13 Απριλίου 2018 at 17:37

Πώς ήταν πραγματικά η Αθηναϊκή Δημοκρατία

από

Πώς ήταν πραγματικά η Αθηναϊκή Δημοκρατία

Γράφει ο Γιάννης Σιατούφης

   Η Αθήνα, μαζί με το λιμάνι της, τον Πειραιά, την περίοδο της μεγάλης ακμής της, ήταν η μεγαλύτερη πόλη της Μεσογείου. Ο πληθυσμός της υπολογίζεται σε 300 έως 500 χιλιάδες κατοίκους. Οι άνδρες ενήλικες Αθηναίοι πολίτες, δηλαδή άνω των 18 ετών, υπολογίζεται ότι ήταν περίπου 60.000. Σε αυτούς πρέπει να προσθέσουμε άλλες τόσες περίπου χιλιάδες γυναίκες και έναν μεγάλο αριθμό παιδιών. Εκτός όμως από τους Αθηναίους κατοίκους και τις οικογένειές τους η Αθήνα φιλοξενούσε και τους μέτοικους που ήταν ξένοι έμποροι με μόνιμη κατοικία στην Αθήνα οι οποίοι είχαν ελάχιστα δικαιώματα και υπολογίζονται σε πάνω από 20.000. Τέλος, σε αυτό τον πληθυσμό, πρέπει να προσθέσουμε 100 έως 150 χιλιάδες σκλάβους.

Η Ακρόπολη των Αθηνών, μεγάλο μέρος της οποίας αποπερατώθηκε την εποχή του Περικλή
Η Ακρόπολη των Αθηνών, μεγάλο μέρος της οποίας αποπερατώθηκε την εποχή του Περικλή

   Η Αθηναϊκή δημοκρατία όμως αφορούσε μία ελάχιστη μειονότητα του πληθυσμού της Αττικής και αυτό γιατί το δικαίωμα του πολίτη είχαν μόνο οι ενήλικες Αθηναίοι πολίτες, δηλαδή όσοι είχαν πατέρα και μητέρα αθηναϊκής καταγωγής και ήταν πάνω από 18 ετών. Αποκλείονται δηλαδή από τα δημοκρατικά δικαιώματά τους οι γυναίκες, τα παιδιά, οι μέτοικοι και οι χιλιάδες σκλάβοι

   Τέσσερις ήταν οι βασικές αρχές της αθηναϊκής δημοκρατίας: Η ισότητα, η κλήρωση, η αμοιβή και η συμμετοχή. Όπως είπαμε και παραπάνω όλοι οι ενήλικες Αθηναίοι πολίτες έχουν ίσα δικαιώματα απέναντι στο νόμο ανεξάρτητα από το εισόδημά τους. Οι περισσότερες δημόσιες θέσεις ευθύνης στελεχώνονται από άτομα που επιλέγονται μετά από κλήρωση. Η κλήρωση είναι το σήμα κατατεθέν της αθηναϊκής δημοκρατίας. Η κλήρωση όμως γίνεται μόνο μεταξύ εθελοντών, για αυτό μερικές φορές αποκτούσε τυπικό χαρακτήρα λόγω της απουσίας υποψηφίων. Για θέσεις όμως υψηλής ευθύνης, όπως ήταν οι οικονομικής φύσεως και των δέκα στρατηγών, στις οποίες έπρεπε να λαμβάνονται υπόψη τα προσόντα των υποψηφίων, η επιλογή γινόταν από συγκεκριμένα πρόσωπα από την Εκκλησία του Δήμου με τη διαδικασία της ανάτασης της χειρός.

   Όσον αφορά την αμοιβή και τη συμμετοχή πρέπει να αναφέρουμε τα εξής: η συμμετοχή στην πολιτική θεωρούνταν ανώτερη δραστηριότητα στην αρχαία Αθήνα. Όμως η συμμετοχή στα πολιτικά δρώμενα απαιτεί ελεύθερο χρόνο. Και άπλετο ελεύθερο χρόνο είχε μόνο μία ελάχιστη μειονότητα Αθηναίων πολιτών που είχαν εξασφαλίσει τα προς το ζην και δε χρειάζονταν να δουλέψουν. Η συντριπτική πλειοψηφία των Αθηναίων, όμως, δούλευε από το πρωί μέχρι το βράδυ για να ζήσει την οικογένειά του κι έτσι δεν είχε καθόλου χρόνο να συμμετέχει στην πολιτική.

