10 Απριλίου 2014 at 00:22

Τα παιδιά του ελληνικού εμφυλίου

από

Τα παιδιά του ελληνικού εμφυλίου

Από τα ιδρύματα της Φρειδερίκης στο «παιδομάζωμα» των ανταρτών

Παιδιά στην Τσεχοσλοβακία
Παιδιά στην Τσεχοσλοβακία

Γράφει ο Γιάννης Σιατούφης 

Ήταν 1947, στη χειρότερη περίοδο του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα, όταν η βασίλισσα Φρειδερίκη ίδρυσε τον «Έρανο Βορείων Επαρχιών Ελλάδος», που είναι περισσότερο γνωστός ως ο «Έρανος της Βασίλισσας». Σύμφωνα με αυτόν ,παιδιά από τις εμπόλεμες περιοχές της χώρας μεταφέρονταν σε παιδουπόλεις, που είχαν δημιουργηθεί, για να «προστατευθούν και να εκπαιδευτούν». Έτσι τουλάχιστον έλεγε η Βασίλισσα. Η Φρειδερίκη ήθελε τότε να παίξει το ρόλο της «μητέρας του έθνους». Η δράση του Εράνου της Βασίλισσας συνεχίστηκε για πολλά χρόνια μετά τη λήξη του εμφυλίου. Το 1955 μετονομάστηκε σε «Βασιλική Πρόνοια». Το 1965, μετά το θάνατο του βασιλιά Παύλου, η βασίλισσα Φρειδερίκη παραιτήθηκε από την συγκεκριμένη Πρόνοια και οι συνταγματάρχες το 1970, μετά τη σύγκρουση με το Στέμμα, θέλησαν να απαλλάξουν την Πρόνοια από τα φιλοβασιλικά στοιχεία και γι’ αυτό αποφάσισαν να το μετονομάσουν σε «Εθνικό Οργανισμό Πρόνοιας». Σήμερα οι Παιδουπόλεις (συνήθως αναφέρονται ως «Παιδοπόλεις») είναι ιδρύματα φιλοξενίας και περίθαλψης απροστάτευτων και ορφανών παιδιών. Μετά από σταδιακό κλείσιμο κάποιων παιδουπόλεων, στην Ελλάδα ήταν κατά το 2007 σε λειτουργία 6 παιδοπόλεις οι οποίες φιλοξενούν 200-250 παιδιά.

Φυσικά οι δύο μεγάλοι αντίπαλοι του εμφυλίου χρησιμοποίησαν τις παιδουπόλεις για προπαγανδιστικούς σκοπούς. Από τη μια μεριά η επίσημη εκδοχή ανέφερε ότι αυτές οι εγκαταστάσεις ήταν  «χαρούμενες κατασκηνώσεις» στις οποίες συγκεντρώθηκαν παιδιά του πολέμου ορφανά, εγκαταλελειμμένα ή άπορα για «παιδοφύλαγμα». Σ’ αυτές τις εγκαταστάσεις τα παιδιά έβρισκαν περίθαλψη, σίτιση, στέγαση και εκπαίδευση. Η προσφορά των παιδιών γινόταν σε εθελοντική βάση.

Από την άλλη πλευρά το ΚΚΕ χαρακτήριζε τις παιδουπόλεις του Εράνου «χιτλερικά στρατόπεδα», που ήταν σαν τις Εστίες Κοινωνικής Πρόνοιας της Ισπανίας του δικτάτορα Φράνκο.

Παιδόπολη της Βασίλισσας
Παιδόπολη της Βασίλισσας

Το σίγουρο πάντως είναι ότι οι παιδουπόλεις της Φρειδερίκης δεν ήταν ούτε χαρούμενες κατασκηνώσεις, αλλά ούτε και στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η αλήθεια είναι κάπου στη μέση. Το δίκτυο αυτό των ιδρυμάτων της βασίλισσας άντεξε πολλές δεκαετίες και καθόρισε τη ζωή στην ελληνική επαρχία σε τέτοιο βαθμό που δεν μπορούν να το φανταστούν οι κάτοικοι των μεγάλων αστικών κέντρων. Αυτό δείχνει πόσο ανθεκτικός ήταν ο θεσμός αυτός και πόσο μεγάλη πρακτική επιτυχία είχε, καθώς κάλυπτε ανάγκες στέγασης, σίτισης και εκπαίδευσης χιλιάδων παιδιών, που είχαν την ατυχία να γεννηθούν την ταραγμένη αυτή περίοδο. Ο αριθμός των παιδιών που πέρασαν από τις παιδουπόλεις εκτιμάται περίπου στις 25.000, που είτε οι γονείς τους έλειπαν στον πόλεμο (στρατευμένοι στον Εθνικό Στρατό του επίσημου κράτος ή “στο βουνό”, όπως αναφέρονται οι μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού) ή είχαν χάσει τη ζωή τους στο πεδίο της μάχης (με τους Γερμανούς ή στον Εμφύλιο) ή βρίσκονταν σε εξορία ή στη φυλακή για ιδεολογικούς λόγους ή είχαν εκτελεστεί ή ήταν παντελώς άποροι ως ανταρτόπληκτοι για να μπορέσουν να τα συντηρήσουν.

