Η διαθήκη του Μεγαλέξανδρου (Ψευδοκαλλισθένης)
Η περιπέτεια του Αλέξανδρου αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για μία πληθώρα αφηγήσεων, όπου το ιστορικό πρόσωπο μετατρέπεται σε μυθικό, και οι φαινομενικά υπεράνθρωπες κατακτήσεις του γίνονται κυριολεκτικά τέτοιες, με τον Μακεδόνα βασιλιά να εμφανίζεται ακόμα και σε ιερά κείμενα όπως το Κοράνι όπου φυλακίζει τους Γκωγ και Μαγκώγκ, ή το Ταλμούδ όπου ίπταται στους αιθέρες, συναντάει τις Αμαζόνες, παρουσιάζεται στις πύλες του παραδείσου κλπ.
Στην εκστρατεία του Αλέξανδρου ακολουθούσε κι ο Καλλισθένης μεταξύ καλλιτεχνών κι επιστημόνων, στον οποίο είχε ανατεθεί η καταγραφή των γεγονότων. Τα παλιότερα σωζόμενα χειρόγραφα του βιβλίου του Αλεξάνδρου Βίος ανάγονται στα τέλη του 3ου αιώνα μ.Χ., όπου όμως έχει γίνει ήδη η νόθευση της ιστορίας και η ανάμειξή της με το μύθο (εξάλλου ο Καλλισθένης είχε πεθάνει πριν τον Αλέξανδρο). Ψευδο-Καλλισθένης, λοιπόν, ο συγγραφέας του κειμένου που έχει αντέξει στο χρόνο, και είναι σε αυτό το βιβλίο όπου περιέχεται και η διαθήκη του Αλεξάνδρου, όπως και μία επιστολή του στον Αριστοτέλη, αλλά και στη μητέρα του Ολυμπιάδα.
Η διαθήκη, όπου αναφέρεται ως γιος του θεού Άμμωνα και της Ολυμπιάδος, ακολουθεί παρακάτω, σε μετάφραση Αλέξανδρου Ασωνίτη, από τις εκδόσεις Βήμα (σελ.297-303). Όπου υπάρχει αστερίσκος (*) υπάρχει κενό στο πρωτότυπο.
Αφού παρήλασαν οι Μακεδόνες, κάλεσε πάλι τον Περδίκκα και τον Ολκία, πήρε τη διαθήκη του και διέταξε να τη διαβάσουν. Το ακόλουθο είναι γνήσιο αντίτυπο της διαθήκης, που πήρε ο Ολκίας απ’ τον ίδιο τον Αλέξανδρο.
«Ο βασιλιάς Αλέξανδρος, ο γιος του Άμμωνος και της Ολυμπιάδος, στα τάγματα των Ροδίων και στους άρχοντες, στη βουλή, στο λαό χαίρεσθε. Εγώ, αφού ξεπέρασα τις στήλες που τοποθέτησε ο Ηρακλής ο πρόγονός μου, και καθώς ήλθε η ώρα να περάσω στη φροντίδα των θεών, έκρινα σωστό να σας γνωρίσω όλα όσα έχω μάθει, θεωρώντας εσάς ως τους πλέον κατάλληλους απ’ όλους τους Έλληνες για να διαφυλάξουν τα όσα έχω επιτύχει, και ως εκείνους που αγαπούν περισσότερο την πατρίδα μου. Γι’ αυτό κι έγραψα να βγει η φρουρά εκτός των ορίων της πόλεως, ώστε λόγω ακριβώς της γενναιότητάς της να διαφυλάττει στον αιώνα τον άπαντα την ελευθερία,… ώστε να διαφυλάξετε την επικράτειά μας. Γνωρίζουμε βέβαια πως η πόλη μας είναι ευχάριστη και αξιομνημόνευτη. Ας επιδείξουμε λοιπόν τη φροντίδα μας απέναντι της, όσο και στην ίδια μας την πατρίδα, και να είναι αντάξιά μας. Κανονίσαμε έτσι τα πράγματα, δίνοντας με παρρησία τη χώρα στον καθένα * πρώτα, αφ’ ότου γεννηθήκαμε, φθάσαμε σε τέτοιο σημείο δόξας. Έχουμε συντάξει μαζί με τους επιμελητές των χωρίων κι έχουμε αποστείλει στρατιές με το συμφωνημένο χρυσό και τάλαντα … που βρίσκονται στην Αίγυπτο. Και έχουμε επίσης συντάξει… και να μεταφερθούν. Ας κρίνουν δε αυτοί στην Αίγυπτο την επεξηγηματική διάταξη … εμείς τους το επιτρέπουμε. Ορίζουμε και στη Θήβα, η οποία επανορθώνει με τακτικούς ρυθμούς τα βασιλικά χρήματα, κρίνοντας ότι έχουν ατυχήσει κι ότι έχουν σωφρονισθεί απ’ τα σε βάρος μας ατοπήματα. Στους Θηβαίους που έρχονται στη Θήβα να δοθεί επίσης σίτος απ’ τη Μακεδονία μέχρι να ενηλικιωθούν οι άνδρες της χώρας. Διατάσσουμε να σας δοθούν 105 χρυσά τάλαντα και τριήρεις για την επισκευή της πόλεως … για να είσθε ελεύθεροι. Δυο μεδίμνους πυρού σιταριού δωρεάν στην Αίγυπτο, χάριν της ελευθερίας της, κι απ’ την Ασία, μέσω των εύφορων και γειτονικών μας χωρών, δυο μεδίμνους πυρού σιταριού, και να κάνετε μια απογραφή των εφοδίων της χώρας σας, ώστε μες στη χρονιά να έχετε αυτάρκη σίτο και να μη χρειάζεσθε τίποτε, ώστε να διοικείτε επαξίως την πόλη σας.
