Το Συμβούλιο της Επικρατείας και τα μεταλλεία χρυσού στη Χαλκιδική
Η συμβολή του ΤΕΕ Κ. Μακεδονίας στην ιστορική απόφαση αρ. 613/2002 του ΣτΕ
Του Γιάννη Κ. Αικατερινάρη
αρχιτέκτονα, π. προέδρου του ΤΕΕ/ΤΚΜ
Μια σημαντική απόφαση (αρ. 613/2002) του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) δικαίωσε τους αγώνες των Χαλκιδικιωτών, που προσέφυγαν σ’ αυτό για να προασπίσουν τη γη τους από τους κινδύνους της μεταλλευτικής δραστηριότητας της TVX Gold Inc, μιας εταιρίας Αμερικανικών συμφερόντων με έδρα τον Καναδά. Η απόφαση αυτή αποσαφήνιζε στην πραγματικότητα το παρεξηγημένο νόημα -ιδιαίτερα σήμερα- όρων, όπως «ανάπτυξη», «δημόσια επένδυση», «δημόσιο όφελος» κ.λπ.
Προηγήθηκαν, από τα μέσα του Οκτώβρη του 1997, οι αγώνες των κατοίκων της Ολυμπιάδας που αντέδρασαν δυναμικά όταν η εταιρία προσπάθησε να εγκαταστήσει στο πλυντήριο μετάλλων μεγάλα γεωτρύπανα, χωρίς προηγουμένως να ολοκληρωθεί η μελέτη του ΙΓΜΕ (Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών). Απαίτησαν και τελικά πέτυχαν -προσωρινά τουλάχιστον- την απομάκρυνσή τους.
Στο διάστημα αυτό η κεντρική εξουσία στέκονταν αδιάφορη απέναντι στα αιτήματα των κατοίκων, όπως δυστυχώς συμβαίνει συχνά και επί πολλά χρόνια… Και σαν να μην έφτανε αυτό, αντιμετώπιζε με βίαια μέτρα όσους δικαίως αντιδρούσαν, μέτρα που παρέπεμπαν σε σκληρές εποχές, όταν καταπατούνταν το συνταγματικό «δικαίωμα του συνέρχεσθαι». Επανέφερε νομοθετήματα – φαντάσματα ενός σκληρού παρελθόντος, όπως ήταν το Ν.Δ. 794/ 1971 και το Β.Δ. 168/ 1972 «περί καθορισμού των χώρων όπου απαγορεύεται η πραγματοποίηση συναθροίσεων» και το Β.Δ. 269/ 1972 «περί εγκρίσεως του κανονισμού διαλύσεως δημοσίων συναθροίσεων». Έτσι για να καταστείλει τις κινητοποιήσεις, Εγκατέστησε στην περιοχή μεγάλες αστυνομικές δυνάμεις από όλη τη Μακεδονία, που παρέμειναν εκεί επί ενάμισι μήνα…
Στις 9 Νοεμβρίου του 1997 η εταιρία επιχείρησε την συνέχιση των εργασιών, με την επαναφορά των γεωτρυπάνων στο χώρο των πλυντηρίων και χωρίς να έχουν τηρηθεί οι απαιτούμενες προϋποθέσεις…. Καθώς οι προσπάθειες διαπραγμάτευσης στελεχών της αυτοδιοίκησης με εκπροσώπους των αρμόδιων Αρχών απέτυχαν, οι κάτοικοι δραστηριοποιήθηκαν και πάλι. Οι καμπάνες των εκκλησιών άρχισαν να χτυπούν σ’ ένα κάλεσμα αγώνων, που έφερναν στη μνήμη, των παλαιότερων τουλάχιστον, εισβολή εχθρών…
Οι κάτοικοι ήταν αποφασισμένοι να αντισταθούν στην καταστροφή του περιβάλλοντος και των αγαθών της προικισμένης Χαλκιδικής γης, ήθελαν να τη διατηρήσουν αλώβητη για τις μελλοντικές γενιές, όπως αυτοί την παρέλαβαν από τους πατεράδες τους… Ακολούθησαν συγκρούσεις ανάμεσα στις αστυνομικές δυνάμεις, που χρησιμοποίησαν καπνογόνα, και στους οργισμένους κατοίκους που με άκαμπτη θέληση προάσπιζαν τον τόπο τους. Όταν οι αστυνομικοί σκορπίστηκαν τα γεωτρύπανα …είχαν πυρποληθεί!