Βέβαια, πολλά από τα παιδιά αυτά, αντιμετώπισαν ψυχολογικά προβλήματα και δυσκολεύτηκαν να ενταχτούν αργότερα στην κοινωνία, ειδικά όσα είχαν αριστερούς γονείς και κουβαλούσαν για πάντα το συγκεκριμένο «στίγμα». Επίσης τα ιδρύματα αυτά αξιοποιήθηκαν για προπαγανδιστικούς λόγους. Μπορεί να μην ήταν τόσο σκληρές όσο οι Εστίες του Φράνκο στην Ισπανία (που στόχευαν στην απαρέγκλιτη εφαρμογή του δόγματος της Φάλαγγας), αλλά είχαν και αυτά ημιστρατιωτικό χαρακτήρα. Η οργάνωσή τους ήταν φρονηματικού τύπου που στόχευε να δημιουργήσει πειθήνια άτομα περνώντας τους την ιδεολογία της νικήτριας πλευράς του εμφυλίου πολέμου. Τελευταία πολλά από αυτά τα ιδρύματα κατηγορήθηκαν ως εστίες παράνομων υιοθεσιών!

Μία άλλη άποψη υποστηρίζει ότι κύριος σκοπός της κυβέρνησης με αυτά τα ιδρύματα ήταν να σταματήσει ο ανεφοδιασμός των ανταρτών και να γίνει πιο δύσκολη η στρατολόγηση νέων από αυτούς, καθώς θα είχαν ενταχθεί από μικρή ηλικία στον αντίπαλο “ιδεολογικό” στρατό. Έτσι ενώ για κάποιους ήταν καταφύγιο από την φρίκη του πολέμου, για άλλους υπήρξαν κέντρα πλύσης εγκεφάλου και φιλοβασιλικής προπαγάνδας.

Μητέρες την ημέρα πένθους για το παιδομάζωμα
Μητέρες την ημέρα πένθους για το παιδομάζωμα

Το 1947 ιδρύθηκαν οι παιδουπόλεις και τον αμέσως επόμενο χρόνο, στις 7 Μαρτίου 1948, η Προσωρινή Κυβέρνηση του Βουνού ανακοίνωσε την απόφασή της για την αποστολή παιδιών στις ανατολικές σοσιαλιστικές χώρες. Ήδη είχε αρχίσει να εφαρμόζεται το νέο μέτρο, σύμφωνα με την κομματική εφημερίδα «Εξόρμηση». Από τον Φλεβάρη μέχρι τον Μάρτη του 1948 από 59  χωριά μαζεύτηκαν 4.784 παιδιά. Υπολογίζονται γύρω στα 20.000-25.000 παιδιά που μετακινήθηκαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες.

Η παραπάνω κίνηση των ανταρτών στάθηκε αφορμή για νέο επικοινωνιακό πόλεμο. Από τη μια μεριά η ελληνική κυβέρνηση κατηγόρησε τους αντιπάλους για «παιδομάζωμα», για «κόκκινους γενίτσαρους», «αφελληνισμό», «γενοκτονία», «τα παιδιά απήχθηκαν βιαίως» και μάλιστα προσέφυγε σε διεθνείς οργανισμούς καταγγέλλοντας το ΚΚΕ για την ενέργεια αυτή. Από την άλλη πλευρά το ΚΚΕ αντέτεινε ότι στόχος της επιχείρησης ήταν η σωτηρία των παιδιών αυτών από τα δεινά του πολέμου και ότι οι γονείς τους τα έδιναν εθελοντικά.

Τα παιδιά του εμφυλίου
Τα παιδιά του εμφυλίου

Πάλι όμως η αλήθεια είναι κάπου στη μέση. Το ότι μεταφέρθηκαν τόσες χιλιάδες παιδιά στην ανατολική Ευρώπη δεν γινόταν για τη μετατροπή τους σε «κόκκινους γενίτσαρους», όπως έλεγε η ελληνική κυβέρνηση, αλλά ούτε και για ανθρωπιστικούς λόγους, όπως έλεγε το ΚΚΕ. Πολλές απόψεις συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι η κίνηση αυτή των ανταρτών γινόταν για έναν απλό λόγο: οι γονείς των περισσότερων ήταν αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού και τα παιδιά τους χρησιμοποιήθηκαν ως όμηροι προκειμένου οι γονείς τους να μη λιποτακτήσουν. Λόγω της δυσμενούς εξέλιξης του εμφυλίου πολέμου για τους αντάρτες, ήταν μια κίνηση η παραπάνω για να διασφαλίσουν την αφοσίωση των στρατιωτών τους.

