Αχ, Ευρώπη, εσύ μας μάρανες!

Αχ, Ευρώπη, εσύ μας μάρανες!

«Τι κι αν σε δέρνουν εκατό, αν δε σε δέρνει ο νους σου.»

λαϊκή παροιμία

Γράφει ο Δημήτρης Τζήκας

Κατά την εκτίμησή μου, σοβαροί λόγοι επέβαλαν την είσοδο της Ελλάδας στην τότε ΕΟΚ (Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα). Ο πρώτος λόγος έχει άμεση σχέση με την ανερχόμενη γεωπολιτική απειλή της Τουρκίας· δεν εννοούμε βεβαίως εδώ τις γνωστές εθνικιστικές ρητορείες αλλά ένα σημαντικότατο γεγονός: την κατάληψη της μισής Κύπρου με απόβαση τουρκικών στρατιωτικών δυνάμεων. Δεν είναι του παρόντος να πούμε για ποιους λόγους η χούντα, από το 1968, είχε αποσύρει μια ολόκληρη ελληνική μεραρχία απ΄το νησί· ούτε το πρόσχημα του στρατιωτικού πραξικοπήματος, ούτε ο ύποπτος ρόλος του δικτάτορα Ιωαννίδη αλλάζουν τα πραγματικά δεδομένα: μια αναπτυσσόμενη ιμπεριαλιστική δύναμη 60.000.000 ανθρώπων συνορεύει με μια μικρή χώρα, όπως η Ελλάδα, σε μια από τις πιο επικίνδυνες περιοχές του πλανήτη. Επομένως η συμμετοχή σε μια ισχυρή συμμαχία όπως το ΝΑΤΟ και σε μια διακρατική ένωση όπως η ΕΟΚ, θα πρόσφεραν ενδεχομένως μια μικρή η μεγαλύτερη στήριξη, σε πολλαπλά επίπεδα. Επιπλέον, η ένταξη στον Οργανισμό Βορειοατλαντικού Συμφώνου  πρόσφερε σχετικά εύκολη πρόσβαση στη σύγχρονη στρατιωτική τεχνολογία (αεροπορία, άρματα μάχης, πλοία κλπ.), φυσικά με το ανάλογο οικονομικό τίμημα. Ο δεύτερος λόγος που πιστεύω οδήγησε τότε τον Κωσταντίνο Καραμανλή να συνδέσει «θεσμικά» την Ελλάδα με την Ευρώπη ήταν ο πιθανός κίνδυνος «δεξιάς» συνταγματικής εκτροπής· όπως φάνηκε στις εκλογές του 1977 η χουντική Εθνική Παράταξη διατηρούσε αρκετές δυνάμεις, ενώ ισχυροί παρακρατικοί θύλακες σε ολόκληρη τη δομή του κράτους παρέμεναν σχεδόν άθικτοι. Με άλλα λόγια, το πραξικόπημα και η ανοιχτή πολιτική βία ως πολιτική μέθοδος ήταν στην ημερήσια διάταξη μέχρι το 1974 και χρειαζόταν η πολιτική «προστασία» υπερεθνικών θεσμών, ικανών να εγγυηθούν τη συνταγματική λειτουργία της χώρας· φυσικά, μια πραξικοπηματική κίνηση του στρατού θα ήταν αδιανόητη εντός της ΕΟΚ, αφού θα προκαλούσε ενδεχομένως άμεση επέμβαση των «δημοκρατικών χωρών». To 1974 νομιμοποιείται και το κομμουνιστικό κόμμα.

Ο Μακιαβέλι, που κάτι γνώριζε από πολιτική, έλεγε ότι, σε περίπτωση σύγκρουσης, η «ουδετερότητα» είναι συχνά η χειρότερη επιλογή: ο «ουδέτερος» εκτίθεται στον νικητή, καθώς δεν τον βοήθησε, και περιφρονείται από τους ηττημένους, αφού δε στάθηκε στο πλάι τους όταν κινδύνευαν. Με άλλα λόγια, η Ελλάδα ήταν υποχρεωμένη να διαλέξει καταρχήν στρατόπεδο και φυσικά, μετά τον τραγικό εμφύλιο και την ήττα του κομμουνιστικού αντάρτικου, συντάχθηκε με τον λεγόμενο αμερικάνικο παράγοντα και αργότερα με την «ευρωπαϊκή συμμαχία». Όταν λοιπόν υπολογίζουμε τις «αρνητικές» επιπτώσεις για τη χώρα λόγω της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, χρήσιμο είναι να έχουμε στο μυαλό μας και τα ιστορικά πολιτικά «οφέλη» για μια μικρή «χώρα των συνόρων», τα οποία δεν είναι πάντοτε μετρήσιμα με ισοζύγια και οικονομικούς προϋπολογισμούς. Τη δεκαετία τη 1980, ο Ανδρέας Παπανδρέου προσπάθησε να εκμεταλλευτεί την αντίθεση των ΗΠΑ με τη σοβιετική Ρωσία· οι επαφές με το «Κίνημα των Αδεσμεύτων» και τα διάφορα ανοίγματα προς τις κομουνιστικές χώρες λειτουργούσαν προς αυτή την κατεύθυνση.

