6 Απριλίου 2013 at 06:49

Ο ζεστός μήνας Αύγουστος

από
Σάββατο είναι, μη Φοβάσαι…

Επεισόδιο 5: Ο ζεστός μήνας Αύγουστος

Γράφει ο Φώτης Μπατσίλας

Το ’χω ξαναπεί: ο Αύγουστος είναι το Σαββατοκύριακο του καλοκαιριού, και το πρώτο του μισό, το πρώτο δεκαπενθήμερο το Σάββατο! Και κάθε χρόνο, τέτοιες μέρες, μου ’ρχεται στο μυαλό ένας άγνωστος σχεδόν πνευματικός άνθρωπος αυτού του τόπου (που, ειρήσθω εν παρόδω, δεν θέλει πνευματικούς ανθρώπους, εκτός αν τους προετοιμάζει για να γίνουν υπουργοί, Παιδείας ή Πολιτισμού…), ο Σωκράτης Καψάσκης, όχι διότι ήταν ο άνθρωπος που πρόσφερε όλο το… γκουρμέ σινεμά στους Αθηναίους, όταν «είχε» το Στούντιο της Πλατείας Αμερικής, ούτε διότι είν’ ο μόνος που μέχρι σήμερα μετέφρασε τον Οδυσσέα του Τζέιμς Τζόυς στα Ελληνικά, κι έτσι πολύς κόσμος, μηδ’ εμού εξαιρουμένου, διάβασε και ξαναδιάβασε αυτό το υπέροχο και μοναδικό έργο, αλλά κυρίως για δύο ταινίες του, τον Ζεστό μήνα Αύγουστο και τις Ερωτικές Ιστορίες, δύο απ’ τις καλύτερες, αν και μη αναγνωρίσιμες ταινίες της «χρυσής» και πιο ακμαίας περιόδου του ελληνικού σινεμά (1955-1970). Θα ξεκινήσω απ’ τη δεύτερη ταινία, τις Ερωτικές Ιστορίες (παραγωγή της ΑΝΖΕΡΒΟΣ, 1959) και θα σταθώ μόνον στην πρώτη απ’ τις τρεις, συνολικά, ιστορίες, το Νικουλέλι, το σενάριο της οποίας έγραψε μεν ο Καψάσκης, βασίζεται όμως στο «Μια μάνα πέρασε» του Θράσου Καστανάκη. Ξέρω ότι πιθανόν να πλατειάσω και να σας κουράσω, αλλά δεν μπορώ να μην μιλήσω αναλυτικά για τις ταινίες [Άλλωστε, νομίζω πως, ως πρόσωπο μη βιοποριζόμενο από το διαδίκτυο, δικαιούμαι να γράφω όπως, όποτε κι όσο μου βγαίνει κάθε φορά…]. Λοιπόν:

Ο Θράσος Καστανάκης
Ο Θράσος Καστανάκης

Καλοκαίρι στην Επαρχία. Ζέστη, πολλή ζέστη, ζέστη υπερβολική. Τα τζιτζίκια χαλάνε τον κόσμο, το ίδιο και τα πτηνά στην αυλή. Στους σύντομους τίτλους του μέρους αυτού της τανίας βλέπουμε ένα παιδί αξύριστο, σαν επιληπτικό, σαν καθυστερημένο, να κοιμάται και να ξυπνάει, ένα προμήνυμα καταιγίδας, ένα προαναγγελθέν χρονικό αμαρτίας… Η Λαμπρινή (Σάσα Κατσαρού) διαμαρτύρεται στον σταφιδέμπορο σύζυγό της (Διονύση Παπαγιαννόπουλο): «Ψήθηκα τούτο το καλοκαίρι… Δυο χρόνια λες ότι θα με στείλεις στα λουτρά να κάνω κανένα μπάνιο …». Είναι νέα κι όμορφη, δεν την αντέχει την Επαρχία, ούτε τη μοναξιά. Ο άντρας της, αρκετά μεγαλύτερός της, λείπει συχνά. «Πρέπει να ’μαι εδώ να μαζέψω το βιός μου» της λέει, και την πείθει (ή έτσι νομίζει). Η Σμαραγδή, η υπηρέτριά της (Ζαφειρίου), που έχει ένα άρρωστο (καθυστερημένο) παιδί, συνομήλικο της Λαμπρινής, το Νικουλέλι (Κώστας Πλουμπής), τη βλέπει να βάζει μια πλάκα στο πικάπ, να λικνίζεται στο ρυθμό της μουσικής και να μουρμουρίζει «είναι ξετσίπωτος, πλενότανε γυμνός κάτω στην αυλή», κι έτσι της υποβάλει την ιδέα να συνδεθεί με έναν όμορφο νεαρό φοιτητή (Θεόδωρο Δημητρίου) που πρόσφατα εγκαταστάθηκε στη γειτονιά τους. Η Λαμπρινή αρχικά δεν θέλει, έχει αντιρρήσεις κι ηθικές αναστολές: « … να γίνω κι εγώ μια από δαύτες … να βγει στην αγορά να λέει πως…». Στο τέλος όμως πείθεται. Αφήνεται στις «φροντίδες» της Σμαραγδής, που το μάτι της γυαλίζει όταν μιλάει για το γιο της, που ταράζεται όταν η κυρά της γελάει με το Νικουλέλι… Και όχι μόνο, αλλά παρασέρνεται κι απ’ το πάθος. Ένα πάθος που το ζει, με ένταση και προσμονή, κι ενώ το Νικουλέλι βλέπει, κι ενώ η μάνα βλέπει πως το Νικουλέλι βλέπει… Και τότε, η Σμαραγδή, λες και τόσα χρόνια το «φύλαγε», το σχεδίαζε, αποκαλύπτει τους απώτερους σκοπούς της: την εκβιάζει πως αν δεν πέσει στην αγκαλιά του γιου της, θα προδώσει τον έρωτά της με τον γείτονα και θα βγάλει στη φόρα τα ερωτικά της γράμματα. «Σε κρατάω, βρώμα, να τα γράμματα που αλλάξατε! Τα δίνω στον άντρα σου, τα πάω στον αστυνόμο, τα διαβάζω στην πλατεία…». Έτσι την εξαναγκάζει, μέσα σε σπαραγμούς να το πράξει… «Σε περιμένει. Σ’ αγαπάει και σε περιμένει. Σ’ αγαπάει όσο δε σ’ αγάπησε ποτέ κανείς. 25 χρόνια!». Τη βάζει, με το ζόρι σχεδόν, στην κάμαρη, ενώ η ίδια γονατίζει έξω από την πόρτα λυτρωμένη…

Αφίσα της ταινίας «Ερωτικές Ιστορίες»
Αφίσα της ταινίας «Ερωτικές Ιστορίες»

Η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι λες και μας αφηγείται αυτό που γίνεται μέσω από την πόρτα, λυπητερό μα αναγκαίο, φρικιαστικό μα λυτρωτικό… Πού μπορεί να φτάσει η αγάπη της μάνας για το παιδί της; Είναι δυνατόν να είναι πιο «άρρωστη» κι απ’ το άρρωστο παιδί της; Συγκλονιστική ιστορία, με μια συγκλονιστική Ελένη Ζαφειρίου. Ο μύθος της πεντάμορφης και του τέρατος; Όχι ακριβώς! Μια μάνα, η μάνα του τέρατος είναι αυτή που παρεμβάλλεται και φέρνει στην αγκαλιά του την πεντάμορφη. Έχει όμως έναν ακαταμάχητο αρωγό, την κάψα του καλοκαιριού, τον ζεστό μήνα Αύγουστο, αυτόν που εξάπτει τα πάθη του σώματος, αυτόν που κάνει τους ανθρώπους που, αν και έχουν επίγνωση της επερχόμενης φθοράς, σε κάθε είδους σχέση τους, πόσω μάλλον ερωτικής, αυτής που αιώνια φαντάζει, δεν την υπολογίζουν τη φθορά αυτή, την επερχόμενη, αντιθέτως η πιθανότητά της τους εξιτάρει πιο πολύ, να αναμετρηθούν μαζί της θέλουν, να δούμε ποιος θα φθείρει ποιον, να δοκιμάσουμε, επιτέλους, μήπως μπορούμε τη φθορά την άφθαρτη να φθείρουμε, εμείς οι φθαρτοί, οι νυν και αεί φθαρμένοι σε βαθμό… αφθαρσίας!