Στον επιμελητή της Μακεδονίας Κρατερό και στο διοικητή της Αιγύπτου Πτολεμαίο και στους διοικητές της Ασίας Αντίγονο και Περδίκκα. Σας ορίζουμε, αφού παραλάβετε την επιστολή απ’ τον Ολκία, τον εντεταλμένο να σας την παραδώσει, να σταθμίσετε το συμφέρον σας και μην αγνοείτε ότι σε σας εναπόκειται να τους βραβεύσετε … στη δική σας πόλη να οδηγήσετε. Είμαι μάλιστα πεπεισμένος ότι θα πειθαρχήσετε στα λόγια μου. Ο Πτολεμαίος θα αναλάβει τα της ταφής του λειψάνου μου και θα φροντίσει για σας· ότι τους συμφέρει … κατ’ ιδίαν. Μη νομίζετε λοιπόν ότι μάταια παραθέτω τη διαθήκη, αφού επιβραβεύει τους πιο ευσυνείδητους διοικητές της βασιλείας, γιατί προηγήθηκε αξιολόγηση της δράσεώς τους… Ο Αλέξανδρος, ο γιος του Άμμωνος και της Ολυμπιάδας, αναθέτει επί του παρόντος τη βασιλεία της Μακεδονίας στον Αραδαίο, το γιο του Φιλίππου. Αν η Ρωξάνη γεννήσει γιο απ’ τον Αλέξανδρο, αυτός θα γίνει βασιλιάς κι ας του δώσουν όνομα οι Μακεδόνες. Αν η Ρωξάνη γεννήσει κόρη, ας εκλέξουν βασιλέα οι Μακεδόνες όποιον θέλουν, αν δεν τους αρέσει ο Αραδαίος του Φιλίππου. Ο βασιλιάς που θα εκλεγεί να διαφυλάξει την … αρχή, κι ας συντελέσουν οι Μακεδόνες… με το βασιλιά στα νομιζόμενα … Ας κατοικήσει έστω στη Ρόδο η Ολυμπιάδα, αν συναινούν οι Ρόδιοι, διότι χωρίς τη συναίνεση των Ροδίων δεν είναι δυνατόν να γίνει τίποτα. Αν η Ολυμπιάδα δεν θέλει να κατοικήσει στην Αίγυπτο, ας πάει όπου θέλει, και να λαμβάνει τις προσόδους που λάμβανε επί Αλεξάνδρου. Μέχρι να αποφασίσουν οι Μακεδόνες να εκλέξουν βασιλιά, ο βασιλιάς Αλέξανδρος, ο του Άμμωνος και της Ολυμπιάδας, ορίζει ως επιμελητές της βασιλείας του: της Μακεδονίας τον Κρατερό, ο οποίος θα πάρει γυναίκα του την κόρη του Φιλίππου, του βασιλιά της Μακεδονίας, το Λυσίμαχο της Θράκης, που θα πάρει γυναίκα του τη Θεσσαλονίκη, την κόρη του βασιλιά Φιλίππου. Στον Αλεώνα δίνω τη διοίκηση της χώρας του Ελλησπόντου και γυναίκα του την Κλεονίκη, την αδελφή του Ολκίου. Την Παφλαγονία και την Καππαδοκία στον Ευμενή, που συνέταξε τη διαθήκη. Στους νησιώτες δίνω το δικαίωμα αυτοδιαθέσεως, με επιμελητές τους Ροδίους. Την Παμφυλία, την Καρία και την Κιλικία στον Αντίγονο. Σ’ όλους αυτούς να παραχωρηθεί η έκταση που φθάνει μέχρι τον ποταμό Άλυ. Διοικητή της Βαβυλώνας και της επικράτειάς της ορίζω το Σέλευκο τον οπλοφόρο. Τη Φοινίκη και την ονομαζόμενη κοίλη Συρία στο Μελέαγρο. Την Αίγυπτο στον Περδίκκα, τη Λιβύη και * ορίζω στον Πτολεμαίο, και γυναίκα του την Κλεοπάτρα, την αδελφή του Αλέξανδρου. Της περιοχής πάνω απ’ τη Βαβυλώνα επιμελητής να είναι ο Φανοκράτης και γυναίκα του η Ρωξάνη η Βακτριανή.
