροχή, και επί του προκειμένου, μετά τη σφαγή. Όμως, με τη λήξη της πρώτης φάσης των Βαλκανικών Πολέμων και τη νίκη των συμμάχων Ελλήνων, Σέρβων και Βούλγαρων επί των Τούρκων κατακτητών, το κομιτάτο ξαναγεννιέται απ’ τις στάχτες του, και στις δυο του μορφές, του «εξωτερικού», δηλαδή του φιλοβασιλικού υπό τον Αλεξαντρώφ και του «εσωτερικού», δηλαδή του αυτονομιστικού υπό τον Σαντάνσκι, που ξαναρίχνει το παλιό και αποτελεσματικό σύνθημα «η Μακεδονία στους Μακεδόνες». Λέει ο Σαντάνσκι πως όλος ο κόσμος, Έλληνες, Σέρβοι, Βούλγαροι και Τούρκοι πρέπει να φύγουν απ’ τη Μακεδονία τώρα που τέλειωσε ο πόλεμος και ν’ αφήσουν τους Μακεδόνες να τα βρουν μόνοι τους. Όμως κανείς δε φεύγει και κυρίως οι Βούλγαροι.

          Κι επειδή ο Σαντάνσκι δημιουργεί προβλήματα στον βουλγάρικο σοβινισμό με τα αυτονομιστικά του κηρύγματα, δολοφονείται από τον Αλεξαντρώφ, και το προσαρτιστικό κομιτάτο μένει πάλι μόνο του να αλωνίζει στη Μακεδονία και να σκοτώνει Έλληνες αλλά και «Σλαβομακεδόνες» (αυτονομιστές) ανάκατα. Και το σημαντικότερο, το «εξωτερικό», τώρα που δεν υπάρχει «εσωτερικό» γίνεται επίσημη κρατική οργάνωση υπό την αιγίδα του βασιλιά, και δρα έτσι από το 1913 μέχρι το 1918. Το 1919 ξαναφτιάχνεται το αυτονομιστικό «εσωτερικό» αλλά υπό την αρχηγία του Αλεξαντρώφ, αρχηγού του «εξωτερικού», του προσαρτιστικού στη Βουλγαρία. Το τερατώδες αυτό κράμα διακηρύσσει την αυτονομία της Μακεδονίας σαν μεταβατικό στάδιο μέχρι την προσάρτησή της στη Βουλγαρία!

          Και τότε κοντά, το 1921, ξεφυτρώνει ένα τρίτο και ολοκαίνουργιο κομιτάτο υπό τον Νικολάι Γιουρούκωφ, η Φεντεραλιστική Μακεδονική Οργάνωση, με αρχές σχεδόν καθαρά κομμουνιστικές. Οι φεντεραλιστές δεν ζητούν ούτε την προσάρτηση της Μακεδονίας στη Βουλγαρία ούτε σε καμιά άλλη βαλκανική χώρα, αλλά τη δημιουργία μιας ανεξάρτητης Μακεδονίας, που όμως θα αποτελεί ομόσπονδη δημοκρατία της Ομοσπονδίας Σοσιαλιστικών Σοβιετικών Δημοκρατιών των Βαλκανίων, που θα λειτουργεί κατά το σοβιετικό πρότυπο, που εμπνέει τούτη την άκρως ιδεαλιστική υπόθεση..

          Στην κυβέρνηση της Βουλγαρίας αυτόν τον καιρό βρίσκεται το προοδευτικό Αγροτικό Κόμμα του Σταμπουλίσκι, που βοηθάει όσο μπορεί τους φεντεραλιστές, ενώ καταδικάζει σε θάνατο τον ηγέτη του άλλου κομιτάτου, του κράματος «εσωτερικού» και «εξωτερικού», Αλεξαντρώφ. Όμως, αυτός καταφέρνει και δραπετεύει και αρχίζει έναν κανονικό εμφύλιο πόλεμο με τον νόμιμο πρωθυπουργό Σταμπουλίσκι. Ο οποίος ηττάται, ανατρέπεται και δολοφονείται μαζί με τον ηγέτη των φεντεραλιστών Γιουρούκωφ.

          Μόνος κύριος του παιχνιδιού τώρα ο τρομερός Αλεξαντρώφ, κάνει απότομη στροφή το 1924, συνεννοείται με τους φεντεραλιστές (κυρίως είναι κομμουνιστές, αλλά όχι μόνο) που κυνηγούσε μέχρι πριν από λίγο και με τη βοήθειά τους μπαίνει στην Γ’ Διεθνή! Είναι τότε ακριβώς, το 1924, κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες μέσα στις οποίες δημιουργούνται οι προσδοκίες μιας ΕΣΣΔ των Βαλκανίων, που οι Έλληνες κομμουνιστές, κατ’ εντολή της Γ’ Διεθνούς δηλώνουν πως είναι υπέρ μιας ανεξάρτητης “Μακεδονίας”.

          Όμως, ο Αλεξαντρώφ μετανιώνει και φεύγει απ’ την Γ’ Διεθνή. Και γι’ αυτό δολοφονείται από τον συνεργάτη του Πρωτογέρωφ. Και ενώ θα περίμενε κανείς ο Πρωτογέρωφ να ευνοήσει τους κομμουνιστές, αρχίζει να τους σφάζει ανηλεώς. Αλλά ούτε ο Πρωτογέρωφ ξεφεύγει τελικά από το λουτρό αίματος. Μέχρι που το 1935 ο βασιλιάς Βόρις (Μπόρις) γίνεται κατ’ ουσία δικτάτωρ. Τούτα τα αιματοβαμμένα σοβινιστικά παιχνίδια θα σταματήσουν μόνο με τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και την επικράτηση των κομμουνιστών στην περιοχή. Κι όταν απ’ το 1945 και μετά μιλούν για «αυτόνομη Μακεδονία» εννοούν ένα ομόσπονδο κράτος στα πλαίσια του ευρύτερου σοσιαλιστικού ομοσπονδιακού κράτους των Βαλκανίων.