Την άλλη μέρα, ξημερώματα της 10ης Νοεμβρίου, συνελήφθησαν όσοι αυτοδιοικητικοί της περιοχής πήραν μέρος στις κινητοποιήσεις. Ανάμεσά τους ο Νίκος Μήτσιου, επί 16 χρόνια Πρόεδρος της Ολυμπιάδας και μετέπειτα δημοτικός σύμβουλος, με τον οποίο είχα τότε, ως πρόεδρος του ΤΕΕ/ΤΚΜ, συχνή επικοινωνία ώστε να συμβάλλουμε στην επίλυση των προβλημάτων της αρμοδιότητάς μας. Θα πρέπει εδώ να σημειώσω ότι ο Ν. Μήτσιου καταδικάστηκε πρωτοδίκως σε 5 χρόνια και 4 μήνες φυλάκιση, γιατί με άλλους κατοίκους της Ολυμπιάδας αντέδρασαν στην εγκατάσταση της μονάδας χρυσού. Αντιστοίχως καταδικάστηκαν τότε ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Αρναίας Γ. Κοτάκης σε 3 χρόνια φυλάκιση, ο τοπικός σύμβουλος Ολυμπιάδας Δ. Καρακιτσάκης σε 3 χρόνια φυλάκιση, ο Δήμαρχος Ασπροβάλτας Α. Φρατζής σε 15 μήνες φυλάκιση και ορισμένοι άλλοι κάτοικοι της περιοχής.
Στη μνήμη των κατοίκων θα παραμείνει άσβεστη η διαταγή του Αστυνομικού Διευθυντή Χαλκιδικής, κατ’ εντολή βεβαίως της τότε κυβέρνησης: «Απαγορεύεται η πραγματοποίηση κάθε δημόσιας σε ανοικτό χώρο συνάθροισης, πορείας, διαδήλωσης κ.λ.π., πεζή ή με οποιοδήποτε τροχαίο μέσο στη διασταύρωση των οδών Στρατωνίου-Σταυρού με οδό Ολυμπιάδας-Βαρβάρας, όπου τα πρόχειρα παραπήγματα (κιόσκια) και στην ευρύτερη περιοχή των κοινοτήτων Ολυμπιάδας- Βαρβάρας, από 00.01 ώρας της 24.11.97 μέχρι 24.00 ώρα της 04.12.97, για αποτροπή σοβαρού κινδύνου της δημόσιας ασφάλειας και απειλής σοβαρής διατάραξης της κοινωνικοοικονομικής ζωής στην περιοχή των κοινοτήτων Ολυμπιάδας-Βαρβάρας…».
Οι προσπάθειές ωστόσο των κατοίκων δεν απέβησαν άκαρπες. Δημοσιοποίησαν το πρόβλημά τους και ευαισθητοποίησαν πολλούς συμπολίτες, μέλη και επικεφαλής αρμόδιων φορέων για το δίκιο τους, για τους κινδύνους που εγκυμονούσε μιας τέτοιας κλίμακας μεταλλευτική δραστηριότητα σε μια τόσο σημαντική για το περιβάλλον, την τοπική οικονομία, την ιστορία και τον πολιτισμό περιοχή. Το Δεκέμβριο του 1997 αποχώρησαν οι αστυνομικές δυνάμεις και το ΙΓΜΕ παρέδωσε τη μελέτη, την οποία όμως η τότε Υφυπουργός Ανάπτυξης κ. Διαμαντοπούλου θεώρησε ελλιπή και την απέστειλε στην καναδική εταιρεία TVX Gold Inc για την …ολοκλήρωσή της, αλλά και την τελική επιλογή της θέσης εξόρυξης! Ήταν ολοφάνερο πως το ΙΓΜΕ μπήκε ως φορέας στην όλη διαδικασία για να ξεπεραστεί, κατά κάποιο τρόπο, η αντίσταση των κατοίκων…
Μπροστά σ’ αυτά τα γεγονότα το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, τμ. Κεντρικής Μακεδονίας (ΤΕΕ/ΤΚΜ), δεν παρέμεινε αδιάφορο. Ανταποκρίθηκε στις απαιτήσεις του θεσμικού του ρόλου, στο καθήκον του ως συμβούλου της Πολιτείας και του πολίτη. Ανάθεσε σε ομάδα εργασίας από εξειδικευμένους μηχανικούς τη διερεύνηση του ζητήματος, προκειμένου να τεκμηριώσει τη δική του επιστημονική άποψη. Παράλληλα, και προκειμένου να υπάρξει μια ευρύτερη και εμπεριστατωμένη ενημέρωση για το επίμαχο θέμα των μεταλλείων, έδωσε τη δυνατότητα σε μηχανικούς, σε άλλους επιστήμονες, αλλά και σε εργαζομένους στα μεταλλεία να καταθέσουν τις απόψεις τους στο περιοδικό «ΤΕΧΝΟΓΡΑΦΗΜΑ»[1], το επίσημο δημοσιογραφικό όργανό του.