Διατάζει τους επιμελητές του βασιλείου να κατασκευάσουν μια χρυσή σαρκοφάγο αξίας 200 ταλάντων, στην οποία να τοποθετηθεί το σώμα του Αλέξανδρου του βασιλιά της Μακεδονίας. Ν’ αποστείλετε στη Μακεδονία τους γηραιούς και ασθενείς Μακεδόνες στρατιώτες και στη Θεσσαλία τους αντίστοιχους Θεσσαλούς. Να τους δοθούν τρία χρυσά τάλαντα. Ν’ αποσταλεί στις Αιγές η πανοπλία του βασιλιά Αλέξανδρου και χρυσά τάλαντα αντιστοιχούντα στο αξίωμά του. Στο θεό Ηρακλή τα λάφυρα του στρατού. Στους Δελφούς να αποσταλούν ελεφαντόδοντα, τα δέρματα των δράκων και δεκατρείς χρυσές φιάλες, όλα λάφυρα του στρατού. Για την ανοικοδόμηση της Μιλήτου να δοθούν στους Μιλησίους τα ανάλογα χρυσά τάλαντα. Και στους Κνιδίους … θέλω ο Περδίκκας τον οποίο αφήνω βασιλιά στην ανεγειρόμενη Αλεξάνδρεια * ώστε να διαμένει άνετα και να γίνει διοικητής των κατοίκων και της πόλεως, η οποία πρόκειται να … και στο μεγάλο Σέραπι που δεσπόζει…. Θα αποκληθεί ιερέας του Αλέξανδρου. Και θα προσφέρει δόξα στη μεγάλη πόλη, και θα φοράει χρυσό στεφάνι και πορφύρα, και κάθε χρόνο θα λαμβάνει ένα τάλαντο. Και θα ’ναι ανύβριστος και απαλλαγμένος κάθε καθήκοντος. Αυτός ο οποίος διαφέρει εν γένει απ’ όλους τους άλλους θα λάβει τούτο το αξίωμα, δωρεά η οποία θα μεταβιβάζεται στους απογόνους του.
Ο Αλέξανδρος ορίζει βασιλιά της Ινδικής χώρας, που εκτείνεται μέχρι τον ποταμό Υδάσπη, τον Ταξιάδη, βασιλά της περιοχής πέρα απ’ τον Υδάσπη τον Πώρο, … τον Οξυάρτη το Βακτριανό, τον πατέρα της Ρωξάνης, της γυναίκας του Αλέξανδρου, στο δε Φίλιππο αφήνει τη Δρακούσια, τη Βακτριανή και τη Σουσιανή. Στον Αρταφέρνη την Παρθυαία και την Υρκανία. Στον Τληπόλεμο την Καρμανία. Την Περσία στον Πευκέστη. Διατάζει τον Οξυδάτη να μεταβεί στη Μηδία. Ορίζει τον Ολκία βασιλιά της Ιλλυρίας. Του δίνει 50 ίππους απ’ την Ασία και τρία τάλαντα. Απ’ αυτά ας κατασκευάσει ιερό κι ας αναθέσει εκεί ανδριάντες του Άμμωνος, του Ηρακλέους, της Αθηνάς, της Ολυμπιάδας, του Φιλίππου. Οι διοικητές του βασιλείου ας αναθέσουν μια μεγάλη εικόνα του Ολκίου εν … και χρυσούς ανδριάντες στους Δελφούς. Ας αφιερώσει κι ο Περδίκκας χάλκινες εικόνες του Αλέξανδρου, του Άμμωνος, του Ηρακλέους, της Ολυμπιάδας, του Φιλίππου. Όλοι αυτοί ας θεωρηθούν θεοί, αφού ο Ολύμπιος Ηρακλής είναι ο πρώτος γενάρχης του Αλέξανδρου».
Ο βασιλεύς Αλέξανδρος άφησε περισσότερους βασιλείς απ’ όσους νίκησε στους πολέμους. Έζησε δε ο Αλέξανδρος έτη τριάντα.