          Και τέλος ας εξετάσουμε λίγο και την ουσία του ονοματολογικού ζητήματος. Όταν λοιπόν κατέρρευσε η οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια, μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, το κομμάτι της μέχρι τότε ενιαίας, ας την πούμε έτσι, «τουρκικής» Μακεδονίας που πέρασε στη Σερβία το 1913, ονομαζόταν από τότε, είτε Παλαιά Σερβία, είτε Άνω Μακεδονία. Και κανείς Έλληνας τότε δε διαμαρτυρήθηκε για τη χρήση του ονόματος Μακεδονία, προκειμένου για την καινούργια επαρχία της ήδη αυτόνομης Σερβίας. Γιατί στη σέρβική πλευρά ζούσαν ακόμα πάρα πολλές χιλιάδες Ελλήνων. Συνεπώς, από πολιτιστικής απόψεως, κατά ένα μεγάλο ποσοστό, η σερβική (γεωγραφικά) Μακεδονία ήταν ελληνική (πολιτιστικά), πράγμα που δημιουργούσε την ελπίδα πως θα ήταν δυνατό κάποτε να γίνει και γεωγραφικά ελληνική.

          Όμως, με τον καθορισμό των συνόρων το 1913, οι ελληνικοί πληθυσμοί της Βουλγαρίας και της Σερβίας και οι σλαβικοί της Ελλάδας, είτε ανταλλάσσονται, είτε περνούν σιγά σιγά απ’ την άλλη πλευρά των συνόρων. Επί Οθωμανών, όλοι αυτοί ζούσαν σε μια ενιαία περιοχή, που ήταν τούρκικη. Με την μετακίνηση των πληθυσμών, το εθνολογικό πρόβλημα, εν πολλοίς αλλά όχι εντελώς, λύνεται αυτόματα, όπως γίνεται πάντα όταν προκύπτουν καινούργια σύνορα. Που, λίγο ως πολύ, είναι πάντα αυθαίρετα, γιατί είναι αδύνατο να χωριστεί ένας τόπος με ακρίβεια, βάσει εθνολογικών δεδομένων. Άλλωστε, πρόβλημα συνόρων προκύπτει μόνο όταν μια εθνότητα οργανώσει το δικό της κράτος, όπως έχει δικαίωμα βάσει του Διεθνούς Δικαίου, πράγμα που, ωστόσο, μπορεί να μην το διεκδικήσει ποτέ. (Η έννοια κράτος είναι νομική, η έννοια έθνος είναι πολιτιστική, η έννοια χώρα είναι γεωγραφική).

          Το πρόβλημα, λοιπόν, με το όνομα Μακεδονία υπάρχει απ’ το 1913 και όχι από το 1945, όταν ο Τίτο εγκαθίσταται στην εξουσία και, για λόγους δικής του πολιτικής σκοπιμότητας, δημιουργεί την Ομόσπονδη Δημοκρατία της Μακεδονίας, που μέχρι τότε ήταν περιφέρεια της Σερβίας και από πολλούς λεγόταν Μακεδονία! Γιατί δεν τέθηκε λοιπόν θέμα ονόματος από την ελληνική πλευρά; Διότι η Ελλάδα, όπως και η Δύση άλλωστε, πίστευε πως τα κομμουνιστικά καθεστώτα όπου να’ ναι είτε καταρρέουν, είτε διαλύονται με επέμβαση έξωθεν, οπότε μια ανακατανομή των εδαφών στην περιοχή, σε όφελος της Ελλάδας, ήταν πολύ πιθανή. Δηλαδή, απ’ το 1945 και μετά η ελληνική διπλωματία σιωπά για το όνομα Μακεδονία ακριβώς για τον ίδιο λόγο που σιωπούσε από το 1913 μέχρι το 1945! Όμως η πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων προήλθε από μέσα και όχι έξωθεν, εξαιτίας της καπιταλιστικής μετάλλαξης και η ελληνική διπλωματία βρέθηκε προ γεγονότων που δεν είχε μπορέσει να προβλέψει ως όφειλε!

Ενδεικτική βιβλιογραφία

• Ostrogorski G. , Ιστορία του Βυζαντινού κράτους, Εκδ. Στέφανος Δ. Βασιλόπουλος
• Α.Α. Vasiliev, Ιστορία της βυζαντινής αυτοκρατορίας, Εκδ. Πάπυρος
• Dmitry Obolensky, Η βυζαντινή Κοινοπολιτεια, Εκδ. Βάνιας
• Georges Castellan, Ιστορία των Βαλκανίων, Εκδ. Γκοβόστη
• Βασίλης Ραφαηλίδης, Οι λαοί των Βαλκανίων, Εκδ. του Εικοστού πρώτου
• Βασίλης Ραφαηλίδης, Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού κράτους 1830 – 1974, Εκδ. του Εικοστού πρώτου
• Οι χάρτες είναι από εδώ: http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/navigator/periods.html?period_name=hellenistic_period
• https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%B1%CE%BC%CE%BF%CF%85%CE%AE%CE%BB_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%92%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%B3%CE%B1%CF%81%CE%AF%CE%B1%CF%82#/media/File:Central_and_Eastern_Europe_around_950_AD.png

Ο Χρήστος Μπαρμπαγιαννίδης είναι ιστορικός και συγγραφέας.