Κι υπάρχουν κι άλλοι αρωγοί: η αδιαφορία του πλούσιου, μεγαλύτερου κι απασχολημένου ανδρός, η νεότης της γυναίκας, το σφρίγος του σώματος του εραστή, το απαγορευμένο, το ολίσθημα, η αμαρτία, πρωτίστως η αμαρτία, για τον κόσμο, την κοινωνία, τους άλλους, αυτούς που περιμένουν να κατασπαράξουν την μοιχαλίδα, βάσει αυτού, άλλωστε κατεστρώθη το σχέδιο, ο εκβιασμός, το μέσον για την επίτευξη του στόχου, αυτό που δεν επιτρέπεται να κάνει η ίδια η μάνα με τον γιο της, από την ηθική, την κοινωνική, βέβαια, ηθική, αυτό του προσφέρει η ίδια, έστω κι αν παραβιάζει άλλους κανόνες, ηθικούς και νόμιμους, έστω κι αν εγκληματεί, μάνα είναι, δεν μπορεί αλλιώς να γίνει, το αγαπάει το Νικουλέλι, του το ’χε υποσχεθεί, όφειλε να το κάνει, άρα έπρεπε να γίνει. Κι έγινε (!) το Θέρος, θυσία και έρως, απ’ τη μάνα προς τον γιο, απ’ τον γιο προς την κυρά, απ’ την κυρά προς τον νεαρό, απ’ τον νεαρό προς… τη νεότητα, προς τον ίδιο τον έρωτα δηλαδή, που είναι τόσο απλός ώστε μας αναγκάζει να τον δούμε τόσο σύνθετα, και τόσο σύνθετος φαίνεται όταν, επαιρόμενοι (για τι, άραγε;) τον αντιμετωπίζουμε απλά…

Ο Σωκράτης Καψάσκης
Ο Σωκράτης Καψάσκης

Πάμε τώρα στον καθ’ αυτό Ζεστό Μήνα Αύγουστο, την ταινία του 1966, πάλι σε σενάριο του Καψάσκη, σε μοντάζ του Ντίνου Κατσουρίδη, σε ντεκόρ του Τάσου Ζωγράφου και σε μουσική επιμέια (σημαντική για την ταινία) της αγαπημένης μου (και καθοριστικής) Σοφίας Μιχαλίτση:

Ο Ιάσων Φιλίππου (Γιάννης Φέρτης) μόλις έχει απολυθεί από το στρατό κι επιστρέφει στην πατρίδα του, τη Ρόδο. Αισθάνεται αποτυχημένος κι η απογοήτευσή του είναι έκδηλη. Ήθελε να παραμείνει στην Αθήνα, αλλά δεν μπόρεσε. Γυρνάει νικημένος, αλλά ταξιδεύει πρώτη θέση για να γλυκάνει τον «χαμό κάθε ελπίδας να γυρίσει στην Αθήνα», επιθανάτιος ρόγχος, τελευταίο αντίο στην κοσμική ζωή. Στο πλοίο γνωρίζεται με έναν επαγγελματία ζιγκολό, τον Κώστα Μακρή (Πέτρο Φυσσούν), με μια πλούσια γυναίκα, τη Μάρθα Φωκά (Μπέττυ Αρβανίτη), η οποία τον καταγοητεύει, αλλά συναντάει κι ένα κοριτσόπουλο, την Ελπίδα (Κατερίνα Βασιλάκου) με τη μητέρα της (Τζόλυ Γαρμπή), που τις γνωρίζει από παλιά και που τον καλοβλέπουν για γαμπρό. Με το που φτάνει στο σπίτι του, γίνεται κουβέντα για το τι μέλλει γενέσθαι με το θέμα της δουλειάς και ζητάει απ’ τον πατέρα του (Λαυρέντη Διανέλλο) και τον εαυτό του προθεσμία ενός μηνός, όλον τον ζεστό μήνα Αύγουστο ώστε να αποφασίσει εάν θα δεχθεί τη θέση υπάλληλου υποθηκοφυλακείου ή αν θα δοκιμάσει κάτι άλλο (τι;). Ξανασυναντιέται με την Μάρθα και γίνεται εραστής της. Ο Αύγουστος περνάει ευχάριστα ώσπου στο νησί φτάνει ο είρων και αγενής σύζυγος της Μάρθας (Μηνάς Χρηστίδης). Με το πέρασμα του κινηματογραφικού χρόνου μας αποκαλύπτεται ότι ο Κώστας, ο ζιγκολό, ήταν άνθρωπος του Φωκά, που παρακαλουθούσε τη Μάρθα και τον ενημέρωνε, αλλά αργότερα έγινε εραστής της, σχεδίαζαν δε μαζί να σκοτώσουν τον Φωκά ενοχοποιώντας τον Ιάσονα. Ο Φωκάς, αν και καθηλωμένος σε καροτσάκι λόγω ατυχήματος, υποψιάζεται πως κάτι συμβαίνει κι έτσι, όταν αισθάνεται ότι απειλείται, σκοτώνει τη γυναίκα του και τραυματίζει τον Κώστα, ρίχνοντας την ευθύνη στον Ιάσονα. Ο Ιάσων συλλαμβάνεται, φυλακίζεται και υφίσταται την βάσανο της ανάκρισης, τη στιγμή που ο Φωκάς ετοιμάζεται να φύγει για την Αθήνα. Μέσα στη φυλακή ο νεαρός Ιάσων σκέφτεται ότι «ο μήνας Αύγουστος έχει τελειώσει … είμαι χαμένος …», όμως όλα τελικά πηγαίνουν κατ’ ευχήν: αρχικά η Ελπίδα καταθέτει ενόρκως ότι το επίμαχο βράδυ το πέρασε μαζί της, κι ύστερα ανακαλύπτεται το πτώμα του Μακρή, μαζί με τα κλοπιμαία. Έτσι, το αεροπλάνο του Φωκά επιστρέφει στη Ρόδο για τα περαιτέρω κι ο Ιάσων αποφυλακίζεται. Έξω απ’ τη φυλακή τον περιμένει η… Ελπίδα!

