4 Αυγούστου 2013 at 09:14

Στη μνήμη της σκηνοθέτιδας Αλίντας Δημητρίου

από

Μια σπάνια φωτογραφία και η μαρτυρία μιας Χαλκιδικιώτισσας, εξόριστης στη Μακρόνησο[i]

Του Γιάννη Κύρκου Αικατερινάρη

 Είχα την τύχη να γνωρίσω την Αλίντα Δημητρίου πριν πέντε χρόνια, μετά την τιμητική προβολή στη Θεσσαλονίκη» (σινε «ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΝ») του ντοκυμαντέρ «Η Ζωή στους Βράχους, στο οποίο κατέγραψε μέσα από ζώσες μαρτυρίες τους αγώνες των γυναικών στον εμφύλιο και την εξορία. Είχε μεγάλο ενδιαφέρον, και για μένα ακόμη μεγαλύτερο, καθώς η μάνα μου βίωσε για τα καλά αυτή την περίοδο και έζησε με πολλές άλλες συμπατριώτισσές της την εξορία στην Μακρόνησο. Δεν συναντήθηκε ποτέ με τον πατέρα μου, αν και εκείνος πέρασε κι από εκεί …για κάμποσο διάστημα…

Έγραψα μάλιστα ένα ιστορικό δοκίμιο για τις γυναίκες εξόριστες της Χαλκιδικής, που σε σχέση με τα πληθυσμιακά δεδομένα του νομού ήταν πάρα πολλές. Δημοσιεύθηκε, αν δεν κάνω λάθος ή στο περιοδικό “ΑΝΤΙ” του  αείμνηστου φίλου μου Χρήστου Παπουτσάκη[ii] ή στην εφημερίδα «Η ΑΥΓΗ».

Αρχείο - Γ. Κ. Αικατερινάρης
Αρχείο – Γ. Κ. Αικατερινάρης

Πέρα όμως απ’ αυτό έχει ενδιαφέρον να ψάξουμε -τουλάχιστο εμείς οι Χαλκιδικιώτες- το γενεαλογικό δέντρο της Α.Δ. γιατί όπως μου είπε, μετά την προβολή του προαναφερομένου ντοκιμαντέρ, είχε και οικογενειακές ρίζες στη Συκιά της Χαλκιδικής. Και η έρευνα αυτή ενδεχομένως να έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον, καθώς από εκεί κατάγεται και η επίσης βραβευμένη, την φετεινή κινηματογραφική χρονιά, σκηνοθέτιδα ταινιών μικρού μήκους, Κυριακή Μάλαμα, αδελφή του τραγουδοποιού Σωκράτη Μάλαμα!

 Η αφήγηση-μαρτυρία της Μακρονησιώτισσας Καίτης Θ. Κάλφα

 Ήταν 1947-48. Όσες γυναίκες είχαμε οποιαδήποτε σχέση με την Αριστερά στη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής και λίγο μετά, μας μάζεψαν στο Αστυνομικό Τμήμα του Πολυγύρου. Διοικητής της Χωροφυλακής Χαλκιδικής ήταν κάποιος Σαβιολ…ς.  Ήταν πολύ σκληρός και μας φώναζε «Βουλγάρες». Αργότερα, όπως έμαθα, χάθηκε από προσώπου γης. Είπαν πως τον σκότωσαν οι αντάρτες…

Την περίοδο εκείνη είχαν πάρει αποφάσεις για εκτοπισμό όσων συμμετείχαν στην αντίσταση και στην οργάνωση του ΕΑΜ. Στό Αστυνομικό Τμήμα Πολυγύρου, όπου ήμουν κρατούμενη για δεκαπέντε μέρες έφερναν κάθε μέρα και άλλους[iii]. Στο διώροφο κτίριο επί της σημερινής οδού της 17ης Μαΐου 1821, ιδιοκτησίας Φυργάδη, κρατούσαν τους άνδρες και στο ισόγειο βοηθητικό  κτίσμα που σώζεται ακόμα στην αυλή του, τις γυναίκες. Γρήγορα όμως δημιουργήθηκε πρόβλημα χώρου γιατί οι γυναίκες κρατούμενες ήταν πολλές και μερικές έφερναν και τα παιδιά τους, όπως η μητέρα σας Ουρανία έφερε εσένα και τον αδελφό σου Νίκο ή η Κατίνα και η Δώρα Παραθυρά[iv] τον αδελφό τους Χρήστο, τον γνωστό συμπατριώτη μας γιατρό. Έτσι αναγκάστηκαν να μας βάλλουν με την συγκρατούμενή μου Θάλεια του Ατζ…, μετέπειτα σύζυγο του Γ. Τσ., στα υπόγεια…