Λέγεται συχνά, ότι η ένταξη της Ελλάδας στην Ε.Ε., μεταξύ άλλων, συρρίκνωσε την παραγωγική της βάση· αυτό συνέβη πράγματι, αν εξετάσουμε κάποιους οικονομικούς δείκτες, μόνο που δεν μπορούμε να το αποδώσουμε γενικώς στην Ε.Ε. Οπωσδήποτε, οι εταίροι δεν είχαν πολλούς λόγους να ευνοήσουν, λ.χ. την ανάπτυξη της ελληνικής βιομηχανίας, αυτό όμως δεν εξηγεί γιατί δεκάδες δισεκατομμύρια ενισχύσεων και επιδοτήσεων κατέληξαν στον παρασιτικό καταναλωτισμό, αντί να στηρίξουν την παραγωγική ανασυγκρότηση και τον ορθολογικό εκσυγχρονισμό της οικονομίας. Οι εθνικές κυβερνήσεις, μέχρι πρόσφατα τουλάχιστον, είχαν αρκετά περιθώρια εσωτερικής διακυβέρνησης· ωστόσο, το πελατειακό σύστημα στάθηκε ο αποφασιστικός παράγοντας που διαμόρφωσε την εσωτερική πολιτική: η αντιπαραγωγική διόγκωση του δημοσίου τομέα, η γραφειοκρατία και η εκτεταμένη διαφθορά (βίσμα, προμήθειες, διαγωνισμοί, υπερτιμολογήσεις κλπ.) οδηγούν στη σταδιακή εκποίηση του «κράτους», προς όφελος των ψηφοφόρων πελατών· μετά το 1980, ένα απλό «πράσινο» ή «μπλε» χαρτάκι οποιασδήποτε κομματικής οργάνωσης εξασφάλιζε, συχνά σκανδαλώδη, πρόσβαση στους οικονομικούς πόρους του κράτους· όπως συμβαίνει συχνά, μαζί με τα ξερά κάηκαν και τα χλωρά: οι ορδές των αργόμισθων, των εργολάβων και των κάθε λογής αεριτζήδων δημιούργησαν την γενική εντύπωση των δημοσίων υπαλλήλων που «δε δουλεύουν». Αυτά δεν τα δρομολόγησε προφανώς η Ε.Ε. και είναι αφελής όποιος περιμένει από τους «ξένους» να διορθώσουν οικεία κακά· οι Ευρωπαίοι στηρίζουν τα συμφέροντα των χωρών τους· οι κλάψες και οι γκρίνιες για τους «αχάριστους» Ευρωπαίους μόνο θυμηδία προκαλούν: οι όποιοι σύμμαχοι αξίζουν όσο είναι, ισχυροί, υπολογίσιμοι και χρήσιμοι, όχι όταν περιφέρονται σαν παρίες ζητώντας συνέχεια δανεικά.

Αν και δεν το σκεφτόμαστε συχνά, η Ελλάδα έζησε τη μεγαλύτερη περίοδο ειρήνης μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Ας θυμίσουμε τι προηγήθηκε ιστορικά: εννιάχρονος επαναστατικός πόλεμος (1821-1829), δύο εμφύλιοι κατά τη διάρκεια της επανάστασης, ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, δύο βαλκανικοί πόλεμοι, εκστρατεία στη Μικρασία, σύγκρουση με τους Ιταλούς και τους Γερμανούς στον Β’ παγκόσμιο, τριπλή κατοχή της Ελλάδας, εμφύλιος 1946-1949. Σκληρό μεταπολεμικό καθεστώς, με διώξεις, εξορίες και φανερή επέμβαση του ξένου παράγοντα, στρατιωτική δικτατορία. Η Ελληνική Δημοκρατία, λοιπόν, με όλα τα στραβά και τα καλά της, δεν έπεσε σαν ώριμο φρούτο, αλλά κατακτήθηκε κυριολεκτικά με πολύχρονους κι αιματηρούς αγώνες. Όπως ήρθαν τα πράγματα, η χώρα είναι πλέον «αποικία χρέους» και η απλή υπεράσπιση του συντάγματος της χώρας είναι πράξη «επαναστατική», εφόσον εκ των πραγμάτων στρέφεται ενάντια στην πολιτική και οικονομική εξάρτηση του νεοελληνικού κράτους.

Τα μεγαλεία ή τα δράματα της ανθρώπινης ιστορίας παίχτηκαν για ολόκληρους αιώνες· όποιος λοιπόν εξετάζει την ελληνική κρίση ως οικονομική κατά βάση, δεν σκέπτεται ιστορικά, ούτε μπορεί πειστικά να την ερμηνεύσει. Η οικονομική στενότητα που οδήγησε τελικά στην εξάρτηση της χώρας από ξένα κέντρα ισχύος, είναι το πιο τρανταχτό σύμπτωμα της παρακμής ενός ολόκληρου έθνους – κράτους. Ένα μεγάλο μέρος των πολιτικών ελίτ και των δημοσιογράφων τα λέει περίπλοκα για να φαντάζει ότι σκέφτεται σοφά· όμως ο καταθλιπτικός όγκος της πολιτικής ελαφρότητας δεν μπορεί να καλύπτει για πάντα στοιχειώδη ερωτήματα για την επιβίωση του λαού και του τόπου.

Όπως διαπιστώνω, με αφορμή την έξοδο της Αγγλίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, υπάρχει μια διάχυτη παραλυτική ελπίδα πολλών, ότι «κάτι θα γίνει», «αλλού», κάτι που θα κάνουν «άλλοι» για μας και τελικά θα την σκαπουλάρουμε. Όπως είναι γνωστό, τα ωραία πράγματα και τα όνειρα κρατούν λίγο, οι ζωτικές αυταπάτες όμως διαρκούν πολύ περισσότερο: φυσικά, κανείς δεν πρόκειται να κάνει για σένα αυτό που πρέπει να κάνεις εσύ.

Ο πίνακας είναι από εδώ: https://el.wikipedia.org/wiki/. Ευχαριστώ την Εύα που μετέφρασε το σκίτσο του Altan.