Αφίσα της ταινίας «Ο Ζεστός Μήνας Αύγουστος»
Αφίσα της ταινίας «Ο Ζεστός Μήνας Αύγουστος»

Ο Ζεστός Μήνας Αύγουστος είναι η δεύτερη καλύτερη ταινία του Καψάσκη μετά τις «Ερωτικές ιστορίες». Κι εδώ η αναζήτηση, η επιθυμία του «κάτι παραπάνω», του «κάτι καλύτερο». Όλοι κάτι παραπάνω επιδιώκουν τον ζεστό μήνα Αύγουστο, τον μήνα που όλοι «χαλαρώνουν», που όλοι δίνουν μια «προθεσμία» στον εαυτό τους να το πετύχουν: ο Κώστας, ο ζιγκολό, τη μόνιμη σχέση, η Μάρθα να απεμπλακεί από έναν δυσάρεστο (αλλά όχι και τόσο ενοχλητικό) σύζυγο, ο Ιάσων την ευκαιρία να ξεφύγει από το υπαλληλίκι, ο Φωκάς να καρπωθεί την περιουσία της συζύγου του κι η Ελπίδα να κερδίσει τον άντρα που αγαπάει. Κι όλοι χρησιμοποιούν ως μέσο τους τον έρωτα. Δημιουργείται έτσι ένα άκρως ενδιαφέρον ερωτικό… πολύγωνο το οποίο, με το πέρας του Αυγούστου, διαλύεται εις τα εξ ων συνετέθη. Ουδείς πετυχαίνει την επιδίωξή του, οι ελπίδες όλων διαψεύδονται. Ακόμη κι αν η Ελπίδα φαίνεται να έχει κερδίσει αυτό που ήθελε, είναι περισσότερο από σαφές ότι αυτό δεν είναι ακριβές, αφού ο Ιάσων μένει μαζί της συμβιβασμένος, επειδή νικήθηκε κι όχι επειδή ήταν η πρώτη του επιλογή. Κι όλα τούτα σε μία σχεδόν νουάρ ατμόσφαιρα. Πάρα πολύ καλός και πειστικός ο Μηνάς Χριστίδης, δίχως νεύρο οι ερμηνείες του Φέρτη και του Φυσσούν. Οι Αρβανίτη με την Βασιλάκου, όπως τις έχουμε δει και ξαναδεί, σταθερά καλές (κι ωστόσο τυποποιημένες). Μολαταύτα, μία υπέροχη ταινία (αν και παραγνωρισμένη). Στο τέλος, μας δίνει αυτό που όλοι θέλουμε: ένα πρόσωπο να σκύψει δίπλα στο αυτί μας, Σάββατο είναι, μη φοβάσαι, να μας πει, ψιθυριστά, συνομωτικά, να μας δώσει την Ελπίδα, την νέα Ελπίδα, αυτήν που περίμενε τον Ιάδονα έξω απ’ τη φυλακή, αυτή που όλους μας μάς περιμένει έξω από μια άλλη φυλακή, τη φυλακή του νου μας…

. Ο Ιάσων και η Μάρθα (Φέρτης και Αρβανίτη)
Ο Ιάσων και η Μάρθα (Φέρτης και Αρβανίτη)

(τέλος 5ου επεισοδίου)

(Εμφανιστηκε 2,864 φορές, 1 εμφανίσεις σήμερα)

Δείτε ακόμη:

Κάντε ένα σχόλιο

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.