Τις πρώτες μέρες, που τα πράγματα ήταν πιο χαλαρά, έστειλαν εμένα και τη Μαρία της Πανάγιως, να πάρουμε νερό με δύο στάμνες από τη βρύση του νότιου περιβόλου της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου (απέναντι από το Αστυνομικό τμήμα). Όταν ο Αγιομαμίτης, που διατηρούσε απέναντι μπακάλικο, μας πληροφόρησε ότι εκείνη τη χρονιά είχε βγάλει καλό κρασί, σοφιστήκαμε ένα κόλπο. Γεμίζαμε τη μία στάμνα με κρασί αντί για νερό και επιστρέφοντας στο Τμήμα …κεράσαμε όλες τις άλλες γυναίκες, που μας περίμεναν! Κάποια στιγμή, που καταφέραμε και ανεβήκαμε στον όροφο, προσφέραμε στα κρυφά ένα ποτήρι κρασί και στους γνωστούς μας κρατούμενους Μενέλαο Παπαργύρη από τον Βάβδο[v] και Λάκη Συργιάννη από τον Πολύγυρο[vi], για να πιουν στην υγειά μας…

Μια άλλη μέρα από το φεγγίτη του κρατητηρίου μας, ο Νικ.. Καστ. (Ντρουγ…..), που ήταν επίσης κρατούμενος σε διπλανό κελί, βγαίνοντας στην αυλή για προσωπική ανάγκη του, έριξε ένα μικρό χαρτόνι κομμένο από κουτί τσιγάρων, πάνω στο οποίο ζωγράφισε δυο καρδιές και έγραψε το στίχο:

«δυο καρδιές φυλακισμένες στη φυλακή αγκαλιασμένες,

τις κλείσανε στη φυλακή, γιατί μιλήσαν αξιωματικοί»!

Τις τελευταίες μέρες, πριν μας πάρουν για την Θεσσαλονίκη, λίγο παρακάτω από το σημερινό μου σπίτι της Θεσσαλονίκης, όπου τώρα βρισκόμαστε, τα πράγματα δυσκόλεψαν. Ένα βράδυ που ήμασταν ξαπλωμένες με τη Θάλεια, έριξαν από το ισόγειο ένα πυροβολισμό και η σφαίρα, διαπερνώντας το πάτωμα, σφηνώθηκε στο δάπεδο, ανάμεσά μας!

Χρησιμοποιώντας ως αφορμή το θάνατο ενός χωροφύλακα, με κατηγόρησαν ότι είχα συμμετοχή σ’ αυτόν, ενώ εγώ βρισκόμουν αλλού και φυσικά δεν είχα καμιά σχέση σ’ αυτό το λυπητερό, όπως και νάχει, γεγονός.

Έτσι στις αρχές του φθινοπώρου του 1948 και ύστερα από την κράτησή μας στον Πολύγυρο, μας έστειλαν μαζί με άλλες Χαλκιδικιώτισσες, που έφεραν και από αλλού, στη Θεσσαλονίκη, όπου μας φυλάκισαν επί τρεις μήνες σε μια καπναποθήκη, στην οδό Ολύμπου 2. Τις πρώτες μέρες του Ιανουαρίου του 1949 μας έστειλαν με το σαπιοκάραβο «Ελένη» εξορία στην Μακρόνησο. Μας έβαλαν εκεί που μετέφεραν τα ζώα, χωρίς να ξέρουμε που πάμε.

 Διοικητής – ταγματάρχης του στρατοπέδου στη Μακρόνησο ήταν ο Αντώνιος Βασιλόπουλος , που πάντα είχε μαζί του ένα μεγάλο σκύλο. Όπως θυμάμαι μας πίεζε με κάθε τρόπο, προκειμένου να εξαναγκάσει ορισμένες να διαβάσουν «τα γράμματα εθνικού πατριωτισμού» που πάντα κατέληγαν με το γνωστό «αποκηρύσσω το ΚΚΕ και υποτάσσομαι εις τον ελληνικόν στρατόν». Όσες φορές ο εξαναγκασμός του έφερνε αποτέλεσμα, έδινε εντολή να δυναμώσει η ένταση των πολλών μεγαφώνων. Έτσι μέσα στον εκκωφαντικό θόρυβο η κατάσταση γίνονταν τραγελαφική…

Όταν στη Μακρόνησο πηγαίναμε για σισίτιο -το τι μας έδιναν καλύτερα να μην σου το πω- η μάνα σου Ουρανία και εγώ στηρίζαμε την γριά Συριάνω Τάσιου (γιαγιά του αείμνηστου Πολυγυρινού σκηνοθέτη Παύλου Τάσιου), που κάθε μέρα περνώντας κάτω από μια μεγάλη φωτογραφία της τότε βασίλισσας Φρειδερίκης …την μούτζωνε λέγοντας: «Τι μ’ έφερες εδώ μαρή αφουρισμένη, ιμένα μια γριά γυναίκα;». Της βουλώναμε το στόμα γιατί φοβόμασταν μην της κάνουν κακό. Οι γιοί της και ιδιαίτερα ο Μιλτιάδης, που ήταν ακόμα στο βουνό, δεν είχαν ξεμπλέξει από τα κυνηγητά[vii].