Επιπλέον μία άλλη άποψη υποστηρίζει ότι το λεγόμενο «παιδομάζωμα» έγινε για στρατιωτικούς λόγους, καθώς πολλά παιδιά εκπαιδεύτηκαν στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης και στάλθηκαν πίσω στην Ελλάδα για να πολεμήσουν στις τάξεις των ανταρτών. Ο Δημοκρατικός Στρατός αντιμετώπιζε  το πρόβλημα των εφεδρειών. Σύμφωνα με τον Μ. Βαφειάδη η εθελοντική κατάταξη στον ΔΣΕ το 1947 δεν αποτελούσε ούτε το 10%. Γι’ αυτό άρχισε και η στρατολόγηση γυναικών, η οποία την άνοιξη του 1949 είχε φτάσει στο 30% στις μάχιμες μονάδες και στο 70% στις βοηθητικές.

Ακολούθως βρέθηκε μία νέα δεξαμενή για στρατολόγηση, τα παιδιά. Επειδή δεν υπήρξε ανταπόκριση, παρά μόνο στην αρχή, η εθελοντική μετακίνηση των παιδιών μετατράπηκε σε υποχρεωτική από το καλοκαίρι του 1948. Η μεταφορά τους, βέβαια, δε γινόταν και με τις καλύτερες συνθήκες, γιατί αντιμετώπιζαν κρύο, πείνα, ατέλειωτες πορείες. Αναφέρεται, όμως, περίπτωση στη Βουλγαρία που ο κομματικός υπεύθυνος διάλεξε 88 από τα 400 αγόρια για να τα στείλει να πολεμήσουν στο βουνό ή στην Μπρατισλάβα την άνοιξη του 1949 σε στρατόπεδο συγκεντρώθηκαν παιδιά από την Ελλάδα να εκπαιδευτούν προκειμένου να σταλούν πίσω στην Ελλάδα να πολεμήσουν. Υπολογίζεται πως περίπου 2.000 παιδιά εστάλησαν στην Ελλάδα, εκπαιδευμένα σε αυτά τα στρατόπεδα.

Παιδιά στις Λαϊκές Δημοκρατίες
Παιδιά στις Λαϊκές Δημοκρατίες

Έτσι, σύμφωνα με τις παραπάνω απόψεις, το να παίρνουν τα παιδιά από τις οικογένειες βοηθούσαν και τον πατέρα και τη μάνα απρόσκοπτα να πολεμούν με τους αντάρτες και με μειωμένο τον κίνδυνο της λιποταξίας τους. Και όταν πλέον δυσκολεύονταν οι αντάρτες να βρουν νέους στρατιώτες, εκπαίδευαν αυτά παιδιά για να αντιμετωπίσουν το οξύ πρόβλημα των εφεδρειών.

Πρέπει να τονίσουμε τελειώνοντας ότι στις Λαϊκές Δημοκρατίες πολλά παιδιά αντιμετωπίστηκαν με στοργή και αξιοπρέπεια. Μορφώθηκαν και ενσωματώθηκαν στις κοινωνίες της Ανατολικής Ευρώπης χωρίς να χάσουν την ελληνική ταυτότητα. Θυμούνται με νοσταλγία τις παιδικές τους στιγμές στους παιδικούς σταθμούς αυτών των χωρών, έστω κι αν, και αυτά τα παιδιά, όπως και τα άλλα στην Ελλάδα, έγιναν χρήσιμο εργαλείο στην πολεμική προπαγάνδα της εποχής.

  ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica

Λ. Χασιώτης «Τα παιδιά του εμφυλίου. Από την κοινωνική πρόνοια του Φράνκο στον Έρανο της Φρειδερίκης (1936-1950)», Εκδόσεις Βιβλιοπωλείου της Εστίας, Αθήνα 2013.

Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, άρθρο Α. Βιστωνίτη, σελ.10/28-11/29, Κυριακή 29 Δεκεμβρίου 2013.

Εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, άρθρο Ν. Μαραντζίδη, σελ.19, Κυριακή 12 Αυγούστου 2012.

http://el.wikipedia.org/παιδουπόλεις της Φρειδερίκης

(Εμφανιστηκε 2,905 φορές, 1 εμφανίσεις σήμερα)

Δείτε ακόμη:

2 Σχόλια

Κάντε ένα σχόλιο

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.