Ως εκλεγμένος πρόεδρος του ΤΕΕ/ΤΚΜ και κυρίως ως Χαλκιδικιώτης ζούσα από κοντά τον αγώνα των συμπατριωτών μου να προασπίσουν τον τόπο τους. Είχα πρόσθετους λόγους, λοιπόν, να είμαι περισσότερο ευαισθητοποιημένος, αλλά και επιφορτισμένος με πρόσθετες υποχρεώσεις. Ως υπεύθυνος του «ΤΕΧΝΟΓΡΑΦΗΜΑΤΟΣ» και των Εκδόσεων του Τμήματος μερίμνησα ώστε να υπάρξει σ’ αυτό μια κατατοπιστική και κατά το δυνατόν πολυφωνική αρθρογραφία.
Δύο τεύχη του περιοδικού εκείνης της εποχής αξίζουν ιδιαίτερης προσοχής. Πέρα από την ενδιαφέρουσα θεματολογία τους, είναι σημαντικό το γεγονός ότι η σχετική με τα μεταλλεία αρθρογραφία, του πρώτου από αυτά, χρησιμοποιήθηκε ως αποδεικτικό υλικό στην προσφυγή που έκανε στο Συμβούλιο Επικρατείας ο τότε Δήμος Σταγείρων – Ακάνθου. Η απόφαση του ΣτΕ, δικαίωσε τους αγώνες των κατοίκων και σηματοδότησε, στα τέλη του 2001, το τέλος της εταιρίας.
Στο τεύχος 193 της 1ης Μαρτίου 2001, εκτός από το θαυμάσιο εξώφυλλό του με την κατατοπιστική φωτογραφία της Μαρίας Καδόγλου, ενδιαφέρον για την επιχειρηματολογία τους παρουσίαζαν και τα άρθρα της σελίδας 16 με τους εύστοχους τίτλους: «Γιατί δεν υπάρχει δημόσιο όφελος από την εγκατάσταση μεταλλουργίας χρυσού στη Χαλκιδική» του Χρήστου Ζερεφού, καθηγητή τότε του ΑΠΘ και μετά του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου της Αθήνας και «Μεταλλεία χρυσού στη Χαλκιδική «Αδρανές τέλμα» – «Τοξική σκέψη» των Γιώργου Κ. Τριανταφυλλίδη, Μηχανικού Μεταλλείων – Μεταλλουργού, Λέκτορα ΠΣΑΠΘ και Σπυρίδωνα Κ. Χατζησπύρου, Χημικού, Λέκτορα ΠΣΑΠΘ.
Στο τεύχος 197 της 1ης Μαΐου 2001, δημοσιεύτηκαν ενδιαφέροντα άρθρα διαφορετικής προσέγγισης ή αν θέλετε και επιστημονικής θεώρησης του ζητήματος: «Μύθοι και πραγματικότητα για το εργοστάσιο χρυσού στην Ολυμπιάδα Χαλκιδικής» του Δ. Δημητριάδη, ΜΜΜ ΕΜΠ, συμβούλου μεταλλουργού TV.X Hellas Α.Ε.» (σελ. 10 και 14), «Μεταλλευτικές δραστηριότητες σε ιστορικό τόπο» του Κώστα Σισμανίδη, αρχαιολόγου ΙΣΤ΄ ΕΠΚΑ, υπευθύνου ανασκαφής Αρχαίων Σταγείρων (σελ. 11), «Η άποψη των εργαζομένων στα μεταλλεία της Κασσάνδρας» (σελ. 11), «Ανάδειξη Αρχαίων Σταγείρων», επιμέλεια Γιάννη Γιαννάκη και Μαργαρίτας Βυζαντιάδου, αρχιτεκτόνων (σελ. 12 και 13), «Χαλκιδική, πέντε αιώνες πριν. Μια περιγραφή εφαρμογής των αρχών της αειφορίας στη μεταλλουργία» του Γιάννη Κ. Αικατερινάρη, αρχιτέκτονα, προέδρου του ΤΕΕ/ΤΚΜ (σελ. 15) και τέλος, στην ίδια σελίδα, η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας με τίτλο «Σταματά η εγκατάσταση και η λειτουργία της μεταλλουργίας χρυσού».