Το Πάσχα μας πήγαιναν στους «Χαιρετισμούς» κατά εξάδες στο ναό του Αγίου Αντωνίου, του οποίου υπήρχαν μόνο τα ντουβάρια, χωρίς καν να υπάρχει σκεπή…

Αυτό όμως ήταν το λιγότερο… Έχω τόσα πολλά να σου διηγηθώ!

              Για την μεταγραφή Γ. Κ. Αικατερινάρης

     Πολύγυρος 31-7-2013

Υποσημειώσεις


[i] Η Πολυγυρινή Καίτη Θ. Κάλφα, εξόριστη στη Μακρόνησο, μου τα αφηγήθηκε στο σπίτι της στη Θεσσαλονίκη, στις 25-3-006.

[ii] Ο Χρήστος Παπουτσάκης, μαζί με τους αείμνηστους επίσης Ντίνο Παπαϊωάννου, γνωστό αρχιτέκτονα και καθηγητή ΕΜΠ και Φίλιππο Η. Ηλιού, ήταν απ’ αυτούς που εργάστηκαν προκειμένου η Μακρόνησος να χαρακτηριστεί, ως ιστορικός τόπος. Σε κανα δυο συναντήσεις στο ΕΜΠ παραβρέθηκα κι εγώ, επισημαίνοντας την εως τότε πλημελή μνημόνευση των εξόριστων γυναικών του Βορειοελλαδικού χώρου… Ο χαρακτηρισμός της Μακρονήσου  έγινε, αλλά μέχρις εκεί. Η Μακρόνησος παραμένει απομονωμένη και απρόσιτη, όπως και τότε…

 

[iii]Ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν  πολλές Ορμυλιώτισσες και η Αγιονικολάτισσα, φαρμακοποιός Πολυγύρου, Άννα Κατσαούνη, αδελφή του Αριστείδη Κατσαούνη, μετέπειτα υπουργού επί κυβερνήσεως Κ. Καραμανλή.

[iv] Η οικογένεια του δάσκαλου Αρίσταρχου Παραθυρά -εκτοπίστηκε ο ίδιος στον Α’  παγκόσμιο πόλεμο στο Gorlitz (Γκαίρλιτζ) της Γερμανίας- είχε ενεργό συμμετοχή στο απελευθερωτικό κίνημα. Το πλήρωσε με θανατώσεις, φυλακίσεις και εξορίες. Η πρωτότοκη κόρη, η Αναστασία, κλείστηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης από τους Γερμανούς (αρχικά στο Ravensbruck (Ράβενσμπρουκ) στα σύνορα Γερμανίας- Ελβετίας και μετά στο Sashsenhausen του kopenick (Κόπενικ)  στις παρυφές του Βερολίνου), τον ένα τον αδελφό της, τον Μιλτιάδη, που λίγο πριν είχε βραβευτεί για έκθεση ιδεών στο Γυμνάσιο Πολυγύρου, τον σκότωσαν οι Γερμανοί στην Κατοχή (στο  ολοκαύτωμα της Κασσάνδρας), τον άλλο τον Ρήγα, επίσης νέο, τον εκτέλεσαν στις 5 Μαρτίου 1951 στο “κόκκινο σπίτι”, πάνω από το Καυτατζόγλειο Στάδιο της Θεσσαλονίκης, μαζί με άλλους πέντε Χαλκιδικιώτες και τον συνομιλικό του Νικ. Νικηφορίδη, μια εμβληματική μορφή των φιλειρηνικών κινημάτων… Δεν είναι τυχαίο ότι ειδικά για τον τελευταίο  ξεσηκώθηκαν  προσωπικότητες της επιστήμης, της πολιτικής, του αθλητισμού, της Τέχνης και των Γραμμάτων. Μεταξύ αυτών ο φιλόσοφος Μπέρτραντ Ράσελ, η μεγαλύτερη φυσιογνωμία της μαθηματικής επιστήμης Άλμπερτ Αϊνστάϊν, οι πασίγνωστοι φυσικοί Ζολιό και μαντάμ Κιουρί και άλλοι…

[v] Ο αδελφός του Κώστας ήταν από τους συντάκτες της εφημερίδας του ΕΑΜ  «Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ», που αργότερα σκοτώθηκε, κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες.

[vi] Ήταν δημοσιογράφος, γιος του δημοδιδασκάλου Παύλου Συργιάννη. Λίγο αργότερα εκτοπίστηκε σ’ ένα παλιό Γερμανικό στρατόπεδο, στο Μούδρο της Λήμνου.

[vii] Άλλοι δύο ήταν υπό διωγμό, ο Φίλιππας γνωστός φιλόλογος και μεταφραστής αρχαίων κειμένων και ο Αλέκος, δικηγόρος και πατέρας του γνωστού σκηνοθέτη Παύλου Τάσιου.

(Εμφανιστηκε 1,020 φορές, 1 εμφανίσεις σήμερα)

Δείτε ακόμη:

2 Σχόλια

Κάντε ένα σχόλιο

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.