Η Πνύκα
Η Πνύκα

   Από την άλλη πλευρά η μεγάλη πλειοψηφία των Αθηναίων πολιτών δείχνει μεγάλη αδιαφορία για τα πολιτικά πράγματα και δε θέλει να συμμετέχει στην πολιτική. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε το γεγονός ότι για να υπάρξει απαρτία έπρεπε να συγκεντρωθούν 6.000. Κι αν λάβουμε υπόψη ότι 60.000 περίπου ήταν οι ενήλικες Αθηναίοι πολίτες, τότε οι 6000 δεν ήταν παρά μόνο το 10% του πληθυσμού των ενηλίκων ανδρών που συμμετείχαν στα πολιτικά δρώμενα.

         Για αυτό ο Περικλής αναγκάζεται να προτείνει την αμοιβή όσων Αθηναίων πολιτών εκπληρώνουν τα δημόσια καθήκοντα τους, μήπως με αυτόν τον τρόπο μεγαλώσει το ενδιαφέρον των Αθηναίων για την πολιτική. Το μέτρο της αμοιβής εφαρμόστηκε πρώτα σε όσους Αθηναίους συμμετείχαν ως ένορκοι στα δικαστήρια και στη συνέχεια στα μέλη του Συμβουλίου των Πεντακοσίων και στο τέλος στα μέλη της γενικής συνέλευσης της Εκκλησίας του Δήμου.

   Η Εκκλησία του Δήμου ήταν η συνέλευση όλων των ενήλικων ανδρών πολιτών της Αθήνας. Η συγκέντρωση πραγματοποιούνταν στον λόφο της Πνύκας, απέναντι από την Ακρόπολη και λάμβανε χώρα περίπου 40 φορές τον χρόνο. Η συζήτηση ξεκινούσε νωρίς το πρωί με τη θυσία ενός χοίρου και τελείωνε το μεσημέρι. Τα θέματα που συζητούνταν ήταν αυτά που προωθούσε η Βουλή των Πεντακοσίων και είχαν σχέση με τις διεθνείς σχέσεις, τις συμμαχίες με άλλες χώρες ή πόλεις-κράτη, με την κήρυξη πολέμου, με την εκλογή των στρατηγών, εξοστρακισμό πολιτών και με την παρουσίαση νόμων που αφορούσαν την πόλη των Αθηνών. Οι ρήτορες έπαιρναν τον λόγο ο ένας μετά τον άλλον και παρέθεταν τις απόψεις τους ξεκινώντας πρώτα από τους μεγαλύτερους σε ηλικία. Όμως σε αυτό το σημείο πρέπει να πούμε ότι η μεγάλη πλειοψηφία των συμμετεχόντων δεν έπαιρνε το λόγο, αλλά άκουγε μόνο παθητικά τους ομιλητές, αντιδρούσε με θορυβώδη τρόπο και ψήφιζε με ανάταση του χεριού.

   Η Βουλή των Πεντακοσίων προετοιμάζει την ημερήσια διάταξη, η οποία περιλαμβάνει τα θέματα με τα οποία θα ασχοληθεί η Εκκλησία του Δήμου. Στο συμβούλιο των Πεντακοσίων συμμετείχαν 50 πολίτες από κάθε φυλή. Η κάθε φυλή ασκεί για 36 μέρες το χρόνο την πρυτανεία. Ο πρόεδρος των πρυτάνεων εκλέγεται ένας κάθε μέρα και ανάμεσα στα καθήκοντά του ήταν να υποδέχεται επίσημους από άλλες πόλεις, δηλαδή ασκούσε τα καθήκοντα σαν να λέμε αυτά του σημερινού Προέδρου της Δημοκρατίας. Άρα από τους 50 πολίτες οι 36 έχουν τη δυνατότητα να αναλάβουν έστω για μία μέρα μία τέτοια θέση ευθύνης.

Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας
Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας

   Οι δημόσιοι λειτουργοί ήταν περίπου 700 χωρισμένοι σε σώματα των 10 μελών, ένα για κάθε φυλή. Οι λειτουργοί κληρώνονται για 1 χρόνο μεταξύ όσων Αθηναίων πολιτών θέλουν να ασχοληθούν με διάφορους τομείς της δημόσιας διοίκησης. Στο τέλος όμως οι λειτουργοί υπόκεινται σε εξοντωτικό έλεγχο, όπως έλεγχο υπόκεινταν και πριν αναλάβουν τις αρμοδιότητές τους. Όμως το γεγονός ότι κάθε χρόνο ανανεώνονταν οι δημόσιοι λειτουργοί είχε ένα αρνητικό αποτέλεσμα, αυτό της χαμηλής αποδοτικότητας. Για αυτό ήταν πολύ χρήσιμοι οι γραμματείς, οι οποίοι ήταν συνήθως σκλάβοι και διέθεταν μεγάλη εμπειρία και εξειδίκευση στον τομέα με τον οποίο ασχολούνταν.

   Εκείνος όμως ο τομέας στον οποίο οι Αθηναίοι αφιέρωναν τον περισσότερο χρόνο τους ήταν αυτός της δικαιοσύνης. Από τους Αθηναίους πολίτες που έχουν συμπληρώσει τα 30 τους χρόνια και επιθυμούν να συμμετάσχουν στη διαδικασία κληρώνονται κάθε χρόνο 6.000, οι οποίοι θα αναλάβουν το ρόλο του δικαστή της πόλης. Κάθε μέρα, νωρίς το πρωί, πηγαίνουν στην αγορά και κληρώνονται σε ποιο δικαστήριο θα πάει ο καθένας. Η υπηρεσία τους αμείβεται και ο ρόλος τους είναι να βοηθήσουν το δικαστικό σώμα το οποίο αποτελείται από 201 έως 1.001 μέλη. Κάθε δικαστικό σώμα διεκπεραιώνει τρεις έως τέσσερις δίκες την ημέρα. Κατά τη διαδικασία ακούγεται ο κατήγορος και ο κατηγορούμενος μέσα σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, που ελέγχεται με μία κλεψύδρα (συνήθως μία ώρα). Μετά τις παραπάνω ομιλίες, χωρίς περαιτέρω συζήτηση, πραγματοποιείται μυστική ψηφοφορία μεταξύ των ενόρκων για την ενοχή του κατηγορούμενου. Εφόσον προκύψει η ενοχή του ακούγονται οι προτάσεις του κατήγορου και του κατηγορούμενου για το είδος της ποινής και κατόπιν πραγματοποιείται νέα ψηφοφορία για το είδος της ποινής. Ο κατηγορούμενος που δεν συγκεντρώνει το 20% των ψήφων κινδυνεύει με σοβαρή ποινή που μπορεί να φτάσει μέχρι την εξορία και την απώλεια των πολιτικών δικαιωμάτων του.

   Οι αποφάσεις των δικαστηρίων δεν υπόκεινται σε καμιά μορφή έφεσης και θεωρούνται ισχυρότερες από οποιεσδήποτε αποφάσεις των δημόσιων συνελεύσεων των Αθηναίων πολιτών και αυτό γιατί οι ψηφοφορίες γίνονταν μυστικά και επειδή οι δικαστές δεσμεύονταν με ιερό όρκο.

   Τα δικαστήρια θεωρούνταν ο πραγματικός χώρος της αθηναϊκής Δημοκρατίας και αυτό γιατί, ενώ στα άλλα σώματα εκλέγονταν συνήθως άτομα από τα εύπορα στρώματα των πολιτών, στα δικαστήρια συμμετείχαν συνήθως ηλικιωμένα άτομα από τα φτωχότερα στρώματα της αθηναϊκής κοινωνίας. Έτσι ο λαός ασκούσε πραγματικό έλεγχο σε όλα όσα αποφάσιζαν τα όργανα που ελέγχονταν από τους πλούσιους και ισχυρούς πολίτες της Αθήνας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Umberto Eco και Riccardo Fedriga, «Ιστορία της φιλοσοφίας», τόμος 1, ειδική έκδοση της εφημερίδας το ΒΗΜΑ, 2018, σελ. 151-161.

Χέρμαν Μπένγκτσον, Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος, εκδόσεις Μέλισσα, Αθήνα 1991.

Οι φωτογραφίες είναι από εδώ:

https://aristotelisguidegr.wordpress.com/2016/02/16/%CF%80%CE%BD%CF%8D%CE%BA%CE%B1/

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%BB%CE%AE%CF%82

Η ΑΡΧΑΙΑ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ

(Εμφανιστηκε 6,289 φορές, 1 εμφανίσεις σήμερα)

Δείτε ακόμη:

Κάντε ένα σχόλιο

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.