Στις αρχές του 2002 η δικηγόρος κ. Χαροκόπου, επικεφαλής ομάδας νομικών που υποστήριξε την προσφυγή του Δήμου Σταγείρων – Ακάνθου στο ΣΤΕ, με την οποία το προηγούμενο διάστημα είχα συχνή επικοινωνία, μου έστειλε το ακόλουθο χαρμόσυνο μήνυμα: «Κύριε Αικατερινάρη σας στέλνω τις σημειώσεις από την απόφαση 613/2002 της ολομελείας του ΣτΕ για την ακύρωση της εγκρίσεως περιβαλλοντικών όρων (και βέβαια, της συναφούς προεγκρίσεως χωροθετήσεως). Η απόφαση 614/2002 αφορά την ακύρωση των αδειών για την διάνοιξη δασικών οδών και η 615/2002 αφορά την ακύρωση της εγκρίσεως του Υπ. Πολιτισμού για την διενέργεια των έργων μεταλλουργίας χρυσού δίπλα στις αρχαιότητες.
Φιλικά Τζελίκα Χαροκόπου»
Σταχυολογώ ορισμένα αποσπάσματα με στοιχεία στήριξης από το σκεπτικό αυτής της απόφασης της ολομελείας του ΣτΕ, που πάρθηκε με ψήφους 20 υπέρ της ακύρωσης της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και 7 κατά… Επισημαίνονταν σ’ αυτή οι κίνδυνοι που ελλόχευαν από μια μεταλλευτική δραστηριότητα μεγάλης κλίμακας: «οι επιπτώσεις του έργου στη φύση εμφανίζονται στην μελέτη αμελητέες, …ενώ οι επιπτώσεις στο κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον της περιοχής και στην εθνική οικονομία… αλλά και σημαντικό μέρος της δασικής βλαστήσεως θα καταστραφεί, χωρίς δυνατότητα αποκαταστάσεως και ότι δεν πρόκειται για κάποια μορφή αναστρέψιμης υποβαθμίσεως αλλά για τον οριστικό αφανισμό της… θα πρέπει να αποκλεισθούν κατασκευαστικές αστοχίες και να ληφθεί υπ’ όψιν ότι η ευρύτερη περιοχή του έργου γειτνιάζει με την εξαιρετικώς σεισμογενή περιοχή… Η περιοχή είναι επικίνδυνη για πυρκαΐά και μια ενδεχόμενη καταστροφή της βλάστησης θα προκαλέσει αύξηση της επιφανειακής απορροής υδάτων τα οποία θα μειώνουν την χωρητικότητα της λίμνης τελμάτων. Ο παράγων αυτός δεν φαίνεται να λαμβάνεται υπ’ όψιν στην μελέτη και θα πρέπει να ληφθούν πρόσθετα μέτρα ως προς την ασφάλεια του συστήματος διαχείρισης των τελμάτων στο διηνεκές διότι δεν είναι λίγα τα ατυχήματα από μεγάλες διαρροές τοξικών αποβλήτων της εξορυκτικής βιομηχανίας χρυσού. (…)
Η στάθμιση μεταξύ του προσδοκωμένου οφέλους από την εκτέλεση του έργου και της επαπειλούμενης βλάβης στο φυσικό περιβάλλον από την κατασκευή και λειτουργία είναι πλημμελής και παραβιάζει την αρχή της βιωσίμου αναπτύξεως. Επειδή το αναλισκόμενο για την κατασκευή του έργου φυσικό κεφάλαιο (δασικές εκτάσεις, ύδατα, χώρος) είναι -εν όψει της επιλεγείσης μεθόδου εξαγωγής του χρυσού- δυσανάλογο σε σχέση με το προσδοκώμενο όφελος από την εισαγωγή στην χώρα νέα τεχνολογία για την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου.
Επομένως, η προσβαλλομένη πράξη ως αντίθετη στον νόμο και το Σύνταγμα είναι μη νόμιμη και πρέπει να ακυρωθεί για το λόγο αυτό… Να γίνει δεκτή η κρινόμενη αίτηση. Να ακυρωθεί η προσβαλλόμενη πράξη. Να απορριφθούν οι παρεμβάσεις».
Διαβάζοντας κανείς αυτή την απόφαση εύκολα μπορεί να αναρωτηθεί: Τί μπορεί να άλλαξε εν τω μεταξύ ως προς την αναγκαιότητα και τους όρους προστασίας του περιβάλλοντος, αλλά και κατοχύρωσης των άλλων οικονομικών δραστηριοτήτων της περιοχής, από μια ομοειδή μεταλλευτική δραστηριότητα;
Τελικό συμπέρασμα: Τίποτε σ’ αυτή τη ζωή δεν χαρίζεται. Όλα κατακτώνται με κόπους κι αγώνες!
[1] Για το περιοδικό «ΤΕΧΝΟΓΡΑΦΗΜΑ» ο έγκριτος δημοσιογράφος Γιώργος Βότσης έγραψε εκείνη την εποχή εγκωμιαστικά σχόλια στη εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ».
